Giải bài toán ngập úng đô thị: Cần tư duy mới và hành động đồng bộ

8 giờ trướcBài gốc

Từ ngày 7 đến 9.10, do ảnh hưởng của bão số 11 kết hợp mưa lớn kéo dài, đã gây ngập sâu trên diện rộng tại nhiều xã ngoại thành của Hà Nội. Ảnh Khánh Huy.

Hệ thống thoát nước cũ, thiếu đồng bộ

Ngập úng đô thị, vốn được xem là “căn bệnh mãn tính” của nhiều TP lớn, nay đã trở thành thách thức nghiêm trọng đe dọa chất lượng sống và phát triển bền vững. Tại tọa đàm “Ngập úng đô thị - Hiện trạng, nguyên nhân và giải pháp” do Bộ Xây dựng phối hợp Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ tổ chức ngày 29/10, các chuyên gia đã chỉ ra hàng loạt nguyên nhân và đề xuất giải pháp mang tính căn cơ để tháo gỡ vấn đề này.

Ông Trần Quốc Khánh, nguyên Thứ trưởng Bộ Công Thương, Thường trực Hội đồng Tư vấn chính sách của Thủ tướng Chính phủ, nhấn mạnh rằng, ngập úng không đơn thuần là vấn đề kỹ thuật, mà phản ánh sự phát triển thiếu kiểm soát. Đó là lời cảnh báo về sự mất cân đối giữa tăng trưởng kinh tế và bảo vệ môi trường.

Theo ông Trần Quốc Khánh, biến đổi khí hậu, mưa cực đoan và tốc độ đô thị hóa nhanh khiến ngập úng trở thành “vấn đề chưa bao giờ nguội”. Nếu trước đây lượng mưa 200mm/ngày đã là cực lớn, thì nay nhiều nơi vượt xa con số ấy. Thậm chí, những khu vực được xem là cao ráo nhất của Hà Nội như khu Ngoại giao đoàn cũng đã xuất hiện tình trạng ngập sâu, giao thông tê liệt chỉ sau vài chục milimét mưa. “Trước đây nước rút sau 2-3 giờ, nay có khi phải mất đến 2 ngày. Ngập úng tái diễn chính là biểu hiện bất cập trong tiến trình đô thị hiện đại”, ông Trần Quốc Khánh nhấn mạnh, đồng thời cảnh báo: nếu không điều chỉnh kịp thời, ngập úng sẽ trở thành lực cản cho tăng trưởng và ảnh hưởng nặng nề đến tâm lý, chất lượng sống của người dân.

Theo Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng), Tạ Quang Vinh, hầu hết các hệ thống thoát nước của đô thị Việt Nam đã được hình thành từ lâu, qua nhiều lần cải tạo nhưng vẫn trong tình trạng chắp vá, thiếu đồng bộ. Đa số vẫn sử dụng mô hình thoát nước chung cho cả nước mưa và nước thải, dẫn đến tình trạng quá tải nghiêm trọng mỗi khi có mưa lớn. Một số nơi dù đã có nhà máy xử lý nước thải tập trung nhưng hiệu quả vận hành chưa đạt yêu cầu, do tỷ lệ đấu nối thấp và mạng lưới thu gom thiếu hoàn chỉnh. Ngoài ra, quy hoạch thoát nước hiện nay vẫn chưa theo kịp biến đổi khí hậu và các hiện tượng thời tiết cực đoan.

“Đầu tư cho hệ thống tiêu thoát nước chưa được quan tâm đúng mức, trong khi tốc độ đô thị hóa, dân số tăng nhanh khiến hạ tầng càng thêm quá tải. Hệ quả là nhiều đô thị chỉ cần mưa lớn vài tiếng đã chìm trong biển nước”, ông Tạ Quang Vinh nêu rõ. Không chỉ vậy, hiện tượng mưa lớn bất thường, triều cường và mực nước biển dâng cao đã tạo thành “tổ hợp nguy hiểm” khiến nhiều hệ thống thoát nước bị tê liệt hoàn toàn. Hệ thống cũ kỹ, đầu tư thiếu đồng bộ khiến nhiều nhà máy xử lý nước thải không thể vận hành hết công suất, làm giảm hiệu quả đầu tư công.

Hướng tới giải pháp dài hạn

Theo Trưởng phòng Quản lý hạ tầng cấp thoát nước (Sở Xây dựng Hà Nội) Lê Văn Du, quy hoạch thoát nước Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050 chia thành ba vùng tiêu chính: Tả Đáy, Hữu Đáy và Bắc Hà Nội, với tổng diện tích hơn 125.000 ha. Tuy nhiên, mới chỉ có khu vực sông Tô Lịch được đầu tư tương đối đồng bộ với trạm bơm Yên Sở và hệ thống hồ điều hòa. Các khu vực còn lại mới đạt khoảng 27% khối lượng đầu tư, trong khi công suất công trình đầu mối chỉ đạt 20% thiết kế. Tỷ lệ hồ điều hòa cũng mới hoàn thành chưa đến 19% so với quy hoạch.

Sau hai trận bão số 10 và 11 vừa qua, Hà Nội xác định bảy nguyên nhân chính gây ngập úng, bao gồm: mưa cực đoan vượt công suất thiết kế; hạ tầng tiêu nước phụ thuộc vào hệ thống nông nghiệp; mực nước sông Nhuệ vượt ngưỡng khống chế; đầu tư thiếu đồng bộ; trạm bơm chưa đạt công suất; các khu đô thị mới không khớp nối hạ tầng và công tác duy tu, quản lý còn hạn chế. Trước thực tế đó, Hà Nội đang rà soát và điều chỉnh quy hoạch thoát nước, bổ sung hồ điều hòa và bể ngầm chứa nước mưa, tập trung nguồn lực cho các trạm bơm lớn như Yên Sở, Yên Nghĩa, Liên Mạc. TP cũng kiến nghị sớm ban hành Luật Cấp, thoát nước và quy chuẩn kỹ thuật mới để đảm bảo đồng bộ trong kết nối hạ tầng.

Phó Chủ tịch Hội Cấp thoát nước Việt Nam, Nguyễn Việt Anh cũng đề xuất “công thức 10T” như một khung giải pháp tổng thể cho bài toán ngập úng: Tách lưu vực để giảm tải; Thấm bằng tăng diện tích thấm nước; Trữ nước qua hồ điều hòa, bể chứa; Thoát bằng cống đủ lớn; Thông bằng kết nối đồng bộ; Trung chuyển bằng bơm cưỡng bức; Thông minh trong dự báo và vận hành; Thích ứng qua nâng cao ý thức người dân; Tiền từ nhiều nguồn đầu tư; và Trách nhiệm của toàn xã hội, đặc biệt là cơ quan quản lý. Đây được xem là hướng tiếp cận mới, không chỉ chú trọng hạ tầng mà còn gắn với quản trị thông minh, huy động nguồn lực xã hội và thích ứng linh hoạt với khí hậu.

Theo ông Tạ Quang Vinh, Bộ Xây dựng đang chỉnh lý, hoàn thiện Dự án Luật Cấp, thoát nước để trình Chính phủ năm 2026 và Quốc hội năm 2027; đồng thời sửa đổi, bổ sung Nghị định 80/2014/NĐ-CP về thoát nước và xử lý nước thải. Nhu cầu đầu tư hệ thống thoát nước đến năm 2030 ước tính khoảng 250.000 - 300.000 tỷ đồng, trong khi ngân sách các địa phương không thể đáp ứng. Vì vậy, Bộ Xây dựng kiến nghị Bộ Tài chính xây dựng cơ chế đối tác công - tư (PPP) cho các dự án thoát nước và xử lý nước thải, đồng thời tăng tỷ lệ vốn ngân sách Trung ương cho các địa phương. Có thể thấy, ngập úng đô thị không thể giải quyết bằng các biện pháp chắp vá. Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, một tư duy mới về quản trị đô thị và hạ tầng bền vững, để những cơn mưa không còn trở thành nỗi ám ảnh của người dân TP.

Ngập úng không chỉ là chuyện của cơn mưa, mà là phép thử năng lực quản trị đô thị. Nếu không có cơ chế huy động nguồn lực và tầm nhìn chiến lược, đô thị Việt Nam sẽ tiếp tục chìm trong vòng luẩn quẩn của ngập nước, đầu tư rồi lại ngập nước.

Cục trưởng Cục Kết cấu hạ tầng xây dựng (Bộ Xây dựng) Tạ Quang Vinh

Nguyễn Đăng

Nguồn PL&XH : https://phapluatxahoi.kinhtedothi.vn/giai-bai-toan-ngap-ung-do-thi-can-tu-duy-moi-va-hanh-dong-dong-bo-435709.html