Giải mã 'kho báu' chữ Thái cổ của nghệ nhân xứ Thanh

11 giờ trướcBài gốc

Duyên nợ với chữ Thái cổ

Giữa dòng chảy hiện đại hối hả, khi nhiều giá trị văn hóa truyền thống đứng trước nguy cơ mai một, suốt 40 năm qua, ông Hà Nam Ninh (sinh năm 1949) vẫn lặng lẽ dành cả đời để bảo tồn, sưu tầm và gìn giữ di sản của cha ông.

Ở Thanh Hóa, nhắc đến sưu tầm chữ Thái cổ, người ta thường nhớ ngay đến ông Hà Nam Ninh - một “kho tư liệu sống” của văn hóa Thái. Ông đã dành hơn nửa cuộc đời miệt mài nghiên cứu, gìn giữ từng con chữ, từng trang sách cũ chứa đựng trí tuệ tiền nhân.

Ông Ninh cho biết, ông sinh ra và lớn lên ở vùng đất miền núi phía Tây Thanh Hóa, nơi cộng đồng người Thái sinh sống lâu đời. Từ nhỏ, ông đã được nghe những điệu khắp, khua luống, được nhìn thấy những cuốn sách cổ cha ông cẩn trọng cất giữ trong rương gỗ. Những ký tự lạ lẫm, những trang giấy ố vàng ấy đã khơi dậy trong ông niềm tò mò và thôi thúc tìm hiểu.

Ông Hà Nam Ninh dành nửa cuộc đời để sưu tầm chữ Thái cổ. Ảnh: Lê Dương

“Khi trưởng thành, tôi nhận thấy chữ viết chính là linh hồn của một dân tộc. Nếu chữ mất đi, một phần văn hóa cũng biến mất. Chính ý nghĩ ấy đã thôi thúc tôi dấn thân vào con đường đầy gian nan này”, ông Ninh chia sẻ.

Để có được những tư liệu quý, ông đã đi khắp các bản làng vùng cao Thanh Hóa, nhiều khi lặn lội sang tận các huyện giáp biên. Ông gõ cửa từng gia đình, gặp gỡ các cụ cao niên để hỏi thăm về những cuốn sách, bản chép tay, giấy tờ còn lưu giữ. Có khi ông tìm được cả rương sách cổ, nhưng cũng có lúc trở về tay trắng.

Không ít lần, ông phải bỏ tiền mua lại những cuốn sách cũ mà người dân không còn sử dụng. Có cuốn giấy đã mục, chữ mờ gần hết, ông kiên nhẫn phơi nắng, hong khói rồi chép lại từng trang. Trải qua mấy chục năm, gia tài sưu tầm của ông đã lên tới hàng trăm tài liệu quý: từ sách mo, truyện thơ, lịch cổ cho đến những bản chép tay dạy học chữ Thái.

Một trong những cuốn chữ Thái cổ ông Ninh sưu tầm được. Ảnh: Lê Dương

Theo ông Ninh, chữ Thái cổ có nhiều hệ chữ khác nhau, thay đổi theo từng vùng và từng thời kỳ. Chính vì vậy, việc đọc, hiểu và đối chiếu các văn bản vô cùng khó khăn. Có khi ông phải mất cả tháng để giải nghĩa được một đoạn văn. Nhưng với ông, đó vừa là thử thách, vừa là niềm say mê bất tận.

“Giải mã” kho báu văn hóa

Không chỉ dừng lại ở việc sưu tầm, ông Hà Nam Ninh còn tự học và nghiên cứu để đọc, dịch các văn bản chữ Thái cổ. Nhờ vốn tiếng Thái hiện đại cùng sự am hiểu phong tục, ông dần tháo gỡ được những “nút thắt” trong quá trình giải nghĩa.

Những cuốn chữ Thái cổ cách đây hàng trăm năm. Ảnh: Lê Dương

“Kho sách Thái cổ có nhiều nội dung vô cùng phong phú: từ văn học dân gian, y học cổ truyền, luật tục, phong tục cưới hỏi cho đến tri thức sản xuất nông nghiệp. Đặc biệt, nhiều bản sách mo, sách cúng còn lưu giữ những lời khấn cổ, phản ánh đời sống tâm linh phong phú của đồng bào Thái. Việc dịch và ghi chép lại không chỉ giúp tôi hiểu rõ hơn về văn hóa dân tộc mình mà còn góp phần lưu giữ kho tri thức ấy cho thế hệ sau”, ông Ninh cho biết.

Không chỉ sưu tầm và nghiên cứu, ông Ninh còn trực tiếp biên soạn bộ chữ Thái riêng cho người Thái Thanh Hóa. Ông cho biết, năm 2022 tỉnh Thanh Hóa phê duyệt đề án “Bảo tồn, phát huy và phát triển tiếng nói, chữ viết, trang phục, nghề truyền thống của các dân tộc thiểu số Thanh Hóa đến năm 2030”.

Theo đó, tỉnh giao cho Hội Dân tộc học và Nhân học tỉnh chủ trì việc “Sưu tầm, biên soạn, số hóa tiếng nói và nghiên cứu xây dựng chữ của dân tộc Mường, Thái”, ông được giao làm tổ trưởng tổ biên soạn.

Ông Ninh là người trực tiếp biên soạn bộ chữ Thái riêng của người Thái Thanh Hóa. Ảnh: Lê Dương

“Bộ chữ Thái của người Thanh Hóa dựa trên chữ Thái cổ, được cải tiến về âm ngữ; bổ sung phụ âm, dấu thanh, âm tiết… và đã thông qua nhiều cuộc hội thảo. Hiện bộ chữ này đang chờ tỉnh phê duyệt”, ông Ninh cho biết.

Cũng theo ông Ninh, lớp trẻ ngày nay ít người biết đến chữ Thái cổ, vì vậy ông đã mở các lớp dạy chữ miễn phí ngay tại nhà. Học trò của ông là giáo viên, cán bộ văn hóa địa phương, thậm chí có cả sinh viên từ Hà Nội, Nghệ An tìm đến “địa chỉ đỏ” này để nghiên cứu.

Ngôi nhà ông ở là “địa chỉ đỏ” về kho tư liệu chữ Thái cổ. Ảnh: Lê Dương

Giờ đây, ở tuổi xế chiều, ông Hà Nam Ninh vẫn ngày ngày miệt mài với những trang sách cũ. Căn nhà nhỏ của ông như một thư viện thu nhỏ, với hàng chục rương sách và tài liệu quý. Ông ví việc giữ gìn chữ Thái cổ giống như “giữ lửa” - ngọn lửa không chỉ sưởi ấm tâm hồn mình mà còn soi sáng cho cả thế hệ mai sau.

Với những cống hiến của mình, năm 2015, ông Ninh vinh dự được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân Ưu tú vì đã có thành tích xuất sắc trong gìn giữ và phát huy di sản văn hóa dân tộc, góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Lê Dương

Nguồn VietnamNet : https://vietnamnet.vn/nguoi-gin-giu-hon-chu-thai-co-o-xu-thanh-2444262.html