Trước hết, cần khẳng định rằng sự ra đời của bảo tàng không chỉ là nỗ lực của lãnh đạo thị xã Phước Long mà còn đáp ứng nguyện vọng của nhân dân Phước Long nói riêng, Bình Phước nói chung. Với một chiến dịch có ý nghĩa quan trọng giúp Trung ương Đảng đề ra chiến lược giải phóng miền Nam thống nhất đất nước, sự kiện lịch sử này xứng đáng cần có một nơi phù hợp để giáo dục truyền thống cách mạng, phục vụ nhu cầu nghiên cứu, tham quan của nhân dân.
Bảo tàng Chiến dịch đường 14 - Phước Long - Ảnh tư liệu
Theo Luật Di sản văn hóa năm 2024 và các văn bản quy phạm pháp luật từ năm 2002 đến nay, ở cấp huyện không có bảo tàng trực thuộc. Tuy nhiên, quá trình nghiên cứu chính sách, lãnh đạo Thị ủy Phước Long đã nghiên cứu thành lập bảo tàng chuyên đề, không phải là bảo tàng cấp huyện. Do đó, sự ra đời của bảo tàng này là hoàn toàn hợp lý. Nội dung trưng bày và phạm vi sự kiện của bảo tàng bao gồm không chỉ thị xã Phước Long mà còn liên quan chặt chẽ đến Bù Gia Mập, Bù Đăng, Phú Riềng, Đồng Phú, Đồng Xoài.
Thời gian tới, khi chính quyền cấp huyện không còn, tỉnh Bình Phước sáp nhập với tỉnh Đồng Nai. Vậy, Bảo tàng Chiến dịch đường 14 - Phước Long nên giải quyết theo hướng nào để giữ được vị trí, vai trò và giá trị. Hiện nay, bảo tàng đang thuộc Phòng Văn hóa Thông tin và Khoa học, khi không còn cấp huyện thì bảo tàng sẽ có 2 phương án.
Phương án 1, chuyển về phường nơi bảo tàng tọa lạc để quản lý. Điều này sẽ làm cho bảo tàng bị “hạ cấp”, giảm phạm vi hoạt động. Mục đích ý nghĩa ban đầu của bảo tàng cũng bị giảm đi rõ rệt. Thậm chí, một điều có thể xảy ra là bảo tàng sẽ quay về lại tên gọi Nhà truyền thống như trước đây, bởi cấp xã lại càng không thể có bảo tàng. Điều này chắc chắn người dân nơi đây và các đồng chí lãnh đạo tâm huyết xây dựng bảo tàng không muốn xảy ra. Điều quan trọng hơn, hiệu quả hoạt động của bảo tàng sẽ giảm đi rõ rệt.
Phương án 2, nâng cấp lên thành bảo tàng chuyên đề trực thuộc Bảo tàng tỉnh Bình Phước.Giải pháp này sẽ có nhiều lợi ích. Trước hết, khi nâng cấp lên, Bảo tàng Chiến dịch đường 14 - Phước Long sẽ nâng cấp vị trí, vai trò, phù hợp với xu thế, luật định. Sau khi trực thuộc Bảo tàng tỉnh, khi sáp nhập, bảo tàng sẽ trở thành một cơ sở, một bảo tàng trực thuộc Bảo tàng tỉnh Đồng Nai, các nhiệm vụ, chức năng được duy trì bình thường. Thậm chí, với cơ sở vật chất rất tốt như hiện nay, Bảo tàng Chiến dịch đường 14 - Phước Long sẽ trở thành chi nhánh của Bảo tàng tỉnh Đồng Nai ở Bình Phước. Khi đó, một số hiện vật gắn với lịch sử, văn hóa và con người Bình Phước có thể được chuyển đến lưu trữ, bảo quản tại Bảo tàng Chiến dịch đường 14 - Phước Long, qua đó giúp việc phục vụ nhu cầu nghiên cứu, học tập và tham quan của người dân tốt hơn. Vấn đề ở đây là khi chuyển giao cho Bảo tàng Bình Phước, Phước Long có thể tạm thời bị mất đi một thiết chế văn hóa đã dày công xây dựng, tuy nhiên về mặt lâu dài sẽ có nhiều lợi ích hơn.
Trong hai phương án thì phương án 2 là tối ưu, phù hợp, tất nhiên là không dễ dàng. Điều đó đòi hỏi sự nỗ lực lớn của các cơ quan, đơn vị có liên quan và cần làm nhanh, bởi thời gian không còn nhiều. Tuy nhiên, để giữ được một trong những thành quả tiêu biểu của địa phương và của ngành văn hóa, thiết nghĩ nên xem xét để thực hiện nhằm phục vụ nhu cầu chính đáng của nhân dân Bình Phước.
Hưng Điền