Giải pháp nào để hoàn thiện chính sách thúc đẩy công tác cải tạo đô thị Việt Nam?

9 giờ trướcBài gốc

Sáng nay (16/10), tại TP Hà Nội, Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (LHHVN) phối hợp với Tổng hội Xây dựng Việt Nam tổ chức Hội thảo “Thực trạng và giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách thúc đẩy công tác cải tạo đô thị”, nhằm mục tiêu tìm ra câu trả lời cho những vấn đề còn khó khăn vướng mắc trong quá trình thực hiện công tác cải tạo đô thị.

PGS.TS Lưu Đức Hải - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đô thị và Phát triển Hạ tầng (Tổng hội Xây dựng Việt Nam).

Những nút thắt trong cải tạo đô thị ở Việt Nam

Nằm trong khuôn khổ đề tài “Nghiên cứu giải pháp và đề xuất chính sách nhằm thúc đẩy công tác cải tạo đô thị ở Việt Nam” do LHHVN chủ trì, Hội thảo có sự tham gia phối hợp từ các chuyên gia của Tổng hội Xây dựng Việt Nam, sự hiện diện của cơ quan chủ trì đề tài, các chuyên gia đến từ các viện nghiên cứu, trường đại học, các nhà quản lý đô thị đến từ các cơ quan quản lý cấp bộ, các nhà quản lý đến từ các đô thị lớn đã và đang thực hiện công tác cải tạo đô thị, các doanh nghiệp tham gia đầu tư công tác cải tạo đô thị.

Phát biểu tại chương trình, PGS.TS Lưu Đức Hải - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Đô thị và Phát triển Hạ tầng (Tổng hội Xây dựng Việt Nam) - đánh giá, Việt Nam đang trong giai đoạn đô thị hóa nhanh chóng, với sự gia tăng mạnh của dân số đô thị, nhu cầu về nhà ở, hạ tầng kỹ thuật - xã hội, tiện ích công cộng ngày càng cao. Đồng thời, một bộ phận lớn các chung cư, khu nhà ở cũ xây dựng trước năm 1994 đã xuống cấp, mất an toàn, tạo ra gánh nặng về bảo trì, ảnh hưởng đến chất lượng sống người dân và trật tự đô thị. Trong khi đó, nhiều dự án tái định cư, dự án nhà ở mới được phê duyệt nhưng sau khi hoàn thành lại bị bỏ hoang, gây lãng phí nguồn lực.

Theo thống kê của Bộ Xây dựng, hiện cả nước có khoảng 2.500 nhà chung cư cũ được xây dựng trước năm 1994, tập trung chủ yếu tại Hà Nội và TP.HCM. Trong đó, nhiều công trình đã xuống cấp nghiêm trọng, tiềm ẩn nguy cơ mất an toàn cho cư dân.

Riêng Hà Nội có khoảng 1.579 nhà chung cư cũ, trong đó 179 nhà được xếp vào mức độ nguy hiểm, hư hỏng nặng. TP.HCM có 474 chung cư cũ trước 1975, trong đó 16 chung cư cấp D (nguy hiểm, hư hỏng nặng). Dù vậy, tiến độ cải tạo, xây dựng lại các chung cư này vẫn chưa đảm bảo và thiếu tính quyết liệt, gây lo ngại về an toàn cho người dân.

Toàn cảnh Hội thảo “Thực trạng và giải pháp nhằm hoàn thiện chính sách thúc đẩy công tác cải tạo đô thị”.

Theo ông Hải, khó khăn lớn nhất hiện nay trong việc cải tạo nhà chung cư cũ là mâu thuẫn lợi ích giữa người dân - doanh nghiệp - chính quyền. Người dân mong muốn được tái định cư tại chỗ với mức giá xây dựng nhà phù hợp; doanh nghiệp lại chú trọng hiệu quả kinh tế; trong khi chính quyền phải đảm bảo hạ tầng và quy hoạch tổng thể. Bên cạnh đó, việc thiếu cơ chế tài chính bền vững, chủ yếu dựa vào vốn của nhà đầu tư, trong khi ngân sách nhà nước còn hạn chế, khiến quá trình cải tạo bị đình trệ.

Đánh giá về nội dung này, KTS. Trần Thị Lan Anh - Phó viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế xây dựng và Đô thị (Tổng hội Xây dựng Việt Nam) - cho biết, ngân sách nhà nước hạn chế, nguồn lực đầu tư cho cải tạo chỉnh trang đô thị chủ yếu từ ngân sách, nhưng ngân sách còn phải chia sẻ cho nhiều lĩnh vực khác. Thu ngân sách địa phương chưa đủ chi. Chỉ một số đô thị lớn như Hà Nội, TP.HCM có khả năng tự cân đối ngân sách nhưng thiếu cơ chế tài chính đặc thù: chưa có quyền tự chủ trong việc thu thuế địa phương như các nước phát triển. Nội lực địa phương chưa được khai thác hiệu quả, đặc biệt trong việc huy động vốn từ cộng đồng và doanh nghiệp.

Bà Vương Phan Liên Trang - Phó Tổng Giám đốc Công ty tư vấn enCity.

Tương tự, bà Vương Phan Liên Trang - Phó Tổng Giám đốc Công ty tư vấn enCity - cho rằng, tốc độ cải tạo chung cư cũ ở hai thành phố lớn diễn ra chậm chạp: chỉ khoảng 1,14% ở Hà Nội và 1% ở TP.HCM được thực hiện. Nút thắt chính nằm ở quy định cứng nhắc yêu cầu 100% sự đồng thuận của các hộ dân. Quy định này biến một dự án công ích trở thành một cuộc thương lượng bất tận, làm giảm động lực của nhà đầu tư và khiến hàng ngàn hộ dân phải sống trong các công trình xuống cấp nguy hiểm.

"Còn về nhà ở xã hội, quy định cứng nhắc về lợi nhuận (không quá 10%) và thời gian thu hồi vốn (tối thiểu 20 năm) đã làm giảm sức hút của các dự án này đối với nhà đầu tư tư nhân, dẫn đến sự thiếu hụt nguồn cung trầm trọng", bà Vương Phan Liên Trang nhấn mạnh.

Đại diện enCity cũng lưu ý việc sự thiếu nhất quán trong cách định nghĩa đô thị khi có tới hơn 60% lao động làm việc phi nông nghiệp, tỷ lệ đô thị hóa chính thức của Việt Nam vẫn chỉ nhỉnh hơn 30%. Nguyên nhân là do việc phân loại đô thị hiện nay gộp quá nhiều tiêu chí khác nhau (dân số, hạ tầng, tổ chức không gian) thay vì chỉ dựa vào mật độ dân cư và chức năng kinh tế. Việc này khiến nhiều khu vực có mật độ cao lại không được công nhận là đô thị, không được đầu tư hạ tầng tương xứng.

Việc phân bổ ngân sách không công bằng cho đô thị khi các đô thị lớn, dù là nơi tạo ra nhiều việc làm, lại nhận được ngân sách không tương xứng cũng cần được lưu ý. Bà Liên Trang lấy ví dụ: Năm 2018, TP. Hồ Chí Minh với 9,5% dân số cả nước chỉ nhận được 5,2% tổng ngân sách. Vấn đề này càng trầm trọng hơn do thiếu dữ liệu về dân nhập cư, chiếm tới 36% dân số TP. Hồ Chí Minh và 18% ở Hà Nội, nghĩa là rất nhiều người sử dụng dịch vụ công nhưng không được tính vào tiêu chí phân bổ.

Đi tìm giải pháp hoàn thiện cơ chế, chính sách cho cải tạo đô thị

Dựa vào thực trạng và các nhân tố ảnh hưởng được nhận định tại Hội thảo, nhiều giải pháp cụ thể, khả thi cũng đã được đề xuất để thúc đẩy công tác cải tạo đô thị, đặc biệt hạ tầng đô thị, trong thời gian tới.

Từ các phân tích sâu, đánh giá thực trạng cụ thể, sát thực tiễn, Hội thảo kỳ vọng đề xuất được các giải pháp khả thi về công tác cải tạo đô thị trong thời gian tới.

Theo PGS.TS Lưu Đức Hải, việc đầu tiên cần quan tâm là hoàn thiện pháp lý và thể chế: Bổ sung Luật/Pháp lệnh cải tạo đô thị bằng cách xem xét ban hành một văn bản Luật hoặc Pháp lệnh riêng về cải tạo đô thị, nhằm quy định rõ về chung cư cũ, nhà ở nguy hiểm, hạ tầng đô thị xuống cấp, quy trình thực hiện, trách nhiệm, quyền và nghĩa vụ của các bên. Đồng thời sửa đổi các luật có liên quan (Luật Nhà ở, Luật Đất đai, Luật Quy hoạch đô thị và nông thôn, Luật Xây dựng) để đảm bảo đồng bộ với Nghị định 69/2021.

Còn TS. KTS. Trần Thị Lan Anh cho rằng, để đổi mới cơ chế tài chính đô thị cần thận trọng nghiên cứu điều chỉnh tỷ lệ phân chia các nguồn thu giữa NSNN trung ương và địa phương. Phân tích kỹ các kịch bản tác động của nguồn thu giữ lại đến tăng trưởng của đô thị nói chung và mức độ đạt được các tiêu chí của GPCI nói riêng. Phân tích kỹ mối quan hệ giữa tỷ lệ nguồn thu giữ lại với gia tăng thu hút nguồn lực từ bên ngoài, dẫn đến tăng nguồn thu cho NSNN cho địa phương trong tương lai.

Để gia tăng hiệu quả phát hành trái phiếu đô thị tại đô thị, cần thiết phải tiến hành xếp hạng tín nhiệm (credit rating), sử dụng lợi suất trái phiếu kho bạc làm lãi suất chuẩn (benchmark) trong các đợt phát hành trái phiếu đô thị. Đồng thời,tích cực tạo ra thị trường thứ cấp cho các trái phiếu đã phát hành. Trong khi đó vẫn đẩy mạnh phân cấp quản lý ngân sách trung ương cho địa phương.

Về phía doanh nghiệp tư vấn, bà Vương Phan Liên Trang - Phó Tổng Giám đốc Công ty tư vấn enCity - cho rằng cần có một nhóm giải pháp. Trong đó phải tối ưu hóa phân bổ nguồn lực và cách định nghĩa đô thị.

"Cần làm rõ mục tiêu của việc định nghĩa và phân loại đô thị. Việc công nhận nên chỉ dựa vào mật độ dân cư để đảm bảo các khu vực có nhu cầu hạ tầng sẽ được đáp ứng. Điều này giúp tỷ lệ đô thị hóa phản ánh đúng thực trạng, thay vì chỉ là con số hành chính", bà Liên Trang nhấn mạnh.

Đồng thời, bà cũng kiến nghị phân bổ ngân sách theo ba nguyên tắc: Thứ nhất, công bằng về an sinh xã hội: Tính toán mức chi tiêu trên đầu người cho dịch vụ công dựa trên dân số thực tế, bao gồm cả dân nhập cư, để đảm bảo an sinh xã hội; Thứ hai, hiệu suất dự án: Phân bổ quỹ phát triển dựa trên hiệu quả kinh tế và năng suất lao động mà dự án hạ tầng mang lại (performance-based funding); Thứ ba, ưu tiên khu vực rủi ro: Ưu tiên ngân sách cho các khu vực cần cải tạo (chung cư cũ, khu vực bị ảnh hưởng nặng bởi biến đổi khí hậu) để đảm bảo tính bền vững và an toàn.

Từ các phân tích sâu, đánh giá thực trạng cụ thể, sát thực tiễn, hội thảo kỳ vọng sẽ đề xuất được các giải pháp khả thi góp phần từng bước hình thành chính sách pháp luật, khuyến khích sự tham gia của người dân, doanh nghiệp thúc đẩy sư chuyển biến về công tác cải tạo đô thị trong thời gian tới.

Bảo Loan

Nguồn Kinh tế Môi trường : https://kinhtemoitruong.vn/giai-phap-nao-de-hoan-thien-chinh-sach-thuc-day-cong-tac-cai-tao-do-thi-viet-nam-102753.html