Giáo dục truyền thông phê phán: Lá chắn cho người trẻ trong thời đại số

4 giờ trướcBài gốc

Báo cáo “Cuộc sống số của người Việt Nam” do Q&Me công bố có đến 51% người trẻ (trong độ tuổi 18 đến 29 tuổi) dành trên 3 tiếng mỗi ngày để “lướt” mạng xã hội. Thói quen “hóng drama” ở người trẻ, nhất là đối với các bạn học sinh sinh viên, đang trở thành nỗi phiền muộn chung của gia đình, nhà trường và xã hội.

Giáo dục truyền thông phê phán trang bị cho công chúng trẻ kỹ năng phân tích, đánh giá thông tin dựa trên tư duy phản biện. (Ảnh: Bảo Ngọc)

Không chỉ ảnh hưởng đến thời gian học tập, làm việc, thói quen “hóng drama” còn có những tác động tiêu cực đến sức khỏe tinh thần, đến quá trình hình thành nhận thức và phát triển nhân cách cá nhân.

“Đọc truyền thông, hiểu quyền lực”

Xuất phát từ tư tưởng phê phán của trường phái Frankfurt, của Paulo Freire (nhà giáo dục, triết học người Brazil), giáo dục truyền thông phê phán (critical media education) là cách tiếp cận giáo dục giúp chúng ta hiểu rõ hơn về cách thức các phương tiện truyền thông hoạt động cũng như những tác động của chúng đến xã hội.

Tức là chúng ta không chỉ nắm được thông tin truyền thông mà còn phân tích được mục tiêu, quyền lực, ý thức hệ và các kỹ thuật (như các yếu tố hình ảnh, âm thanh, màu sắc, ngôn ngữ, cách kể, bố cục, cách thức trình bày, phương tiện…) được sử dụng trong những nội dung truyền thông.

Điều này hướng đến việc trang bị các kỹ năng cần thiết để chúng ta có thể phân tích, đánh giá, tương tác, phản hồi một cách có trách nhiệm với những thông tin, nội dung truyền thông.

Khác với việc “giáo dục kỹ năng sử dụng công nghệ” hay “giáo dục phương tiện thông tin”, giáo dục truyền thông phê phán đặt trọng tâm vào sức mạnh của tư duy phản biện, giúp chúng ta biết rằng các phương tiện truyền thông có thể không phải là một nguồn tin tức khách quan, trung lập, mà là một sản phẩm với những ý định, mục đích nhất định.

Từ đó, giúp chúng ta nhận diện các khuôn mẫu, định kiến, hoặc những thông điệp ngầm, và đi đến đánh giá tác động của các diễn ngôn ấy đối với bản thân, những người xung quanh và xã hội.

Nâng cao năng lực phản biện của công chúng trẻ

Giáo dục truyền thông phê phán giúp hình thành những công dân số biết suy nghĩ độc lập, tham gia vào các vấn đề xã hội một cách có hiểu biết, có trách nhiệm, chứ không chỉ là người dùng tiêu thụ thông tin thụ động.

Tuy nhiên, hiện nay, các chương trình giáo dục tại các trường học ở nước ta dường như chưa quan tâm đầy đủ, đúng mức về vấn đề này.

Ở phía gia đình và xã hội, nhiều phụ huynh cũng còn thiếu các kỹ năng trong việc đọc/nghe/xem có chọn lọc và phản biện thông tin. Còn truyền thông mạng xã hội thì ngày càng chạy thị hiếu công chúng, giải trí hóa tin tức. Thể nên, rất cần có những giải pháp đồng bộ để triển khai hiệu quả giáo dục truyền thông phê phán.

Theo đó, nhà trường cần giáo dục truyền thông phê phán càng sớm càng tốt trong ngay từ bậc học tiểu học; có thể lồng ghép vào nhiều môn học khác nhau (văn học, lịch sử, giáo dục công dân, công nghệ, toán học, nghệ thuật, hướng nghiệp, giáo dục quốc phòng an ninh…) thông qua các phương pháp, hình thức giảng dạy đa dạng (phân tích tình huống thực tế, thảo luận nhóm, dự án thực hành truyền thông, mời chuyên gia chia sẻ, sinh hoạt ngoại khóa,...).

Ở bậc đại học, cần đưa nội dung giáo dục truyền thông phê phán vào các hoạt động của tuần lễ nhập học, các khóa học kỹ năng mềm, phương pháp học đại học, các chương trình tọa đàm, talkshow, hội thảo, các hoạt động sinh hoạt đoàn hội câu lạc bộ đội nhóm,…

Trong gia đình, người lớn cần thường xuyên trò chuyện về những tin tức mà con em mình tiếp cận mỗi ngày, khuyến khích con trẻ đặt các câu hỏi phản biện: vì sao có thông tin này, chúng có thật sự hữu ích cho người dùng, và được kiểm chứng xác thực hay chưa…

Thông qua trò chuyện, thảo luận, không chỉ giúp trẻ nhận biết sâu, kỹ hơn về tin tức, mà còn giúp mối quan hệ giữa các thành viên gia đình trở nên gần gũi, từ đó dễ dàng đồng thuận trong hoạt động tiếp nhận, xử lý các thông tin truyền thông.

Vai trò của báo chí chính thống cũng rất quan trọng với tư cách là những nhà truyền thông mẫu mực, uy tín, cần chủ động đưa nội dung “hướng dẫn người đọc” nhận diện thông tin, bài trừ các thông tin lệch lạc, tiêu cực, nhằm xây dựng một xã hội thông tin lành mạnh hơn, nơi mỗi cá nhân đều có khả năng tự bảo vệ mình.

Các nhà quản lý và hoạch định chính sách báo chí truyền thông cần tăng cường các chiến dịch nâng cao nhận thức, năng lực phê phán, tư duy phản biện của công chúng, đồng thời xây dựng hành lang pháp lý theo hướng nâng cao trách nhiệm của các nền tảng số cũng như của người dùng.

Kỹ năng sinh tồn trong dòng chảy thông tin thời đại số

Trong bối cảnh sự gia tăng đáng báo động của tin giả, những nội dung mang tính thao túng, những thuật toán đề xuất các nội dung gây tranh cãi, kích động thái độ gây hấn, thù địch, chia rẽ…, giáo dục truyền thông phê phán đặc biệt trở nên có giá trị cả về lý thuyết lẫn thực tiễn. Đó không còn là một lựa chọn, mà là nhu cầu cấp thiết, như một kỹ năng sống còn trong thế kỷ 21.

Công chúng hiện đại, đặc biệt là giới trẻ, đang có chiều hướng tiêu thụ thông tin một cách thụ động, cảm tính, theo tâm lý đám đông, thiếu khả năng nhận biết các chiến lược truyền thông ẩn giấu.

Giáo dục truyền thông phê phán như một giải pháp cốt lõi, giúp chúng ta trở thành công chúng thông minh, có khả năng phân tích, đánh giá thông tin một cách độc lập, lý trí, thay vì bị thao túng bởi những thông điệp truyền thông có chủ đích.

ThS. Trần Xuân Tiến

Nguồn TG&VN : https://baoquocte.vn/giao-duc-truyen-thong-phe-phan-la-chan-cho-nguoi-tre-trong-thoi-dai-so-318695.html