Gìn giữ và phát huy di sản văn hóa đại diện của nhân loại

9 giờ trướcBài gốc

Bài 1: Hát Xoan - Tiếng hát cội nguồn và sức mạnh bền bỉ

Trong dòng chảy bền bỉ, linh thiêng của văn hóa dân tộc Việt Nam, Hát Xoan Phú Thọ là một trong những di sản quý giá, niềm tự hào của Nhân dân Đất Tổ Hùng Vương, đồng thời là minh chứng sinh động cho sức sống mãnh liệt của văn hóa Việt. Với giá trị nghệ thuật, tín ngưỡng và tinh thần cộng đồng sâu sắc, Hát Xoan là báu vật văn hóa của vùng Đất Tổ.

Hát Xoan được biểu diễn trong các sự kiện lớn của tỉnh.

Di sản của cội nguồn dấu ấn

Sự vinh danh của quốc tế dành cho Hát Xoan là một câu chuyện cảm động và đáng tự hào về ý chí bảo tồn di sản của người Việt. Năm 2011, Hát Xoan được UNESCO ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ khẩn cấp của nhân loại. Chỉ 6 năm sau, năm 2017, UNESCO đã chính thức đưa Hát Xoan ra khỏi danh sách cần bảo vệ khẩn cấp, ghi nhận nỗ lực to lớn của Việt Nam, của tỉnh Phú Thọ và cộng đồng Xoan trong bảo tồn, gìn giữ di sản, đồng thời, Hát Xoan Phú Thọ chính thức được ghi danh là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Vinh dự lớn lao này không chỉ là niềm tự hào của riêng Đất Tổ mà còn khẳng định chiều sâu văn hóa Việt Nam, chứng minh việc bảo tồn hoàn toàn có thể song hành cùng sự phát triển.

Hát Xoan bắt nguồn từ tục thờ Thành hoàng và Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương - một nét văn hóa gắn sâu với quá trình hình thành quốc gia Việt cổ. Nơi Đất Tổ cội nguồn, Hát Xoan được coi là một loại hình dân ca độc đáo, gắn liền với các lễ hội, nghi thức cầu mong mưa thuận gió hòa, mùa màng tươi tốt, Quốc thái dân an. Những làn điệu Xoan cổ như “Mó cá”, “Giáo trống”, “Giáo pháo”, “Hát mời rượu”... vẫn trường tồn qua hàng trăm năm trong các phường Xoan gốc: An Thái, Thét, Kim Đái, Phù Đức.

Hát Xoan bao gồm hệ thống 31 bài bản cổ, được tổ chức khoa học và nghệ thuật, chia thành các chặng hát: Hát thờ (mang tính nghi thức, linh thiêng), hát nghi thức (tưởng nhớ tổ tiên, cầu phúc) và hát hội (mang tính giao duyên, vui chơi cộng đồng). Đây là kho tư liệu dân gian giàu có, kết tinh âm nhạc, múa, ký ức cộng đồng và tri thức dân gian. Âm nhạc Xoan mộc mạc nhưng tinh tế, với nhịp điệu và lời ca chứa đựng triết lý nhân sinh sâu sắc, thể hiện tinh thần đoàn kết, ý chí kiên cường của dân tộc.

Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Lịch - Trùm phường Xoan An Thái, người gắn bó với Hát Xoan từ nhỏ chia sẻ: “Tôi lớn lên bên những đêm hội Xoan, nghe các cụ hát mà thấy như có cả không gian linh thiêng của đình làng. Với chúng tôi, Xoan là hơi thở, là nếp sống của làng xóm, chứ không chỉ là biểu diễn”.

Trong kho tàng di sản văn hóa dân tộc Việt Nam, Hát Xoan được xem là “hồn thiêng” của đất trời, nơi cội nguồn dân tộc. Từ bao đời nay, những làn điệu Xoan mượt mà, sâu lắng vẫn vang vọng trong lòng người dân Đất Tổ, vừa linh thiêng, vừa đậm chất nhân văn. Câu hát “Ai về Phú Thọ cùng ta/nghe câu hát Xoan chan hòa tình quê...” như lời mời gọi thân thương, đưa ta trở về với miền Đất Tổ linh thiêng - nơi Hát Xoan cất lên giữa không gian đình làng, giữa mùa Xuân trẩy hội. Hát Xoan không chỉ là tiếng hát dân gian mà còn là sợi dây nối quá khứ với hiện tại, thể hiện tâm hồn, bản sắc và tình yêu quê hương của người Việt.

Niềm tự hào và trách nhiệm của Đất Tổ

Việc Hát Xoan được UNESCO đưa ra khỏi danh sách cần bảo vệ khẩn cấp và công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại là minh chứng cho nỗ lực bảo tồn, phát huy di sản không ngừng nghỉ của Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân tỉnh Phú Thọ.

Ngay sau khi UNESCO vinh danh, tỉnh Phú Thọ đã xem việc bảo vệ, phát huy giá trị Hát Xoan là trách nhiệm và cam kết lâu dài. Các phường Xoan gốc được đầu tư phục hồi không gian diễn xướng. Hàng chục lớp truyền dạy dành cho nghệ nhân, giáo viên và cộng đồng được mở thường xuyên. Chính sách đãi ngộ, tôn vinh các cá nhân và tổ chức giữ gìn di sản được thực hiện bài bản.

Theo đồng chí Trần Thị Minh Lợi - Phó Giám đốc Sở VH,TT&DL, Xoan đã thực sự trở lại đời sống: “Chúng ta đang nhìn thấy Hát Xoan không chỉ được bảo tồn mà còn phát triển mạnh mẽ, bước ra khỏi phạm vi 4 phường Xoan gốc để đến với học đường, sân khấu, du lịch và cộng đồng quốc tế”.

Hát Xoan hôm nay vừa cổ kính vừa hiện đại, vừa sâu sắc trong nghi lễ vừa sống động trong trải nghiệm văn hóa, tạo nên sức hấp dẫn bền vững đối với người dân và du khách. Nghệ nhân Nhân dân Nguyễn Thị Lịch phấn khởi: “Trải qua 2 cuộc kháng chiến khốc liệt, những làn điệu Xoan vẫn vang vọng và được các thế hệ lãnh đạo cùng Nhân dân Phú Thọ trân trọng gìn giữ, bảo tồn, phát huy ngày càng mạnh mẽ hơn. Năm 2017, Hát Xoan Phú Thọ đã được UNESCO công nhận là Di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại, là niềm vinh dự lớn lao không chỉ của người dân Phú Thọ mà của cả dân tộc Việt Nam”.

Sự hồi sinh của Hát Xoan là một câu chuyện thành công điển hình về bảo tồn di sản. Đây không chỉ là sự phục dựng các bài bản cổ, mà là việc thắp lại ngọn lửa di sản trong trái tim cộng đồng, biến di sản từ một hình thái đang đứng trước nguy cơ mai một trở thành một biểu tượng văn hóa sống động và bền vững.

(Còn nữa)

Hương Lan

Nguồn Phú Thọ : https://baophutho.vn/gin-giu-va-phat-huy-di-san-van-hoa-nbsp-dai-dien-nbsp-cua-nbsp-nhan-loai-244232.htm