Giới trẻ rối loạn tâm thần vì lạm dụng chất kích thích: Yếu tố nào quyết định hiệu quả điều trị?

6 giờ trướcBài gốc

Từ cuộc vui tới bệnh viện tâm thần

Tại hội thảo về sử dụng chất ở trẻ vị thành niên diễn ra chiều nay, do Viện Sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai tổ chức, BS Nguyễn Ngọc Trang đã chia sẻ về ca bệnh đang điều trị: Một bệnh nhân nữ 21 tuổi nhập viện trong tình trạng cười vô cớ, đánh mẹ, ăn ngủ thất thường. Theo gia đình, khoảng 5 năm nay cô sử dụng nhiều loại chất kích thích gồm khí N₂O (bóng cười), ketamine, cần sa…

Báo động việc sử dụng chất gây nghiện ở trẻ vị thành niên

Ban đầu, việc sử dụng chỉ diễn ra trong những buổi tụ tập bạn bè để tìm cảm giác vui vẻ, hưng phấn. Nhưng dần dần, tần suất và liều lượng tăng lên, tạo thành thói quen khó bỏ.

Khi không dùng, bệnh nhân rơi vào trạng thái bồn chồn, bứt rứt, chán nản. Các triệu chứng ảo thanh, lẩm bẩm tự trò chuyện, dễ cáu gắt, thậm chí chửi mắng, đánh người nhà xuất hiện.

Bác sĩ chẩn đoán rối loạn tâm thần và hành vi do sử dụng nhiều loại ma túy, với triệu chứng hỗn hợp. Sau điều trị tại chuyên khoa tâm thần, tình trạng thuyên giảm. Tuy nhiên, 3–4 tháng gần đây, bệnh tái phát do bệnh nhân tự ý ngừng thuốc, khiến các hành vi kích động, bất thường tái xuất hiện.

Trường hợp này chỉ là một lát cắt trong bức tranh rộng hơn về tình trạng thanh thiếu niên sử dụng đa chất gây nghiện, kéo theo những hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng và tác động xã hội khó lường.

Tại hội thảo, BS Nguyễn Thành Long thông tin: Theo báo cáo của Viện Sức khỏe Tâm thần (Bệnh viện Bạch Mai), nhiều thanh thiếu niên hiện đã tiếp cận không chỉ thuốc lá điện tử hay rượu mà cả cần sa, methamphetamine, MDMA, khí N₂O, LSD và nhiều loại ma túy tổng hợp khác.

Một nghiên cứu quốc tế năm 2017 cho thấy 12,4% trẻ 12–17 tuổi và 35% thanh niên 18–25 tuổi từng dùng cần sa ít nhất một lần. Trong nhóm đang điều trị lạm dụng chất, 96% sử dụng đa chất và 97% kèm rượu.

Việc sử dụng các chất này có mối liên hệ chặt chẽ với các rối loạn tâm thần như trầm cảm, rối loạn cảm xúc lưỡng cực, rối loạn hành vi. Cần sa chứa hoạt chất THC gây suy giảm trí nhớ, khả năng học tập, lo âu và hội chứng cai. LSD có thể tạo ra ảo giác mạnh, hoang tưởng và hành vi liều lĩnh. Các loại ma túy “câu lạc bộ” như MDMA, GHB, Rohypnol, ketamine thường xuất hiện trong môi trường bar, vũ trường, đôi khi bị pha lén vào đồ uống.

Đáng lo ngại, bóng cười và thuốc lá điện tử trở thành “cửa ngõ” dẫn đến lạm dụng đa chất. Khi bắt đầu với những chất tưởng chừng vô hại, nhiều bạn trẻ nhanh chóng tìm đến những loại mạnh hơn để đạt cảm giác hưng phấn cao hơn, đẩy nhanh quá trình phụ thuộc.

Hậu quả của việc lạm dụng chất không chỉ dừng lại ở những hành vi nguy hiểm tức thời. Các nghiên cứu cho thấy lạm dụng rượu và cần sa kéo dài làm giảm thể tích hồi hải mã, vỏ não trước trán và tiểu não – những vùng quan trọng cho trí nhớ, khả năng chú ý và xử lý thông tin. Song song, mối quan hệ gia đình, học tập và xã hội bị phá vỡ, dẫn tới cô lập, lo âu và trầm cảm – những yếu tố càng thúc đẩy vòng xoáy nghiện ngập.

Khoảng trống trong phòng ngừa và điều trị

Các chuyên gia khẳng định, can thiệp càng sớm càng tốt là yếu tố quyết định hiệu quả điều trị. Việc phòng ngừa và điều trị cần sự phối hợp của gia đình, nhà trường, y tế, cộng đồng và cả cơ quan pháp luật.

Hai mô hình điều trị chính đang được áp dụng gồm: mô hình Minnesota – dựa trên 12 bước của nhóm AA, chú trọng tự hỗ trợ, thay đổi lối sống; và mô hình chuyên gia đa ngành – kết hợp bác sĩ, chuyên gia tâm thần, liệu pháp hành vi nhận thức (CBT), liệu pháp gia đình (BSFT, MDFT), cùng các can thiệp dược lý như disulfiram, naltrexone, methadone, buprenorphine, SSRI, bupropion.

Theo hướng dẫn CALOCUS, các mức độ chăm sóc trải dài từ dự phòng (mức 0) tới điều trị nội trú tâm thần 24/24 (mức 6), tùy thuộc mức độ nghiêm trọng và nguy cơ. Trước khi áp dụng liệu pháp, quá trình sàng lọc kỹ lưỡng về loại chất, liều lượng, tần suất và các rối loạn tâm thần kèm theo là bắt buộc.

Thông điệp quan trọng nhất, theo các bác sĩ, là duy trì kênh giao tiếp thường xuyên giữa cha mẹ và con cái. Mỗi thay đổi bất thường về hành vi, học tập, sức khỏe cần được chú ý, vì đó có thể là tín hiệu cảnh báo sớm. Một khi nghiện ngập đã hình thành, việc cai trở nên vô cùng khó khăn và để lại di chứng lâu dài.

Thanh Hằng

Nguồn VietTimes : https://viettimes.vn/gioi-tre-roi-loan-tam-than-vi-lam-dung-chat-kich-thich-yeu-to-nao-quyet-dinh-hieu-qua-dieu-tri-post188407.html