Giữ hồn phố trong siêu đô thị: TP.HCM bàn chiến lược bảo tồn di sản

một giờ trướcBài gốc

Sáng nay (ngày 24.11), Sở Văn hóa Thể thao TP.HCM đã tổ chức Hội nghị Di sản văn hóa toàn thành tại bảo tàng Tôn Đức Thắng, nhằm triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần I (nhiệm kỳ 2025 - 2030).

Tham dự đại hội có ông Phạm Đình Phong - Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch); ông Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa quốc gia, nguyên Cục trưởng Cục Di sản văn hóa; ông Trần Thế Thuận, Giám đốc sở Văn hóa thể thao TP.HCM. Ngoài ra còn có đại diện các sở ban ngành, đoàn thể hữu quan, lãnh đạo địa phương, đại diện UNESCO Việt Nam, Hội đồng Di sản Quốc gia, các bảo tàng công lập và tư nhân, các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực di sản, văn hóa, các trường đại học, và các nhà khoa học, chuyên gia, nhà nghiên cứu liên quan đến bảo tồn di sản trên cả nước.

Quang cảnh Hội nghị Di sản văn hóa toàn thành triển khai thực hiện Nghị quyết Đại hội đại biểu Đảng bộ TP.HCM lần I. Ảnh: Ảnh: Nguyễn Trương

Rà soát toàn diện để xây dựng hiến lược di sản cho siêu đô thị TP.HCM

Phát biểu khai mạc Hội nghị, ông Trần Thế Thuận, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao, nhấn mạnh một trong những nhiệm vụ quan trọng cần nghe ý kiến đóng góp từ các đại biểu trong việc rà soát lại mọi luật lệ, quy định mới để áp dụng trong việc quản lý khai thác các di sản tại thành phố, tìm hiểu học tập kinh nghiệm từ các địa phương khác trong và ngoài nước để có thể xây dựng những chiến lược hiệu quả áp dụng cho thành phố.

“Chúng ta cần giới thiệu, phân tích các mô hình tốt, cách làm hay trong công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa, đồng thời chỉ ra những khó khăn, vướng mắc, điểm nghẽn trong công tác quản lý. Đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng,” ông Thuận nói.

Ông Trần Thế Thuận, Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, phát biểu khai mạc Hội nghị. Ảnh: Nguyễn Trương

Sau sáp nhập TP.HCM, Bình Dương, Bà Rịa – Vũng Tàu thành một “siêu đô thị”, di sản của ba địa phương hợp nhất phong phú cả về loại hình và lịch sử, địa văn hóa: từ di sản đô thị Sài Gòn – Gia Định, hệ thống công nghiệp dịch vụ hiện đại của Bình Dương đến các giá trị văn hóa - biển đảo đặc trưng của Bà Rịa - Vũng Tàu.

“Từ sự giao thoa này, cần nhìn lại chiến lược bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa trong bối cảnh một siêu đô thị, vừa đảm bảo giữ gìn giá trị truyền thống, vừa phát huy di sản như động lực quan trọng trong phát triển kinh tế xã hội và xây dựng bản sắc của một đô thị tầm vóc quốc tế”, ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao TP.HCM, cho biết.

Với nhiệm vụ rà soát, đánh giá thực trạng công tác bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa đối với các hoạt động của bảo tàng, di tích lịch sử - văn hóa, di sản văn hóa phi vật thể, di sản tư liệu trên địa bàn, Sở Văn hóa và Thể Thao đã thống kê, cập nhật danh sách chi tiết 321 di tích lịch sử - văn hóa và danh lam thắng cảnh của TP.HCM sau khi sáp nhập, với các tình trạng rõ ràng như còn đảm bảo, đang phục hồi tu bổ, hay đang xuống cấp, đang lập dự án đầu tư.

Ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao, phát biểu tại Hội nghị. Ảnh: Nguyễn Trương

Bên cạnh đó, danh sách chi tiết danh mục kiểm kê di tích lịch sử văn hóa, danh lam thắng cảnh gồm 226 địa điểm với chi tiết tình trạng, được ứng xử như di tích theo luật mới. (Danh sách hiện có thống kê từ khu vực TP.HCM và Bà Rịa Vũng Tàu trước đây, riêng khu vực Bình Dương chưa kiểm kê).

Trong giai đoạn 2026-2030, thành phố dự tính triển khai 34 dự án đầu tư công thuộc lĩnh vực di tích, văn hóa và bảo tàng, với tổng mức đầu tư hơn 2.000 tỉ đồng, trong đó có 13 dự án chuyển tiếp giai đoạn 2026, và 21 dự án khởi công mới giai đoạn 2026.

Từ những danh mục thống kê này và từ điều kiện thực tế mới của thành phố sau hợp nhất, các đại biểu tham gia Hội nghị đã trao đổi thảo luận nhiều vấn đề cấp thiết nhất trong bối cảnh quản lý của chính quyền 2 cấp, các điều luật quy định mới dành cho di sản, các mục tiêu, tầm nhìn xây dựng của thành phố trong giai đoạn mới, cũng như cơ hợi và thách thức trong phát triển của kỹ thuật công nghệ hiện đại, các mối quan hệ ngoại giao mở từ cấp quốc gia đến địa phương...

Các nội dung chính tập trung được bàn thảo bao gồm: cơ chế quản lý di sản, những thách thức và giải pháp tháo gỡ, những xu hướng, thế mạnh của thành phố, và những phương pháp hiệu quả bền vững để bảo tồn, khai thác phát triển di sản trong giai đoạn từ 5-15 năm tiếp theo.

Các đại biểu dâng hương chủ tịch Tôn Đức Thắng trước giờ khai mạc Hội nghị.

Những nhiệm vụ quan trọng trong thời gian tới Sở đặt ra bao gồm, tiếp tục hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận di tích Địa đạo Củ chi là Di sản thế giới; thành lập và tổ chức hoạt động hiệu quả Quỹ Di sản Văn hóa TP.HCM; hoàn thiện văn bản quy phạm pháp luật nâng cao công tác quản lý nhà nước về di sản văn hóa; đẩy mạnh công tác bảo tồn, phục hồi, và phát huy giá trị di tích lịch sử văn hóa, di sản văn hóa phi vật thể, tư liệu di vật cổ vật, bảo vật quốc gia; nâng cao hiệu quả hoạt động của bảo tàng; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực di sản văn hóa và mở rộng hợp tác quốc tế.

Cóm tổng số khoảng 60 ý kiến và tham luận đã được gửi đến Hội nghị đóng góp cho việc bảo tồn, tìm kiếm, phát hiện, quản lý, bảo vệ, phát huy đối với các di sản văn hóa vật thể và phi vật thể trên địa bàn thành phố.

Bảo tồn cảnh quan khu vực trung tâm thành phố là một trong những vấn đề TP.HCM cần quan tâm. Ảnh: Minh Hòa

Kích hoạt “sức sống mới” cho di sản đô thị

Trong tham luận Bảo tồn di sản văn hóa vùng đô thị đặc thù TP.HCM- Tầm nhìn chiến lược trong dự thảo văn kiện đại hội XIV của Đảng, PGS-TS Đặng Văn Bài, Phó Chủ tịch Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, nhận định cần chuyển từ “bảo tồn tĩnh” sang “bảo tồn di sản sống”. Cụ thể, thay vì coi di tích lịch sử văn hóa là những khu vực không gian cần được khoanh vùng bảo vệ, và đóng băng về mặt kinh tế, TP.HCM cần tiên phong trong việc “tái tạo công năng”, hoặc “tạo công năng mới” để di tích có vị trí trong đời sống của một đô thị đầy sức sống.

Các công trình kiến trúc cổ, các di tích lịch sử - cách mạng, các khu phố cổ, các làng nghề truyền thống trong vùng đô thị đặc thù không thể tồn tại độc lập, tách biệt mà cần được kết nối trở thành các trung tâm, điểm sáng tạo kinh doanh và sinh hoạt cộng đồng mới.

“Di sản cần được tích hợp vào đời sống đô thị trở thành không gian thực hành nghệ thuật, nơi giao dịch của các ngành văn hóa qua đó nuôi dưỡng đời sống văn hóa trong chính nó, tạo ra nguồn thu để tự bảo tồn. Sự kết nối này tạo nên một hệ sinh thái công nghiệp văn hóa vùng, nơi TP.HCM đóng vai trò là trung tâm kinh tế thị trường và tiếp thị toàn cầu, biến “sản phẩm văn hóa thô” từ các địa phương vệ tinh thành hàng hóa sáng tạo cao cấp”, ông Bài đề xuất.

Lễ hội Nghinh Ông Thắng Tam ở Vũng Tàu vào tháng 8 Âm lịch hàng năm với đa dạng hoạt động được xem như sự kiện văn hóa - du lịch trọng điểm của thành phố. Ảnh: Báo Lao Động

Cũng theo ông Bài các đổi mới sáng tạo hiệu quả sẽ tạo ra sức sống mới cho chính người dân thành phố và thu hút thêm về lĩnh vực du lịch. “Riêng về mặt sáng tạo trong lĩnh vực kinh tế (di sản), TP.HCM vẫn là địa phương có khả năng dẫn đầu toàn quốc”, ông nhận định.

Theo thống kê, đến năm 2022, thành phố chỉ có 20% di sản được khai thác hiệu quả trong lĩnh vực du lịch trên tổng số 185 di tích được xếp hạng. Số còn lại đang bị lãng quên và xuống cấp nghiêm trọng. Bên cạnh đó, nhiều lễ hội văn hóa truyền thống, danh mục văn hóa phi vật thể cũng chưa được tích hợp vào tour tuyến. Điều này cho thấy thành phố còn chưa khai thác được giá trị kinh tế từ các di sản này.

Ông Nguyễn Minh Nhựt, Phó trưởng Ban văn hóa xã hội, Hội đồng nhân dân TP.HCM, nhận xét thành phố cần thực hiện đồng bộ nhiều giải nhằm tích hợp bảo tồn với phát triển đô thị, đa dạng hóa sản phẩm dựa trên di sản, đẩy mạnh số hóa, đào tạo nhân lực, cũng như nâng cao vai trò nhận thức và quyền lợi của cộng đồng trong quá trình gìn giữ và khai thác di sản.

Địa đạo Củ Chi là điểm đến du lịch hấp dẫn du khách trong và ngoài nước. Thành phố sẽ tiếp tục hồ sơ đề nghị UNESCO công nhận di tích Địa đạo Củ chi là Di sản thế giới. Ảnh: Domy Kamsyah/VOV

Nâng tầm Đờn ca tài tử trong chiến lược phát triển di sản

Về di sản văn hóa phi vật thể, Sở Văn hóa và Thể Thao sẽ xây dựng đề án quản lý, bảo vệ và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể được UNESCO ghi danh trong giai đoạn 2026-2030.

Thành phố có 15 loại hình văn hóa phi vật thể được đưa vào danh mục quốc gia, với ba di sản được UNESCO ghi danh trong đó có nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam bộ, Ca trù và tín ngưỡng Thờ Mẫu Tam phủ của người Việt.

Phó Giám đốc Sở Văn hóa và Thể thao Nguyễn Minh Nhựt nhận định TP.HCM mới có quy mô lớn và cũng là một thành phố trung tâm, nhưng hiện nay các di sản phi vật thể còn quá khiêm tốn, nếu so sánh với Hà Nội, nơi có hàng ngàn di sản văn hóa phi vật thể, nên thành phố sẽ tiếp tục tìm kiếm, nghiên cứu, xây dựng và phát triển thêm nhiều di sản cho danh mục này.

Bà Lê Thị Minh Lý, Ủy viên Hội đồng Di sản văn hóa Quốc gia, cho rằng TP.HCM cần có cách làm phù hợp với chính điều kiện và thực tế từ địa phương, và nên cụ thể hóa các đề án thành ba nhóm, bao gồm: Truyền dạy truyền thông giáo dục, nghiên cứu - nhận diện – ghi danh và sáng tạo - phát triển - hội nhập. Và việc làm phù hợp mà thành phố nên làm ngay, đó là Hội đồng Nhân dân thành phố nên phê duyệt danh sách các danh mục đã được công nhận và tiếp tục nghiên cứu để đưa vào danh mục, để có những bước thực hiện liên quan nhằm bảo tổn, khai thác và phát triển cho từng di sản này.

Tái hiện khung cảnh Đờn ca tài tử trên sông nước tại hồ nước Công viên 23 tháng 9. Ảnh: Báo Sài Gòn giải phóng

Tại Hội nghị lần này, Sở Văn hóa và Thể thao cho biết cũng sẽ tập trung nhiều nội dung cho những hoạt động của nghệ thuật Đờn ca tài tử Nam bộ, trong đó có việc tíep tục sưu tầm, tập hợp những di sản vật thể và phi vật thể có liên quan đến Đờn ca tài tử, thực hiện số hóa các tư liệu này nhằm quảng bá nghệ thuật Đờn ca tài tử đến công chúng rộng rãi hơn. Ngoài ra, Sở sẽ xây dựng cơ sở dữ liệu về Đờn ca tài tử tại TP.HCM, quan tâm đến phát triển tài năng, tổ chức trại sáng tác, đưa vào giới thiệu, giảng dạy trong trường học, đưa loại hình nghệ thuật này vào các tour du lịch, tăng cường các hoạt động giao lưu giữa các địa phương, thúc đẩy chương trình truyền hình liên quan, và khuyến khích các phường xã thành lập các Câu lạc bộ về Đờn ca tài tử.

Nhìn nhận, đánh giá những điều còn tồn đọng tại TP.HCM như các di sản đang bị xuống cấp, việc huy động nguồn lực xã hội hóa chưa cao, nhân lực trong ngành còn thiếu, và thiếu sự phối hợp đồng bộ, ông Phạm Đình Phong - Phó Cục trưởng Cục Di sản văn hóa (Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch), cam kết cơ quan tham mưu cấp bộ sẽ đồng hành cùng TP.HCM trong việc xây dựng chiến lược trong giai đoạn tới, nhằm thực hiện tốt quy định và luật lệ mới về lĩnh vực di sản văn hóa trong bối cảnh áp dụng mô hình quản lý 2 cấp, để thành phố duy trì được thế mạnh cũng như tiếp tục phát huy tiềm năng của các di sản văn hóa, đặc biệt là hoạt động của các bảo tàng trên địa bàn.

Lan Chi

Nguồn Người Đô Thị : https://nguoidothi.net.vn/giu-hon-pho-trong-sieu-do-thi-tp-hcm-ban-chien-luoc-bao-ton-di-san-50756.html