Giữ hồn thổ cẩm của người Lự ở Khun Há: Khi bảo tồn văn hóa song hành cùng du lịch

3 giờ trướcBài gốc

Không chỉ dừng lại ở bảo tồn di sản, nghề dệt truyền thống hôm nay đang được gắn với phát triển du lịch cộng đồng, từng bước tạo sinh kế ổn định cho người dân.

Nghề dệt - dấu ấn văn hóa của người Lự

Ở các bản Nà Khum, bản Thẳm, Bản Hon… xã Khun Há, tiếng thoi đưa vẫn đều đặn vang lên dưới những nếp nhà sàn. Đó là âm thanh quen thuộc của nghề dệt thổ cẩm, một trong những dấu ấn văn hóa lâu đời của đồng bào dân tộc Lự ở nơi đây. Giữa sự xâm lấn mạnh mẽ của hàng hóa công nghiệp và lối sống hiện đại, việc nghề dệt truyền thống vẫn hiện diện trong đời sống cộng đồng là minh chứng cho sức sống bền bỉ của bản sắc văn hóa tộc người.

Với người Lự ở Lai Châu, dệt thổ cẩm không chỉ là nghề phụ lúc nông nhàn mà gắn chặt với đời sống tinh thần, phong tục và chuẩn mực xã hội. Từ khi còn nhỏ, các bé gái người Lự đã được bà, được mẹ truyền dạy cách quay sợi, nhuộm chàm, đưa thoi. Một cô gái Lự trước khi lập gia đình phải biết dệt vải, may váy áo cho bản thân và gia đình. Trang phục truyền thống vì thế trở thành biểu tượng nhận diện văn hóa, thể hiện sự khéo léo, đảm đang của người phụ nữ.

Phụ nữ người Lự bên khung cửi.

Hoa văn trên thổ cẩm Lự mang đậm hơi thở núi rừng. Những họa tiết hình núi, dòng suối, cây cỏ được dệt hoàn toàn bằng trí nhớ và kinh nghiệm, không theo bất kỳ khuôn mẫu cố định nào. Màu sắc chủ đạo là xanh chàm, nâu, đen mang đậm chất trầm lắng nhưng bền bỉ, phản ánh thế giới quan hài hòa với thiên nhiên của cư dân miền núi.

Bà Lò Thị Khăn ở Bản Hon, xã Khun Há chia sẻ: “Tôi học dệt từ khi mới 10 tuổi. Tôi được mẹ dạy cho từng công đoạn, từ trồng bông, xe sợi đến dệt hoa văn. Để dệt một bộ váy truyền thống có khi phải cả vài tháng mới hoàn thành. Ngày trước, phụ nữ Lự ai cũng mặc đồ do chính tay mình dệt, vất vả nhưng rất tự hào”.

Tuy nhiên, đã có thời điểm nghề dệt thổ cẩm của người Lự đứng trước nguy cơ mai một. Những năm đầu thế kỷ XXI, đời sống khó khăn khiến nhiều phụ nữ phải dành phần lớn thời gian cho nương rẫy, đi lao động thuê. Sản phẩm thổ cẩm truyền thống tiêu thụ chậm, trong khi quần áo may sẵn giá rẻ tràn vào bản làng. Không ít khung cửi bị bỏ không, nhiều kỹ thuật dệt, nhuộm cổ truyền có nguy cơ thất truyền.

Du lịch cộng đồng mở lối hồi sinh nghề dệt

Bước ngoặt đến khi xã Khun Há được xác định là một trong những điểm du lịch sinh thái cộng đồng trọng điểm của tỉnh Lai Châu. Du khách đến với Khun Há ngày một đông, không chỉ để khám phá cảnh quan thiên nhiên mà còn mong muốn trải nghiệm đời sống văn hóa bản địa. Nghề dệt thổ cẩm từ đó được “đánh thức”, trở thành một phần quan trọng trong sản phẩm du lịch cộng đồng.

Chị Lò Thị Thụy, người dân ở xã Khun Há, cho biết: “Trước đây tôi dệt chỉ để sử dụng trong gia đình. Từ khi có khách du lịch đến bản, họ thích mua khăn, túi thổ cẩm làm kỷ niệm. Các sản phẩm thổ cẩm được khách du lịch mua nhiều hơn, cho thu nhập tốt hơn, từ đó tôi và người dân trong bản thấy nghề dệt không còn xa rời cuộc sống mà thực sự đã giúp nuôi sống nhiều gia đình trong xã”.

Dưới gầm những ngôi nhà sàn, ngày ngày chị em phụ nữ người Lự miệt mài quay sợi.

Theo dõi chuỗi giá trị nghề dệt ở Khun Há cho thấy, nghề truyền thống đang từng bước thích nghi với kinh tế thị trường. Bên cạnh những chiếc váy áo truyền thống, phụ nữ Lự đã sáng tạo thêm nhiều sản phẩm phù hợp với nhu cầu phục vụ khách du lịch như túi xách, ví, khăn choàng, móc khóa, đồ lưu niệm. Một số hộ gia đình còn kết hợp trình diễn dệt vải ngay tại homestay, cho du khách trực tiếp trải nghiệm các công đoạn se sợi, đưa thoi, nhuộm chàm…

Nhận thức rõ giá trị của nghề dệt trong bảo tồn văn hóa và phát triển sinh kế của người dân, chính quyền địa phương đã chủ động vào cuộc. Ông Lê Huy Chính, Chủ tịch UBND xã Khun Há, khẳng định: “Nghề dệt thổ cẩm là di sản quý báu của người Lự. Xã xác định phải bảo tồn và phát triển nghề truyền thống nên từ nhiều năm trước đây đã phối hợp mở các lớp truyền dạy nghề,, khuyến khích người dân đưa nghề dệt vào hoạt động du lịch cộng đồng. Mục tiêu là để bà con sống được bằng nghề, từ đó tự nguyện giữ nghề”.

Bên cạnh đó, xã cũng phối hợp với các tổ chức đoàn thể, nhất là Hội Liên hiệp Phụ nữ, vận động chị em duy trì khung dệt, truyền dạy kỹ năng cho thế hệ trẻ, đồng thời đưa trang phục truyền thống vào các hoạt động văn hóa, lễ hội, biểu diễn phục vụ du lịch.

Bảo tồn gắn với phát huy giá trị truyền thống

Không chỉ dừng ở cấp cơ sở, tỉnh Lai Châu xác định nghề dệt thổ cẩm của người Lự là nguồn lực quan trọng trong chiến lược phát triển du lịch bền vững. Ông Trần Mạnh Hùng, Phó Giám đốc Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lai Châu, nhấn mạnh: “Nghề dệt thổ cẩm của đồng bào Lự là di sản văn hóa phi vật thể đặc sắc. Quan điểm của tỉnh là bảo tồn trên cơ sở phát huy, gắn với xây dựng sản phẩm du lịch đặc thù, chương trình OCOP và phát triển du lịch cộng đồng. Tỉnh sẽ tiếp tục có những chính sách hỗ trợ đào tạo, quảng bá, kết nối thị trường để thổ cẩm Lự có chỗ đứng bền vững”.

Tấm vải thổ cẩm với hoa văn đặc sắc được tạo nên bởi bàn tay của những người phụ nữ dân tộc Lự.

Trong hành trình giữ nghề, vai trò của cộng đồng đặc biệt là phụ nữ và các nghệ nhân cao tuổi mang ý nghĩa quyết định. Bà Lò Thị Chay, 67 tuổi, một trong những người “giữ lửa” nghề dệt ở Bản Hon, chia sẻ: “Tôi gắn bó với nghề hơn nửa đời người. Mỗi tấm vải không chỉ là sản phẩm mà còn là ký ức của tổ tiên. Tôi luôn sẵn sàng dạy lại cho con cháu, miễn là còn người muốn học”.

Các lớp truyền dạy nghề hiện nay không chỉ thu hút phụ nữ trung niên mà còn có sự tham gia của thanh thiếu niên, học sinh. Việc gắn nghề dệt thổ cẩm với phát triển du lịch cộng đồng tại Khun Há đã giúp thế hệ trẻ thấy được giá trị kinh tế và văn hóa của nghề, từ đó tạo động lực tiếp nối và phát triển nghề truyền thống.

Tuy vậy, để nghề dệt thổ cẩm của người Lự ở Khu Há thực sự trở thành trụ cột của du lịch cộng đồng, cần đòi hỏi phải có sự liên kết chặt chẽ hơn giữa chính quyền, doanh nghiệp du lịch và người dân; đồng thời cần sự kiên trì trong việc giữ gìn giá trị cốt lõi văn hóa của đồng bào Lự nơi đây.

Từ thực tiễn ở Khun Há cho thấy, khi bảo tồn văn hóa được đặt trong mối quan hệ hữu cơ với phát triển du lịch và sinh kế của người dân bản địa, nghề truyền thống không chỉ “được giữ” mà còn “được sống”. Tiếng thoi đưa vang lên ở nhiều bản làng Khun Há hôm nay không chỉ là âm thanh của lao động thủ công, mà còn là nhịp đập của một nền văn hóa đang hồi sinh, góp phần làm giàu bản sắc và thúc đẩy phát triển bền vững cho vùng đất Lai Châu.

Nhật Minh

Nguồn BVPL : https://baovephapluat.vn/van-hoa-xa-hoi/goc-van-hoa/giu-hon-tho-cam-cua-nguoi-lu-o-khun-ha-khi-bao-ton-van-hoa-song-hanh-cung-du-lich-190801.html