Giữ lại nguồn thu từ đất: Trao quyền tự chủ, nông thôn mới thêm sức bật

15 giờ trướcBài gốc

Cơ chế giữ lại nguồn thu từ đất tạo động lực mạnh mẽ cho các xã chủ động khai thác hợp pháp quỹ đất công, đồng thời khuyến khích công tác quy hoạch, quản lý đất đai minh bạch và hiệu quả hơn.

Khuyến khích địa phương sử dụng đất hiệu quả

Từ lâu, đất đai được xem là nguồn lực kinh tế quan trọng nhất của địa phương, song phần lớn nguồn thu từ đất (đấu giá quyền sử dụng, tiền thuê, thuế chuyển nhượng…) đều phải nộp lên cấp tỉnh, cấp trung ương. Điều đó khiến nhiều xã, dù có quỹ đất tiềm năng, vẫn “đói vốn” để đầu tư các công trình dân sinh.

Nhận thấy bất cập này, Quyết định 263/2022/QĐ-TTg (Quyết định 263) của Thủ tướng Chính phủ (ban hành tháng 3/2025) đã mở ra cơ chế mới, cho phép HĐND cấp tỉnh quyết định tỷ lệ phần trăm nguồn thu từ đất được để lại cho ngân sách xã, đặc biệt là các xã xây dựng NTM, NTM nâng cao và kiểu mẫu. Theo đó, nguồn thu được để lại bao gồm: Đấu giá quyền sử dụng đất: đất công ích 5%, đất xen kẹt, đất thu hồi do vi phạm; Thuế sử dụng đất nông nghiệp, phi nông nghiệp: thu trực tiếp tại xã; Phí, lệ phí liên quan đến đất: cấp giấy chứng nhận, chuyển mục đích sử dụng đất; Tiền thuê đất, tiền sử dụng đất nộp một lần từ dự án đầu tư trên địa bàn. Cơ chế này không chỉ trao quyền tài chính cho cấp xã, mà còn khuyến khích địa phương sử dụng đất hiệu quả, công khai và minh bạch hơn, hướng đến mục tiêu “phát triển nông thôn gắn với quản lý tài nguyên bền vững”.

Khác với cơ chế cũ mang tính “đồng loạt”, Quyết định 263 giao Hội đồng nhân dân tỉnh quyền quyết định cụ thể tỷ lệ phần trăm để lại cho từng nhóm xã, tùy theo điều kiện kinh tế – xã hội, tiềm năng đất đai và nhu cầu đầu tư. Cụ thể, tại khoản 5 Điều 7 Quyết định 263/QĐ-TTg, HĐND cấp tỉnh quyết định tỷ lệ để lại nguồn thu từ đất cho cấp xã, tối thiểu 50%, tối đa 100% tùy năng lực quản lý và nhu cầu NTM. Tỷ lệ này được điều chỉnh hàng năm dựa trên kết quả thực hiện 19 tiêu chí NTM. Trong đó, vùng đồng bằng để lại 70-90% (HĐND ưu tiên hạ tầng giao thông, thủy lợi); Vùng miền núi để lại 90-100% (tập trung xóa nhà tạm, trường học); Vùng đô thị hóa để lại 50-70% (phần còn lại bổ sung quỹ tỉnh cho xã khó khăn).

Bộ Tài chính với vai trò đầu mỗi điều phối trong quản lý nguồn thu từ đất phục vụ Chương trình NTM đã ban hành 3 thông tư hướng dẫn (78, 79, 80/2023/TT-BTC), tổ chức 126 lớp tập huấn cho 18.000 cán bộ tài chính xã, triển khai phần mềm “Nguồn thu đất – NTM” kết nối dữ liệu từ Chi cục Thuế, Kho bạc và UBND xã. Kết quả là 99,2% xã nộp báo cáo nguồn thu đúng hạn, 0,8% sai sót (giảm 92% so với 2021).

Thay đổi diện mạo tài chính cấp xã

Với sự triển khai quyết liệt của các cơ quan liên quan, chỉ trong vòng 14 tháng kể từ khi Quyết định 263 có hiệu lực, 100% tỉnh/thành đã hoàn thành khung pháp lý địa phương – kỷ lục về tốc độ triển khai chính sách tài chính cơ sở. Cụ thể: Tháng 3/2022: 12 tỉnh đầu tiên (Hà Nội, Tp. Hồ Chí Minh, Bắc Ninh…) ban hành nghị quyết; Tháng 12/2023: 100% tỉnh hoàn thành đợt 1; Tháng 6/2025: 100% tỉnh sửa đổi, bổ sung theo hướng tăng tỷ lệ để lại cho xã đặc biệt khó khăn.

Cơ chế để lại nguồn thu từ đất đang làm thay đổi căn bản diện mạo tài chính cấp xã. Nếu như trước đây, gần 80% xã cả nước phải “xin” vốn hỗ trợ từ cấp trên, thì nay, nhiều nơi đã tự cân đối được 40–50% chi thường xuyên, thậm chí một số xã NTM nâng cao đã có thặng dư ngân sách nhỏ để tái đầu tư.

Lãnh đạo UBND xã Ia Hrung (Gia Lai) chia sẻ: “Nhờ được giữ lại 45% nguồn thu từ đấu giá đất khu dân cư, xã đã có thêm 12 tỷ đồng để sửa trường học, mở rộng đường nội đồng và hỗ trợ hộ nghèo vay sản xuất. Cái hay là người dân thấy rõ đồng tiền được sử dụng ra sao, nên đồng thuận và tham gia giám sát rất tích cực.”

Cơ chế mới cũng khuyến khích các địa phương khai thác đất đai theo hướng bền vững – không “bán ồ ạt để lấy tiền ngắn hạn”, mà quy hoạch quỹ đất phục vụ phát triển lâu dài: khu tái định cư, cụm công nghiệp, vùng sản xuất hàng hóa. Đây là bước chuyển từ “thu – chi” sang “đầu tư – tái tạo”, giúp nông thôn phát triển ổn định và có chiều sâu.

Trên cơ sở các cơ chế mới của Quyết định 263/QĐ-TTg và các thông tư hướng dẫn của Bộ Tài chính, HĐND tỉnh Đồng Tháp đã ban hành Nghị quyết 18/2022 với biểu mẫu thống nhất cho 143 xã. Năm 2024, tỉnh để lại 100% cho 36 xã vùng đệm U Minh Thượng, thu 42 tỷ đồng, xây 68 km đường – 45 cầu nông thôn, giúp 100% hộ dân có đường ô tô đến nhà.

HĐND Hà Nội (Nghị quyết 15/2023) để lại 80% cho xã đạt chuẩn NTM, 100% cho xã NTM nâng cao. HĐND Nghệ An (Nghị quyết 22/2024) quy định xã miền núi giữ 100% trong 3 năm đầu đạt chuẩn. Hay như tại Hà Nam (nay là Ninh Bình), HĐND tỉnh đã thông qua nghị quyết cho phép để lại 40% nguồn thu từ đấu giá đất cho các xã đạt chuẩn NTM nâng cao, trong đó 70% số tiền này được ưu tiên cho hạ tầng giao thông và trường học. Tại Đắk Nông (nay là tỉnh Lâm Đồng), con số này là 50% đối với xã vùng sâu, vùng đồng bào dân tộc thiểu số, nhằm giúp địa phương có vốn đối ứng triển khai dự án điện – nước – đường giao thông nông thôn.

Hiện nay, 100% tỉnh/thành đã ban hành nghị quyết cụ thể, với tỷ lệ trung bình 78% – cao hơn mức tối thiểu 28 điểm %. Quy trình phê duyệt tỷ lệ được công khai trên Cổng thông tin NTM quốc gia, người dân giám sát qua mã QR tại trụ sở UBND xã.

Cơ chế linh hoạt này tạo động lực mạnh mẽ cho các xã chủ động khai thác hợp pháp quỹ đất công, đồng thời khuyến khích công tác quy hoạch, quản lý đất đai minh bạch và hiệu quả hơn. Bởi khi xã được giữ lại phần thu, họ phải công khai kế hoạch sử dụng ngân sách và báo cáo định kỳ lên huyện, tỉnh – điều này góp phần hạn chế tình trạng thất thoát và nâng cao trách nhiệm quản lý tài chính ở cấp cơ sở.

Để cơ chế để lại nguồn thu thực sự vận hành hiệu quả, Bộ Tài chính ban hành Thông tư số 56/2025/TT-BTC huớng dẫn xây dựng dự toán ngân sách nhà nước năm 2026 và kế hoạch tại chính – ngân sách nhà nước 3 năm 2026-2028. Thông tư này xây dựng khung định mức tối thiểu – tối đa cho từng vùng (đồng bằng, trung du, miền núi, hải đảo), đồng thời yêu cầu các địa phương công khai tỷ lệ để lại, cơ cấu chi tiêu và báo cáo quyết toán hàng năm. Song song, Bộ cũng phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường chuẩn hóa quy trình đấu giá đất, tránh tình trạng “tăng thu nhưng giảm hiệu quả”, đảm bảo việc khai thác đất gắn liền với quy hoạch phát triển nông thôn.

Đại diện Bộ Tài chính cho hay: “Cơ chế để lại nguồn thu cho xã không chỉ là chia sẻ lợi ích, mà là cách để địa phương tự chủ, tự chịu trách nhiệm. Khi có nguồn lực trong tay, xã sẽ chủ động hơn trong việc xây dựng hạ tầng, phát triển sản xuất và nâng cao đời sống người dân.”

Trong giai đoạn 2025–2030, Bộ Tài chính đặt mục tiêu ít nhất 70% xã cả nước có khả năng tự cân đối chi thường xuyên, giảm gánh nặng cho ngân sách cấp trên, đồng thời tạo ra vòng tuần hoàn tài chính lành mạnh giữa đất đai – ngân sách – phát triển.

Hồng Hải

Nguồn TCDN : https://taichinhdoanhnghiep.net.vn/giu-lai-nguon-thu-tu-dat-trao-quyen-tu-chu-nong-thon-moi-them-suc-bat-d62431.html