Gỡ 'nút thắt' ô nhiễm không khí bằng 'chìa khóa' công nghệ

2 giờ trướcBài gốc

Trong đó, việc nhận diện và xử lý triệt để nguồn thải từ các làng nghề ven đô kết hợp với ứng dụng công nghệ giám sát thông minh được xem là hai trụ cột then chốt để kiến tạo nên một hệ sinh thái đô thị trong lành trong thập kỷ tới.

“Điểm đen” tại các làng nghề

Hà Nội đang đứng trước một thách thức không nhỏ khi câu chuyện ô nhiễm không khí không còn là hiện tượng theo mùa mà đã trở thành vấn đề dân sinh cấp bách, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng sống và định hướng phát triển bền vững của Thủ đô. Những năm gần đây, khái niệm "mùa ô nhiễm" đã trở nên quen thuộc một cách đáng buồn với người dân Hà Nội. Sự biến thiên của các chỉ số AQI thường xuyên chạm ngưỡng tím, đỏ, đặc biệt trong những ngày mùa Đông lặng gió, là minh chứng rõ nét cho thấy sức chịu tải của môi trường không khí TP đang bị thử thách nghiêm trọng. Trong chiến lược bảo vệ môi trường của Hà Nội, câu chuyện làng nghề luôn là một "nút thắt" khó gỡ giữa bài toán bảo tồn, phát triển kinh tế và gìn giữ môi trường. Với hàng nghìn làng nghề và làng có nghề, Hà Nội sở hữu một tiềm năng kinh tế to lớn nhưng cũng đồng thời gánh chịu áp lực môi trường nặng nề nhất cả nước. Các dẫn chứng thực tế được trình bày tại tọa đàm "Cải thiện chất lượng môi trường không khí đô thị" vừa diễn ra tại Hà Nội đã làm rõ một thực trạng đáng báo động mà lâu nay tư duy quản lý môi trường truyền thống thường lãng quên khi quá tập trung vào khu vực nội đô. Đó là mức độ nguy hại của "vành đai ô nhiễm" từ khu vực ngoại thành đang ngày càng gia tăng và tác động ngược trở lại trung tâm TP.

Một trạm quan trắc chất lượng không khí ở Hà Nội.

Theo các chuyên gia, những số liệu quan trắc cho thấy khí thải từ các làng nghề tái chế nhựa, cô đúc kim loại hay chế biến gỗ không đơn thuần chỉ là bụi. Do đặc thù sử dụng công nghệ lạc hậu, lò đốt thủ công và nhiên liệu rẻ tiền như than, củi, thậm chí là rác thải công nghiệp, luồng khí thải này chứa đựng những độc tố nguy hiểm như kim loại nặng, dioxin và furan. Vấn đề cốt lõi được chỉ ra là ô nhiễm không khí không có biên giới hành chính. Theo các mô hình mô phỏng khí động học được các nhà khoa học dẫn chứng tại tọa đàm, lượng khí thải độc hại này không nằm yên tại chỗ mà theo các luồng gió khuếch tán rộng, thâm nhập sâu vào khu vực trung tâm Hà Nội. Vào những ngày điều kiện khí tượng bất lợi, hiện tượng nghịch nhiệt biến TP thành một chiếc lồng kính khổng lồ, nhốt chặt các chất ô nhiễm từ vùng ven dồn về, tạo nên lớp sương mù quang hóa độc hại bao trùm.

TS Hoàng Dương Tùng - Chủ tịch Mạng lưới không khí sạch Việt Nam lưu ý về vai trò của các làng “tái chế” trong bản đồ gây ô nhiễm. “Trước hết chúng ta phải xem lại khái niệm làng nghề. Theo tôi nên dùng từ “làng tái chế” thay vì “làng nghề” sẽ đúng hơn. Vì nếu dùng từ “làng nghề” vô hình chung sẽ đánh đồng tất cả” – TS Hoàng Dương Tùng nói và giải thích thêm rằng, không phải làng nghề nào cũng gây ô nhiễm môi trường không khí nặng nề mà “thủ phạm” chính cần đề cập đến ở đây là các làng nghề tái chế như nhựa, đồng, chì, nhôm... Theo chuyên gia này, tình trạng ô nhiễm tại các làng nghề tài chế không phải bây giờ mới có mà đã được chúng ta phát hiện, đề cập, ngăn chặn từ rất lâu bằng rất nhiều giải pháp song đến nay vẫn chưa mang lại hiệu quả đúng như kỳ vọng. Do đó, đã đến lúc chúng ta phải thay đổi cách tiếp cận và có cách nhìn nhận khác, sâu hơn, chi tiết hơn về câu chuyện ô nhiễm làng nghề. “Phải làm rõ làng nghề nào, ở đâu? cơ sở sản xuất nào trong làng nghề gây ô nhiễm?... Tất cả phải cụ thể chứ không thể cứ nói chung chung như trước nay được” – TS Hoàng Dương Tùng đề nghị.

Theo các chuyên gia, trong tầm nhìn dài hạn, việc cải thiện không khí Hà Nội không thể tách rời việc giải quyết triệt để vấn đề làng nghề. Đây không chỉ là câu chuyện xử phạt hành chính mà là bài toán quy hoạch và chuyển đổi mô hình kinh tế. Nếu tiếp tục để các cơ sở sản xuất ô nhiễm nằm xen kẹt trong khu dân cư, mọi nỗ lực rửa đường hay hạn chế xe máy trong nội đô sẽ bị triệt tiêu hoàn toàn bởi nguồn cấp ô nhiễm từ bên ngoài vẫn liên tục hoạt động. Sự chuyển dịch bắt buộc phải diễn ra theo hướng di dời các cơ sở này vào các cụm công nghiệp tập trung, nơi có hạ tầng xử lý khí thải đồng bộ. Đây là một cuộc "đại phẫu" đau đớn nhưng cần thiết để tách bạch không gian sống và không gian sản xuất, trả lại sự trong lành cho môi trường nông thôn và giảm tải áp lực cho bầu khí quyển chung của toàn TP.

Đòn bẩy từ công nghệ

Nếu quy hoạch là nền móng thì công nghệ chính là công cụ đắc lực nhất để hiện thực hóa mục tiêu không khí sạch. Trong kỷ nguyên số, cách thức quản lý môi trường dựa trên nhân lực thủ công đã bộc lộ quá nhiều hạn chế, đặc biệt là sự thiếu hụt dữ liệu và khả năng giám sát liên tục. Một trong những giải pháp trọng tâm được các chuyên gia công nghệ nhấn mạnh là Hà Nội cần nhanh chóng thiết lập một hệ thống quản trị chất lượng không khí thông minh, dựa trên nền tảng dữ liệu lớn (Big Data) và Internet vạn vật (IoT). PGS.TS Lý Bích Thủy, Trường Hóa và Khoa học sự sống, Đại học Bách khoa Hà Nội cho biết, hiện nay cơ quan chức năng đã có bức tranh tổng thể nhưng bức tranh chi tiết để cải thiện chất lượng không khí vẫn đang còn thiếu. "Để thu thập nguồn thì có nhiều phương pháp khác nhau, kết hợp các phương pháp và đánh giá kỹ mới có bức tranh. Ví dụ, giao thông nguồn thải là bao nhiêu, càng có con số chi tiết càng có giải pháp đúng. Nền tảng khoa học - công nghệ và chuyển đổi số sẽ giúp hướng tới dùng công nghệ để kiểm soát. Đầu tiên là bắt mạch, đến bắt bệnh và đưa ra các giải pháp" – PGS.TS Lý Bích Thủy khẳng định.

Vai trò của khoa học công nghệ càng trở nên quan trọng khi đặt trong bối cảnh thực tế hạ tầng kỹ thuật hiện có. Theo các chuyên gia, một trong những khiếm khuyết lớn nhất hiện nay là sự thiếu hụt các trạm quan trắc tại các vùng ven và các cụm làng nghề. Điều này đã và đang gây khó khăn rất lớn cho công tác quan trắc từ đó kéo theo nhiều rào cản khác liên quan. Bởi chúng ta không thể quản lý những gì chúng ta không đo lường được. Các đề xuất giải pháp từ sự kiện này đều hướng tới chiến lược phủ kín mạng lưới cảm biến quan trắc chi phí thấp nhưng hiệu quả cao tại các "điểm nóng" làng nghề. Hơn thế nữa, công nghệ xử lý tại nguồn cần được xem là chìa khóa để các làng nghề tồn tại và phát triển bền vững. Rào cản lớn nhất của các hộ sản xuất nhỏ lẻ là chi phí đầu tư cho hệ thống lọc khí. Tuy nhiên, một khi có sự hỗ trợ của khoa học kỹ thuật hiện đại, những vấn đề nêu trên sẽ dần được giải quyết.

Việc dự báo chất lượng không khí là rất quan trọng bởi nó vừa giúp cơ quan quản lý có giải pháp ứng phó, vừa giúp người dân có cách ứng phó với thời tiết. Hiện đã có công cụ dự báo chất lượng không khí bằng trí tuệ nhân tạo (AI). Công cụ đang trong quá trình thử nghiệm và cho thấy kết quả rất khả quan. Tuy nhiên, để công tác dự báo được tốt hơn, chúng ta cần phải thực hiện ngay các việc làm đồng bộ như mở rộng hơn các trạm quan trắc với các công nghệ giám sát; xây dựng kiểm kê rác thải; đẩy mạnh hợp tác với các nhà khoa học để xây dựng nhiều mô hình dự báo có độ chính xác cao; tăng cường chia sẻ dữ liệu giữa các bộ ban, ngành; nâng cao nhận thức cộng đồng. Làm sao để người dân tạo được thói quen theo dõi dự báo ô nhiễm không khí giống như theo dõi bản tin thời tiết hiện nay. Có như vậy, người dân mới sớm nắm bắt được diễn biến chất lượng không khí để có cách ứng phó kịp thời, phù hợp.

PGS.TS Nguyễn Thị Nhật Thanh - Trường Đại học Công nghệ, Đại học Quốc gia Hà Nội.

Quý Nguyễn

Nguồn KTĐT : https://kinhtedothi.vn/go-nut-that-o-nhiem-khong-khi-bang-chia-khoa-cong-nghe.920311.html