'Greenwashing': Chiêu trò 'tẩy xanh' để bán hàng

3 giờ trướcBài gốc

H&M chi nhánh Thụy Điển bị kiện vì đã khiến khách hàng trả nhiều tiền hơn cho các sản phẩm 'thân thiện môi trường'.

Nhưng song song đó, greenwashing (hay còn gọi là “tẩy xanh”) - chiêu trò tô vẽ hình ảnh thân thiện môi trường đã xuất hiện. Chiêu trò này đang gặm nhấm niềm tin người tiêu dùng và thách thức sự minh bạch thị trường.

“Xanh” - Xu hướng toàn cầu và cuộc đua thương hiệu

Hiện nay, “xanh” không còn là khẩu hiệu mà đã trở thành chuẩn mực mới của tiêu dùng và sản xuất. Theo khảo sát của Nielsen (Mỹ), cứ 10 người tiêu dùng thì có 8 người ưu tiên chọn sản phẩm thân thiện môi trường.

Một nghiên cứu khác của McKinsey cho thấy, 60% người được hỏi sẵn sàng trả nhiều tiền hơn để mua hàng hóa có nhãn xanh, phản ánh rõ ràng xu hướng tiêu dùng bền vững đang chi phối thị trường.

Thực tế, tại Mỹ, giá của một sản phẩm được dán mác “thân thiện môi trường” có thể cao gần gấp đôi so với sản phẩm thông thường. Nếu một sản phẩm giá 100 USD, khi gắn nhãn “xanh”, giá bán có thể lên tới gần 200 USD và rất nhiều người tiêu dùng vẫn vui vẻ chi trả. Chính sự “sẵn sàng trả thêm” ấy đã khiến cho từ doanh nghiệp thời trang đến các tập đoàn năng lượng đều không thể đứng ngoài cuộc đua xanh hóa thương hiệu.

Tại Việt Nam, xu hướng này cũng đang lan tỏa mạnh mẽ. Từ thực phẩm hữu cơ, mỹ phẩm thiên nhiên đến sản phẩm tái chế, “xanh” xuất hiện ở khắp các kệ hàng và chiến dịch truyền thông. Tuy nhiên, giữa hàng trăm nhãn mác “tự nhiên”, “thân thiện môi trường”, “phân hủy sinh học”, người tiêu dùng ngày càng khó phân biệt đâu là xanh thật, đâu chỉ là lớp sơn marketing.

Theo Bộ Công Thương, xu hướng tiêu dùng xanh là tất yếu, nhưng nếu thiếu cơ chế giám sát minh bạch, nó có thể trở thành “mảnh đất màu mỡ” cho hành vi gian dối. Việc doanh nghiệp tự gắn nhãn xanh khi chưa có kiểm chứng là hành vi tiềm ẩn rủi ro, có thể gây thiệt hại cho người tiêu dùng và tạo cạnh tranh không lành mạnh trên thị trường.

Khi niềm tin bị lợi dụng

Nếu như “xanh thật” đòi hỏi đầu tư, kiểm chứng và báo cáo minh bạch, thì “tẩy xanh” lại đơn giản chỉ cần… một chiếc tem. Từ bao bì, khẩu hiệu đến chiến dịch quảng cáo, hàng loạt doanh nghiệp đang “vẽ xanh” để đón làn sóng tiêu dùng bền vững mà không thực hiện cải tiến thật sự trong sản xuất.

Một trong những câu chuyện “rúng động” trên thế giới về thuật ngữ “Greenwashing” là tại hãng thời trang nổi tiếng H&M, khi họ thực hiện chiến dịch thu gom và tái chế quần áo cũ tại 40 thị trường trên toàn thế giới, trong đó có Việt Nam.

Tuy nhiên, sau khi đa phần quần áo cũ bị bán lại sang Châu Phi hoặc những nước nghèo, để rồi phần lớn trong số đó bị vứt bỏ ra môi trường hoặc đốt. Điều này chỉ bị phát hiện khi một nhóm phóng viên Thụy Điển đã gắn thiết bị định vị theo dõi vào 10 sản phẩm quần áo còn sử dụng tốt và bỏ vào thùng thu gom của H&M.

Tại Việt Nam, Bộ Công Thương gần đây đã cảnh báo người tiêu dùng về hiện tượng doanh nghiệp tự gắn nhãn “xanh”, “hữu cơ”, “thân thiện môi trường” cho sản phẩm mà không có cơ sở kiểm chứng. Nhiều trường hợp sử dụng hình ảnh thiên nhiên, cây lá, khẩu hiệu “vì hành tinh xanh”, nhưng không công bố dữ liệu chứng minh.

Không ít những sản phẩm tẩy rửa, hóa mỹ phẩm và hàng gia dụng quảng cáo “100% phân hủy sinh học”, “hoàn toàn tự nhiên”, nhưng thực tế chỉ sử dụng một tỷ lệ nhỏ nguyên liệu tái chế hoặc “phân hủy” trong điều kiện công nghiệp đặc biệt khác xa với môi trường tự nhiên.

Những điều này cho thấy, “xanh” đang bị biến thành công cụ tiếp thị hơn là cam kết trách nhiệm. Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia cho biết hiện chưa có quy chuẩn thống nhất cho “nhãn xanh”, nên nhiều tổ chức tư nhân tự cấp chứng nhận thương mại, gây nhầm lẫn cho người tiêu dùng; cùng với đó là khuyến cáo cần phân biệt rõ chứng nhận uy tín được cơ quan nhà nước hoặc tổ chức quốc tế công nhận với các loại “tem tự phong” không giá trị pháp lý.

Thực tế, nhiều quốc gia như Anh, Pháp hay Hàn Quốc đã xử phạt nặng các doanh nghiệp “tẩy xanh”, với mức phạt lên tới hàng triệu USD. Việt Nam tuy chưa có khung xử lý riêng, nhưng các hành vi quảng cáo sai lệch có thể bị xử phạt theo Luật Cạnh tranh và Luật Bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng.

Chuyên gia kinh tế TS Nguyễn Minh Phong bình luận: “Greenwashing là hành vi lạm dụng lòng tin. Khi niềm tin bị bào mòn, người tiêu dùng không chỉ quay lưng với một thương hiệu, mà với cả ngành hàng gắn mác xanh. Đây mới là thiệt hại vô hình nhưng lâu dài.”

Xây niềm tin từ những giá trị “xanh thật”

Trước làn sóng “tẩy xanh” lan rộng, yêu cầu cấp bách đặt ra hiện nay là xây dựng một thị trường xanh thực chất, nơi mọi tuyên bố đều dựa trên bằng chứng và tiêu chuẩn rõ ràng, thay vì những khẩu hiệu hào nhoáng.

Theo ông Trịnh Anh Tuấn, Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia (Bộ Công Thương), Việt Nam đang hoàn thiện khung pháp lý cho quảng cáo xanh nhằm ngăn chặn tình trạng doanh nghiệp lợi dụng khái niệm “thân thiện môi trường” để trục lợi.

Ông Tuấn nhấn mạnh: “Doanh nghiệp muốn bền vững thì trước hết phải trung thực với chính khách hàng của mình. Quảng cáo xanh cần có bằng chứng khoa học, kết quả kiểm định độc lập hoặc chứng nhận của cơ quan có thẩm quyền”.

Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia khuyến cáo người tiêu dùng không nên tin tuyệt đối vào những nhãn “xanh” tự phong, mà nên chủ động tra cứu nguồn gốc, chứng nhận hoặc cơ sở dữ liệu chính thống.

Song song với đó, “nhãn sinh thái” đang được xem như “tấm hộ chiếu xanh” giúp sản phẩm chuyển mình từ “nâu” sang “xanh” một cách rõ ràng hơn. Ông Lê Hoài Nam, Phó Cục trưởng Cục Môi trường (Bộ Nông nghiệp và Môi trường) cho biết: “Nhãn sinh thái không chỉ là công cụ đánh giá mà còn là lời cam kết. Khi một sản phẩm đạt chuẩn nhãn sinh thái, đồng nghĩa doanh nghiệp đã đầu tư đổi mới công nghệ, giảm phát thải, và minh bạch toàn bộ chuỗi giá trị”.

Hiện nay, hơn 150 sản phẩm trong nước đã được cấp Nhãn sinh thái Việt Nam, từ bao bì, giấy in cho đến đồ gia dụng, cho thấy xu hướng doanh nghiệp hướng tới sản xuất và tiêu dùng bền vững đang dần hình thành. Việc mở rộng danh mục sản phẩm đạt chuẩn này cũng được kỳ vọng sẽ giúp nâng cao năng lực cạnh tranh của hàng Việt trong chuỗi cung ứng toàn cầu.

Thực tế cho thấy, “xanh thật” không chỉ là lựa chọn hình ảnh mà còn là cam kết dài hạn với cộng đồng và hành tinh. Chỉ khi doanh nghiệp chủ động minh bạch, tuân thủ quy chuẩn và trung thực trong từng sản phẩm, mới có thể khôi phục niềm tin người tiêu dùng - nền tảng quan trọng để nền kinh tế Việt Nam tiến tới phát triển bền vững.

Hương Trang

Nguồn GD&TĐ : https://giaoducthoidai.vn/greenwashing-chieu-tro-tay-xanh-de-ban-hang-post751410.html