Hành trình gian nan tìm kiếm người mất tích trong chiến tranh bằng AI và sức người ở Ukraine

5 giờ trướcBài gốc

"Mẹ ơi, con ổn. Con sẽ mất liên lạc một thời gian, có thể một tuần, có thể một tháng. Đừng lo nhé". Đó là tin nhắn cuối cùng mà Nazar Ocheretnyi gửi cho mẹ ông vào ngày 30/3/2022.

Gần 3 năm trôi qua, ông vẫn bặt vô âm tín. Khi ấy, Ocheretnyi, một quân y Ukraine, mới 33 tuổi. Ông mất tích tại Mariupol – thành phố miền Đông Ukraine khi đó đang bị bao vây trong một trong những giai đoạn khốc liệt nhất của cuộc chiến Nga-Ukraine.

Ngày 12/4/2022, mẹ của ông, bà Valentyna Ocheretnaya, nhận được thông báo chính thức rằng con trai bà mất tích khi làm nhiệm vụ, "có khả năng bị bắt giữ". Dù đã dành gần 3 năm ròng rã tìm kiếm, người mẹ 61 tuổi vẫn chưa có được câu trả lời – con trai bà còn sống hay đã hy sinh?

Ocheretnyi chỉ là một trong gần 60.000 quân nhân và dân thường được ghi nhận là mất tích trong hoàn cảnh đặc biệt theo Sổ đăng ký quốc gia của Ukraine. Nhưng con số thực tế có thể còn cao hơn nhiều.

"Nếu một người có tên trong danh sách này, sẽ chỉ có hai khả năng: hoặc người đó đang bị Nga giam giữ, hoặc đã thiệt mạng", Artur Dobroserdov, Ủy viên phụ trách các trường hợp mất tích đặc biệt của Ukraine, cho biết.

Nhưng khi cuộc chiến kéo dài, hy vọng tìm lại những người bị bắt hoặc đã ngã xuống ngày càng mong manh.

Cục diện chiến trường cũng đã thay đổi đáng kể kể từ năm 2022. Cả hai bên giờ đây đều sử dụng nhiều máy bay không người lái, khiến việc đưa thi thể từ tiền tuyến về ngày càng khó khăn. Bởi vậy, Ukraine và Nga thường xuyên tiến hành trao đổi thi thể tử sĩ. Kể từ khi Nga mở cuộc xâm lược toàn diện vào tháng 2/2022, Ukraine đã đưa hơn 7.000 thi thể về nước.

"Tất cả đơn vị quân đội đều hiểu rằng họ phải thu hồi thi thể – cả của đồng đội lẫn đối phương. Với những thi thể của đối phương, chúng tôi sử dụng chúng trong các cuộc trao đổi để đưa các tử sĩ Ukraine về nhà", Dobroserdov nói.

Một bé gái cầm tấm áp phích trong cuộc tuần hành của gia đình các tù nhân chiến tranh Ukraine vào ngày 17/3/2024 tại Kiev, Ukraine. Ảnh: Getty.

Kiểm tra ADN bắt buộc

Trong lần trao trả gần nhất vào ngày 14/2, Ukraine nhận lại 757 thi thể binh sĩ đã ngã xuống. Nhưng với gia đình họ, đó vẫn chưa phải là lúc có thể tổ chức tang lễ trọn vẹn theo phong tục.

"Sự thật cay đắng là để tìm được người thân và đưa họ về an nghỉ, đôi khi cần đến cả sự may mắn", một người bình luận trên mạng xã hội trong cuộc thảo luận về những người mất tích.

Quá trình xác định danh tính hài cốt trong các đợt trao trả thường rất gian nan. Nhiều khi, thứ trở về chỉ là những mảnh thi thể – bị hủy hoại, phân mảnh, phân hủy hoặc cháy đen.

"Những trường hợp khó khăn nhất là khi chúng tôi nhận được một túi chứa rất nhiều phần thi thể. Khi mở ra, không ai có thể ngay lập tức xác định đó là một người hay của 10, 20 người khác nhau", Ruslan Abbasov, Phó giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Pháp y Quốc gia Ukraine, cho biết.

Đôi khi, một số thi thể được trả lại có thông tin nhận dạng đi kèm, nhưng việc này vẫn cần được kiểm chứng. Đã có những trường hợp thi thể được gán nhầm tên, chỉ đến khi xét nghiệm ADN mới phát hiện ra sai sót.

Ngay cả khi gia đình nhận diện được người thân, việc kiểm tra ADN vẫn là yêu cầu bắt buộc để xác nhận danh tính cuối cùng. Điều này đặc biệt quan trọng trong các đợt trao đổi hài cốt, khi một túi hài cốt có thể chứa phần còn lại của nhiều người khác nhau.

Các quân nhân Ukraine đầu hàng sau nhiều tuần ẩn náu tại nhà máy thép Azovstal ở Mariupol được nhìn thấy bên trong một chiếc xe buýt đến một cơ sở giam giữ ở Olenivka ở Donetsk, ngày 17/5/2022. Ảnh: Reuters.

"Chúng tôi lấy mẫu ADN từ từng phần thi thể, tạo hồ sơ ADN riêng biệt. Chỉ khi tất cả các xét nghiệm hoàn tất, thi thể mới được trao trả cho gia đình. Không thể để xảy ra trường hợp nhận dạng sai, mai táng rồi mới phát hiện ra phần thi thể còn sót lại ở lần trao trả sau", Dobroserdov giải thích. Đã có những trường hợp, một thi thể được trao trả theo nhiều lần khác nhau, vào những thời điểm khác nhau.

Với những trường hợp không còn người thân để đối chiếu ADN, các chuyên gia phải tìm kiếm dấu vết trên những đồ vật họ để lại – đặc biệt là các vật dụng từng tiếp xúc trực tiếp với cơ thể, với hy vọng có thể tìm ra một mẫu ADN trùng khớp.

Công nghệ nhận diện khuôn mặt

Nhằm đẩy nhanh quá trình xác định danh tính người mất tích trong chiến tranh, giới chức Ukraine đang tận dụng những công nghệ tiên tiến nhất. Ngày 20/2, Cảnh sát Quốc gia Ukraine đã đăng tải trên mạng xã hội hình ảnh do máy tính tạo ra của 5 người đàn ông chưa rõ danh tính, thiệt mạng trong chiến đấu.

"Nếu bạn nhận ra người thân hoặc bạn bè mất tích vì chiến tranh, hoặc biết ai đó đang tìm kiếm họ, hãy liên hệ với chúng tôi", thông báo kêu gọi.

Đây là lần đầu tiên Ukraine ứng dụng công nghệ tái tạo khuôn mặt 3D nhằm phục vụ công tác nhận diện thi thể.

"Chúng tôi đang thử nghiệm công nghệ tái tạo các đặc điểm khuôn mặt từ hộp sọ và dữ liệu hệ gen sẵn có", bà Khrystyna Podyriako, người đứng đầu cơ quan điều tra tội phạm chiến tranh của Cảnh sát Quốc gia Ukraine, cho biết.

Công nghệ này có thể phục dựng các đặc điểm nhận dạng như màu tóc, màu da, hình dạng khuôn mặt và độ tuổi ước tính, giúp tăng cơ hội xác định danh tính những người đã khuất.

Không chỉ dừng lại ở tái tạo khuôn mặt, Ukraine còn kết hợp sử dụng phần mềm nhận diện khuôn mặt do các đối tác phương Tây cung cấp, cùng với các công cụ tìm kiếm trên mạng xã hội và cơ sở dữ liệu trực tuyến. Một trong những công cụ quan trọng là ứng dụng Clearview AI, cho phép đối chiếu khuôn mặt với các hình ảnh được đăng trên mạng xã hội. Nhờ đó, một số binh sĩ mất tích đã được xác định, trong đó có cả những người đang bị giam giữ.

Bà Valentyna Ocheretnaya trong bức ảnh chụp gần dinh Tổng thống ở Kiev vào tháng 3/2025, khi tham dự một cuộc họp do người thân của những người mất tích trong khi làm nhiệm vụ tổ chức. Ảnh: CNN.

Tuy nhiên, theo ông Dobroserdov, Nga không phải lúc nào cũng lưu giữ danh sách đầy đủ về tù binh, buộc Ukraine phải chủ động tìm kiếm và xác minh danh tính của những người bị bắt giữ.

Giới truyền thông đã có cơ hội hiếm hoi tiếp cận một trong những cơ sở nhận diện khuôn mặt tại Kiev. Tại đây, một nhóm chuyên trách gồm 4 người làm việc không ngừng nghỉ, rà soát hình ảnh các binh sĩ bị bắt giữ trên những kênh Telegram và truyền thông Nga, cố gắng tìm kiếm manh mối. Trên màn hình máy tính là hàng chục bức ảnh binh sĩ – mỗi khuôn mặt đều có thể là chìa khóa mở ra câu trả lời cho một gia đình đang mong ngóng tin tức.

"Chỉ cần con tôi trở về"

Giữa cuộc chiến khốc liệt, những gia đình Ukraine có người thân mất tích cũng tự trở thành những “đội quân tìm kiếm”. Họ lặng lẽ rà soát các bản tin, theo dõi kênh truyền hình Nga, lật tung từng bức ảnh trên mạng xã hội, chỉ mong tìm thấy một dấu vết nhỏ nhoi.

Nhiều gia đình còn tự tiến hành điều tra. Bà Ocheretnaya – mẹ của Nazar Ocheretnyi, một quân y Ukraine – đã tìm kiếm con trai mình suốt nhiều năm. Bà thu thập được thông tin từ ít nhất 3 nguồn khác nhau, khẳng định Nazar đã bị bắt giữ tại Nga.

"Mọi thứ đều trùng khớp. Họ nhận ra nó từ ảnh, từ biệt danh. Họ mô tả đúng hình xăm của nó", bà Ocheretnaya kể lại.

Bà đã lần ra ba địa điểm mà Nazar có thể từng bị giam giữ: vùng Volgograd và Sakha của Nga, cùng nhà tù Olenivka tại vùng Donetsk do Nga kiểm soát. Tất cả những thông tin này, bà đều chuyển đến chính quyền Ukraine và Ủy ban Chữ thập đỏ Quốc tế. Nhưng tên con trai bà vẫn không xuất hiện trong bất kỳ danh sách chính thức nào của Nga.

Bà Ocheretnaya đã cung cấp mẫu ADN để đối chiếu với cơ sở dữ liệu, nhưng không có kết quả trùng khớp.

"Điều đó có nghĩa là nó vẫn còn sống. Tôi tin chắc như vậy. Có thể nó đang bị giam ở đâu đó mà Nga chưa công bố danh sách tù nhân", bà nói.

Suốt 3 năm qua, bà đã tham gia mọi cuộc họp của các gia đình có người thân mất tích, lắng nghe, chia sẻ, tìm kiếm bất cứ đầu mối nào. Bà tham gia hàng chục nhóm Telegram, gọi điện cho từng đồng đội của Nazar, dò hỏi từng manh mối nhỏ nhất.

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelensky từng nhiều lần tuyên bố rằng Kiev sẵn sàng cho một cuộc trao đổi toàn diện – “tất cả đổi lấy tất cả”. Nếu Nga trả tự do cho toàn bộ tù binh Ukraine, đó sẽ là một bước tiến quan trọng hướng đến hòa bình. Và đó cũng chính là điều mà bà Ocheretnaya, cùng hàng nghìn gia đình Ukraine khác, đang từng ngày mong đợi.

Huyền Chi

Nguồn VietTimes : https://viettimes.vn/hanh-trinh-gian-nan-tim-kiem-nguoi-mat-tich-trong-chien-tranh-bang-ai-va-suc-nguoi-o-ukraine-post183654.html