Hành trình mai một của những sạp báo

6 giờ trướcBài gốc

Trong dòng chảy số hóa không ngừng, nơi những dòng tin tức liên tục được cập nhật chỉ bằng một cú chạm màn hình, hình ảnh sạp báo từng là biểu tượng văn hóa của phố thị Việt Nam đang dần biến mất. Không còn là điểm đến của dòng người mỗi sớm mai, nơi những mái tôn cũ kỹ che nắng che mưa cho chồng báo nay chỉ còn là lát cắt ký ức, là mảnh ghép hoài niệm về một thời “đọc chậm, hiểu sâu”.

Không khó để hình dung khung cảnh sôi động cách đây vài thập kỷ: Trên vỉa hè những con phố lớn như Tràng Tiền, Lý Thường Kiệt, Phan Đình Phùng (Hà Nội), người dân xúm quanh các sạp báo vào mỗi buổi sáng. Họ chọn mua một tờ Tuổi Trẻ, Nhân Dân, Thanh Niên, Thể Thao... để bắt đầu ngày mới. Những dòng tít lớn, những bức ảnh đen trắng nổi bật trên mặt báo là cầu nối giữa cá nhân và thế giới rộng lớn.

Những chồng báo được xếp gọn gàng nhưng vắng bóng người mua

Không chỉ là nơi bán báo, sạp báo từng là “trạm phát sóng cộng đồng”, là điểm tụ họp của những người yêu tin tức, nơi chia sẻ góc nhìn về thời cuộc. Người bán báo không chỉ đơn thuần là người buôn, mà còn là người bạn, người chia sẻ thông tin. Sạp báo là nơi bắt đầu của những cuộc trò chuyện, thảo luận và thậm chí là tranh luận. Một không gian nhỏ nhưng đầy sinh khí xã hội.

Bà Tô Thị Tuyết Trinh - chủ một sạp báo lâu năm ở quận Ba Đình (Hà Nội) chia sẻ: “Giờ mỗi ngày chỉ bán được vài chục tờ, khách chủ yếu là người già. Có ngày lỗ cả tiền điện. Nhưng nghỉ thì nhớ, nên tôi vẫn ngồi.”

Thế rồi, những năm đầu thập niên 2010 trở đi, với sự bùng nổ của Internet và báo điện tử, cục diện thị trường thông tin thay đổi chóng mặt. Thay vì ra sạp báo, người dân dần quen với việc đọc tin tức trên điện thoại, iPad, máy tính vừa nhanh, vừa tiện lợi.

Tốc độ phát hành báo in giảm mạnh. Theo thống kê của Hội Nhà báo Việt Nam, trong 10 năm trở lại đây, lượng phát hành báo in tại các thành phố lớn đã giảm hơn 60%. Cùng với đó, hàng trăm sạp báo buộc phải đóng cửa, nhường chỗ cho các cửa hàng tiện lợi, quán cà phê hay những công trình đang đô thị hóa.

Sự rời đi của độc giả trẻ khiến báo in mất dần sức sống. Không có khách, nhiều nhà phát hành cắt bớt đầu báo, thậm chí ngừng phát hành bản in. Sạp báo, vốn phụ thuộc vào nguồn cung và lượng khách ổn định, đứng trước nguy cơ phải dừng hẳn.

Một cụ ông với thói quen đọc báo giấy hằng ngày

Giữa phố xá hiện đại, những sạp báo còn sót lại như những “ốc đảo ký ức”. Chúng trầm lặng nằm bên lề đường, lặng lẽ đón ánh bình minh và hiếm hoi vài vị khách ghé mua.

Đối với người mua thường là các cụ ông, cụ bà, mỗi tờ báo không chỉ là thông tin, mà là một phần nhịp sống, một khoảnh khắc quen thuộc của tuổi già. Với người bán nhiều người đã gắn bó hàng chục năm thì mỗi sạp báo là một phần cuộc đời, là hoài niệm về một thời hưng thịnh.

Những sạp báo này đã vượt qua cả vai trò kinh tế đơn thuần, để trở thành biểu tượng văn hóa nơi lưu giữ ký ức đô thị, nơi gợi lại thời người ta đọc thông tin bằng hai tay cầm tờ báo, chứ không phải hai ngón tay lướt trên màn hình.

Sự mai một của sạp báo không đơn thuần là mất đi một mô hình kinh doanh. Đó là biểu hiện rõ nét của sự thay đổi trong hành vi tiêu dùng tin tức và thói quen đọc.

Khi thông tin tràn ngập mạng xã hội, người đọc bị “bội thực dữ liệu”, thói quen đọc sâu, đọc kỹ dần nhường chỗ cho kiểu đọc lướt, đọc nhanh. Văn hóa đọc báo giấy, vốn khuyến khích sự tập trung, suy ngẫm và phản biện, dần bị thay thế bởi nhu cầu cập nhật tức thì, dễ tiếp cận.

Sạp báo tại địa chỉ số 22 phố Cửa Nam của bà Tô Thị Tuyết Trinh

Theo một nghiên cứu gần đây của Viện Nghiên cứu Phát triển Báo chí Việt Nam, giới trẻ ngày nay dành trung bình dưới 10 phút mỗi ngày cho việc đọc báo in, trong khi thời gian dành cho mạng xã hội có thể lên tới 3 - 4 giờ. Điều đó đặt ra câu hỏi lớn: Liệu sự phát triển của công nghệ có đang vô tình khiến chúng ta đánh mất khả năng đọc kỹ, hiểu sâu một năng lực nền tảng cho tư duy phản biện và nhận thức xã hội? Không thể phủ nhận sự tiện lợi và sức mạnh lan tỏa của báo điện tử. Tuy nhiên, cũng không nên để sự phát triển ấy “lấn át” và xóa nhòa những giá trị văn hóa cũ, đặc biệt là thói quen đọc in vốn từng là cốt lõi của văn hóa học thuật, xã hội và thị dân.

Thay vì để sạp báo biến mất hoàn toàn, nhiều chuyên gia văn hóa đề xuất nên giữ lại một số sạp báo như không gian văn hóa tương tự mô hình “nhà sách hoài niệm” tại Pháp, Nhật hay Hàn Quốc. Đây có thể là nơi tổ chức hoạt động giao lưu, đọc sách, chia sẻ báo chí, khuyến đọc cho thế hệ trẻ.

Quán cafe “Trạm đọc báo Nhân Dân” là mô hình quán cafe kết hợp với việc trải nghiệm và giới thiệu sản phẩm Báo Nhân Dân

Bên cạnh đó, ngành báo chí cũng cần có chiến lược thích ứng kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữ bản in với thiết kế hấp dẫn, nội dung sâu sắc; đồng thời nâng cao giá trị báo chí chính thống trong môi trường số, giúp độc giả nhận thức rõ sự khác biệt giữa “thông tin” và “báo chí”.

Có lẽ, sạp báo rồi sẽ vắng bóng trên các con phố. Nhưng thay vì kết thúc trong lãng quên, chúng xứng đáng được nhắc nhớ và tôn vinh như một phần ký ức sống nơi phản ánh sự phát triển của xã hội, của văn hóa đọc và của chính đời sống đô thị Việt Nam.

Những mái báo tôn cũ, những chồng báo được xếp gọn gàng, những người chủ cần mẫn dậy sớm mỗi ngày để mở sạp… tất cả, không chỉ là hình ảnh của quá khứ, mà còn là thông điệp về một thời thông tin đến tay người đọc bằng sự tin cậy, sâu sắc và đầy trân trọng.

Vương Quốc Hoa

Nguồn VHPT : https://vanhoavaphattrien.vn/tu-tam-diem-tin-tuc-den-ky-uc-lang-im-hanh-trinh-mai-mot-cua-nhung-sap-bao-a28848.html