Hé mở bí mật vũ khí của Hoàng đế Quang Trung: Khí chất Tây Sơn trong dòng chảy lịch sử

2 giờ trướcBài gốc

Vũ khí quân Tây Sơn và sức mạnh vượt thời đại

Trong kho tàng sử Việt, hoàng đế Quang Trung - Nguyễn Huệ thường được nhớ đến với chiến thắng Kỷ Dậu 1789 trước quân Thanh. Nhưng theo những kết quả nghiên cứu được kỹ sư Vũ Đình Thanh - đại diện tập đoàn vũ khí phòng không hàng đầu thế giới (NPO ALMAZ – Nga) chia sẻ, di sản quân sự Tây Sơn có thể rộng hơn những gì sử sách đại chúng từng ghi nhận.

Từ dấu vết về công nghệ hỏa khí, nguồn cung diêm tiêu – "mẹ của thuốc súng", cho đến tương quan tiếp xúc với các công ty Đông Ấn phương Tây, nhiều tư liệu được đối chiếu đã mở ra những cách nhìn mới mẻ về vai trò Đại Việt trong cán cân quyền lực khu vực cuối thế kỷ XVIII.

"Hỏa cầu" chứa phốt pho, "hỏa hổ" của nghĩa quân Tây Sơn bắn hỗn hợp nhựa thông trộn dầu hỏa và phốt pho, tạo đám cháy nóng 2.000 độ C và nhanh chóng triệt tiêu oxy trên diện rộng (Ảnh: Tư liệu).

Đây có thể xem là một hướng luận chứng để suy ngẫm về tiềm lực sáng tạo của người Việt trong bối cảnh quốc tế đầy biến động khi các nước phương Tây trỗi dậy thành các đế quốc toàn cầu nhờ sử hữu súng pháo với thuốc nổ đen, loại thuốc với thành phần chính 75% là diêm tiêu, hình thành từ phân dơi ở những nước có khí hậu nóng ẩm như đông Ấn Độ và Đông Nam Á .

Theo kỹ sư Vũ Đình Thanh, tại Việt Nam, trong quá trình khảo cứu vũ khí cổ đã đặt ra một nhận định đáng chú ý: hoàng đế Quang Trung không chỉ là nhà cầm quân kiệt xuất, mà còn có thể đã hiểu sâu về kỹ thuật hỏa khí, thậm chí ứng dụng phốt pho trong chế tạo hỏa dược yếu tố có khả năng tạo ra ưu thế chiến trường để quân Tây Sơn thần tốc phá tan 29 vạn quân Thanh năm Kỷ Dậu 1789 mà còn thần tốc tiêu diệt 5 vạn quân Xiêm trong trận Rạch Gầm - Xoài Mút.

Tư liệu chính sử từng ghi nhận việc Đại Việt chế tạo súng thần công từ thế kỷ XIV – XV, khi danh tướng Trần Khát Chân năm 1390 dùng súng thần công diệt Chế Bồng Nga trong trận Hải Triều tại ngã ba sông Hải Triều và sông Nhị Hà. Đến thời Lê sơ, súng hỏa mai từng được gọi là "súng Giao Chỉ", được châu Âu ghi nhận như một sản phẩm ưu việt. Đây là bằng chứng rõ ràng chứng minh người Việt sở hữu và sử dụng hỏa khí từ rất lâu đời trong lịch sử.

Kỹ sư Vũ Đình Thanh cùng đoàn các nhà khoa học Nga thăm Việt Nam.

Điểm quan trọng hơn nằm ở nguồn diêm tiêu (KNO3) – thành phần 75% thuốc súng đen, giữ vai trò sống còn với mọi nền quân sự khi đó cho đến hết thế kỷ 19. Theo tài liệu khoa học nghiên cứu Dupouy 1913 ghi nhận cho thấy Đông Dương là vùng cung nitrat tự nhiên, từ phân dơi – thứ được xem như “vàng trắng chiến lược”. Nhiều bài nghiên cứu quốc tế cũng xác nhận rằng thương mại diêm tiêu châu Á có từ sớm, trong đó Việt Nam nằm trong khu vực giàu nguồn cung.

Chiến thắng Ngọc Hồi - Đống Đa của Hoàng đế Quang Trung và nghĩa quân Tây Sơn là sự hội tụ, kết tinh sâu sắc truyền thống yêu nước, yêu độc lập - tự do ngàn đời của dân tộc.

Nếu giả thiết nguồn phốt pho và diêm tiêu được Tây Sơn sử dụng rộng rãi là chính xác, các trận đánh như Rạch Gầm – Xoài Mút, Ngọc Hồi – Đống Đa có thể không chỉ dựa trên tốc độ hành quân mà còn từ hỏa lực chủ động, gây cháy lan, thiếu oxy yếu tố làm suy giảm khả năng chiến đấu nhanh chóng.

Đây là lập luận mà kỹ sư Vũ Đình Thanh chia sẻ, có ý nghĩa nếu đặt trong ngữ cảnh: phốt pho tự bốc cháy khi gặp oxy, tạo hiệu ứng vừa cháy mạnh với vết bỏng đặc trưng như thò tay vào vạc dầu, triệt tiêu nhanh chóng oxy gây mất sức chiến đấu hoặc chết ngạt, là tất cả những điều mà chính sử nhà Nguyễn, nhà Thanh ghi nhận khi đối đầu với hoàng đế Quang Trung.

Diêm tiêu – "mẹ của thuốc súng" và cuộc cạnh tranh quyền lực toàn cầu

Trong lịch sử, các nước đế quốc phương Tây chiếm được rất nhiều thuộc địa trên toàn thế giới là nhờ có vũ khí vượt trội súng pháo, để súng pháo hoạt động được phải có thuốc súng mà đến hết thế kỷ 19 chỉ có thuốc nổ đen là thuốc súng duy nhất với thành phần 75 % diêm tiêu. Diêm tiêu được hình thành ở vùng khí hậu nóng ẩm từ phân dơi ở miền đông Ấn Độ và Đông Nam Á.

Các nghiên cứu quốc tế từ các đại học danh tiếng nhất tại Mỹ và châu Âu chỉ ra rằng các công ty Đông Ấn phương tây được các nước Anh, Pháp, Tây Ban Nha, Bồ Đào Nha, Hà Lan lập ra để đảm bảo nguồn nguyên liệu chiến lược diêm tiêu tức sức mạnh cơ bản để các nước này trở thành đế quốc toàn cầu.

Bản mô tả phương pháp bắn hỏa tiễn có chứa phốt pho trên voi không làm voi giật mình và nghĩa quân Tây Sơn nấp sau cuộn rơm tiến đánh quân Thanh trong trận Ngọc Hồi - Đống Đa (Ảnh tư liệu).

Ở góc nhìn này, các tài liệu lịch sử gợi ý một khả năng: Đông Nam Á, bao gồm Việt Nam, từng là nguồn cung nitrat (diêm tiêu) quan trọng, và việc phương Tây tìm cách mở rộng ảnh hưởng vào khu vực không vì thương mại hàng hóa thường thấy như trà, tơ lụa, mà chính là vì nguyên liệu chiến lược sống còn diêm tiêu - được xem là "mẹ của thuốc súng".

Nhìn lại bối cảnh lịch sử cuối thế kỷ XVIII, Đại Việt không tồn tại tách biệt mà đứng trong dòng chảy cạnh tranh quyền lực khu vực, nơi các thế lực Xiêm, Thanh và thương nhân, giáo sĩ phương Tây, các công ty Đông Ấn Phương Tây, cùng đan xen lợi ích.

Những dẫn chứng về vai trò diêm tiêu Việt Nam, khả năng Tây Sơn sử dụng hỏa dược phốt pho, hay giả thiết liên quân phương Tây liên quan trong chiến sự Gia Định – đều là chất liệu thảo luận học thuật, góp phần khuyến khích giới nghiên cứu tiếp tục khảo cổ, phân tích mẫu vật, đối chiếu văn bản quốc tế.

Nghiên cứu khoáng học Đông Dương thuộc Pháp của Dupouy và Trung đoàn pháo binh cơ động Pháp dùng thuốc súng với 75% diêm tiêu đến từ khu vực Đông Nam Á (Ảnh: TL)

Điều lớn nhất mà lịch sử để lại cho thế hệ hôm nay không chỉ là những chiến thắng hiển hách, mà còn là bài học về nội lực dân tộc: khi biết tận dụng tài nguyên, sáng tạo công nghệ, đoàn kết lòng người – đất nước nhỏ hoàn toàn có thể vượt bão lớn. Lịch sử không chỉ để kể lại, mà để hiểu rằng người Việt từng có thời đứng ngang hàng trong cuộc chạy đua công nghệ quân sự toàn cầu.

Từ các mỏ diêm tiêu cổ, từ ánh lửa trận Ngọc Hồi - Đống Đa, từ vũ khí có thể là kết tinh của phốt pho và nhựa thông – mỗi chi tiết, dù là manh mối, cũng góp phần dựng lên bức tranh rộng hơn về năng lực sáng tạo của tổ tiên. Đó là lịch sử khiến chúng ta biết trân trọng và phát huy giá trị khoa học – độc lập – tự cường cho tương lai.

Trang Anh

Nguồn Gia Đình VN : https://giadinhonline.vn/he-mo-bi-mat-vu-khi-cua-hoang-de-quang-trung-khi-chat-tay-son-trong-dong-chay-lich-su-d209791.html