Hình sự hóa – ranh giới mong manh giữa doanh nhân và tội phạm

7 giờ trướcBài gốc

Hình sự hóa là việc biến một hành vi vốn chỉ bị pháp luật xử lý bằng một chế tài khác (mà không phải là chế tài hình sự) thành một hành vi có tính chất tội phạm và bị pháp luật xử lý bằng chế tài hình sự.

Hệ lụy từ việc hình sự hóa một cách cứng nhắc

Về bản chất, quan hệ dân sự, kinh tế là sự thỏa thuận giữa các bên, được điều chỉnh bởi Bộ luật Dân sự, Bộ luật Lao động, Luật Thương mại... Khi một bên vi phạm nghĩa vụ thì được xem là vi phạm dân sự. Trường hợp này, pháp luật có các chế tài như: bồi thường thiệt hại, phạt vi phạm, chấm dứt hợp đồng. Nếu bên vi phạm không tự nguyện thực hiện, bên còn lại có thể kiện ra tòa hoặc nhờ trọng tài thương mại giải quyết.

Nghị quyết 68 nêu rõ, tuân thủ nguyên tắc phân định rõ giữa trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự

Trên thực tế, có không ít các tranh chấp dân sự, kinh tế chưa đến mức phải xử lý hình sự nhưng lại bị hình sự hóa, khiến doanh nghiệp có nguy cơ dừng hoạt động, doanh nhân đối mặt với việc mất tự do. Trong các trường hợp này, thách thức lớn nhất là làm thế nào để xác định hành vi vi phạm nghĩa vụ trong quan hệ dân sự, kinh tế có dấu hiệu hình sự không, hay chỉ đơn thuần là tranh chấp dân sự phức tạp, theo Luật sư Nguyễn Xuân Sang, Trưởng Văn phòng Luật sư Vinh Quang Công Lý, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, việc phân định này chưa có một tiêu chí thống nhất, tất cả phụ thuộc vào sự đánh giá của cơ quan có thẩm quyền dựa trên nội dung sự việc và chứng cứ liên quan. Chúng ta cũng chưa có một văn bản pháp lý hay hướng dẫn chính thức nào về quy định rõ ràng tiêu chí chuyển hóa từ dân sự sang hình sự.

“Tuy nhiên, có một số vấn đề được đặt ra để làm rõ bản chất vụ việc là dân sự hay hình sự, thí dụ như: có hành vi cố ý gian dối không, nếu có thì xuất hiện từ thời điểm nào, mức độ gian dối ra sao. Người thực hiện hành vi đó có ý định chiếm đoạt tài sản không, hành động nào thể hiện ý định đó, hậu quả và sự trục lợi thế nào. Các nội dung thỏa thuận bằng hợp đồng giữa hai bên có gì không rõ ràng, cụ thể và hợp pháp không”, Luật sư Sang nói.

Việc xác định đúng bản chất vụ việc là dân sự hay hình sự rất quan trọng, điều này đòi hỏi sự nhìn nhận công tâm từ phía cơ quan có thẩm quyền, nếu hình sự hóa một cách cứng nhắc sẽ tác động tiêu cực tới tinh thần đổi mới, sáng tạo của doanh nghiệp. Doanh nhân sẽ e ngại khi đầu tư, không dám thử nghiệm mô hình kinh doanh mới và trở nên thận trọng quá mức, do lo ngại bị truy cứu trách nhiệm hình sự trong các tình huống pháp lý không rõ ràng.

Nhà nước, pháp luật đồng hành cùng doanh nhân

PGS. TS Lê Đức Hoàng, Viện Ngân hàng Tài chính, Đại học Kinh tế Quốc dân cho biết, doanh nghiệp, doanh nhân thường lo ngại về những rủi ro pháp lý trong hoạt động sản xuất, kinh doanh, đặc biệt là nguy cơ bị hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế.

“Một trong những nguyên nhân chính dẫn đến rủi ro hình sự hóa là ranh giới pháp lý giữa hành vi dân sự với hành vi có thể bị xem xét dưới góc độ hình sự khá mong manh, thiếu rõ ràng, minh bạch. Chỉ nên xử lý hình sự doanh nghiệp trong những trường hợp thật sự cần thiết, khi có sự trục lợi, cố ý gian dối, gây hậu quả nghiêm trọng, không thể khắc phục”, PGS Hoàng nói.

Nghị quyết 68 về phát triển kinh tế tư nhân nêu rõ, tuân thủ nguyên tắc phân định rõ giữa trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự. Khi xử lý các sai phạm về dân sự kinh tế, ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước, cho phép các doanh nghiệp, doanh nhân được chủ động khắc phục sai phạm, thiệt hại. Trường hợp áp dụng pháp luật có thể dẫn đến xử lý hình sự hoặc không xử lý hình sự thì kiên quyết không áp dụng xử lý hình sự. Trường hợp đến mức xử lý hình sự thì ưu tiên các biện pháp khắc phục hậu quả kinh tế trước.

Môi trường pháp lý minh bạch, ổn định là nền tảng vững chắc để các doanh nhân yên tâm kinh doanh

Theo ông Phạm Xuân Hòe, Nguyên Phó Viện trưởng Viện Chiến lược Ngân hàng (Ngân hàng Nhà nước), Nghị quyết 68 đã có những bước đột phá rất lớn và toàn diện – quy định không hình sự hóa các quan hệ kinh tế và không hồi tố doanh nghiệp đã nhận được rất nhiều sự mong đợi của doanh nhân.

“Quan điểm này rất đúng đắn, để doanh nhân bồi hoàn về kinh tế sẽ tốt hơn rất nhiều, nếu không chúng ta sẽ lãng phí khối tài sản lớn mà không phát huy được giá trị của nó. Một bài học từ quốc gia Nhật Bản rất đáng để học hỏi đó là: khi doanh nghiệp nhỏ và vừa bị phá sản, Chính phủ Nhật Bản đã hỗ trợ đào tạo lại nghề giám đốc, để các doanh nhân tiếp tục ý chí làm giàu”, ông Hòe nhấn mạnh.

Không hình sự hóa các quan hệ dân sự, kinh tế - không đồng nghĩa với việc bỏ qua các hành vi cố ý lợi dụng pháp luật để vi phạm, mà là cách xử lý nhân văn của Đảng, Nhà nước để doanh nhân tiếp tục đóng góp cho nền kinh tế. Tuy nhiên, điều này cũng đòi hỏi ranh giới giữa vi phạm hành chính và vi phạm hình sự cần được xác định rõ ràng, để bảo đảm công lý được thực thi nhưng không làm ảnh hưởng đến môi trường đầu tư, kinh doanh.

Ở góc độ hoàn thiện, xây dựng hệ thống pháp luật, Luật sư Nguyễn Xuân Sang cho rằng, Nhà nước, pháp luật đóng vai trò đồng hành với doanh nhân. Các tranh chấp dân sự, kinh tế cần được giải quyết bằng thương lượng, hòa giải, khắc phục thiệt hại hoặc tòa án dân sự. Cần có hướng dẫn áp dụng pháp luật chung đối với các cơ quan tiến hành tố tụng để không có cách hiểu và áp dụng pháp luật nhầm lẫn từ quan hệ dân sự, kinh tế sang quan hệ pháp luật hình sự và ngược lại, cũng như có các văn bản hướng dẫn chi tiết về áp dụng pháp luật khi thực hiện Nghị quyết 68 đối với vấn đề “không hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự” như trong Nghị quyết đã nêu.

Môi trường pháp lý minh bạch và ổn định là nền tảng vững chắc để doanh nhân yên tâm kinh doanh. Cải cách thể chế pháp luật, tạo điều kiện cho doanh nhân phát triển cần một tư duy khoan dung, nhưng khoan dung có điều kiện – tức là ưu tiên cho khắc phục hậu quả bằng biện pháp kinh tế. Tuy nhiên, với những doanh nghiệp cố ý sai phạm, trục lợi, gây hậu quả nghiêm trọng, không thể khắc phục bằng các biện pháp, cần bị xử lý hình sự thật nghiêm minh. Đây chính là chốt chặn pháp lý để khuyến khích tinh thần dám nghĩ, dám làm, dám đột phá của doanh nhân, nhưng vẫn duy trì được kỷ cương và tính thượng tôn pháp luật.

Lê Thanh - CTV Phượng Ngọc/VOV.VN

Nguồn VOV : https://vov.vn/kinh-te/hinh-su-hoa-ranh-gioi-mong-manh-giua-doanh-nhan-va-toi-pham-post1237417.vov