Hình tượng con rắn – linh vật bí ẩn với sức sống mãnh liệt trong văn hóa Việt

một ngày trướcBài gốc

Linh vật rắn do nghệ nhân Đinh Văn Tâm (33 tuổi) cùng đội ngũ sáng tạo được đặt tại trung tâm thị trấn Lao Bảo, huyện Hướng Hóa. Ảnh: Thanh Thủy/TTXVN

Nở rộ tác phẩm mỹ thuật về rắn

Đón năm mới Ất Tỵ, nhiều nghệ sỹ tạo hình đã cho ra đời những tác phẩm mỹ thuật có hình tượng con rắn. Theo đó, họa sỹ Đinh Hữu Việt đón Xuân Ất Tỵ với bộ tranh vẽ rắn bằng chất liệu sơn mài trên giấy. Những bức tranh vẽ rắn hồng, rắn xanh, rắn đỏ, rắn vàng... mang đến cho công chúng những màu sắc tươi vui, rực rỡ.

Theo họa sỹ Đinh Hữu Việt, trong số các con vật, vẽ rắn dễ nhất, chỉ cần một nét là thành. Nhưng vẽ rắn cũng khó đẹp nhất. Với suy nghĩ, làm sao để vẽ rắn nhìn không đáng sợ, họa sỹ Đinh Hữu Việt đã chọn thể hiện những "khuôn mặt" rắn hiền hòa, ngây ngô, thậm chí ngây thơ, trong sáng, có con trông còn giống búp sen… Họa sỹ Đinh Hữu Việt đã sáng tạo hình tượng rắn là hoa, là nguyệt, là đôi lứa, là mùa Xuân với những cánh đào hồng… biến hình tượng rắn – một hình ảnh mang nhiều tính thiêng trong văn hóa Việt – trở thành một hình ảnh truyền tải sự lạc quan của người nghệ sỹ, sự dịu dàng của mùa Xuân và vẻ đẹp của nghệ thuật sơn mài.

Họa sỹ Nguyễn Doãn Sơn với loạt tác phẩm vẽ con rắn lấy cảm hứng từ các chữ Nôm cổ, cũng đã góp thêm một góc về các tác phẩm mỹ thuật về rắn trong năm Ất Tỵ. Theo đó, họa sỹ Nguyễn Doãn Sơn kết hợp hình ảnh con giáp của năm 2025 và các ký tự chữ Nôm. Hình ảnh chú rắn ẩn tàng trong chữ không có sự ác hiểm, đáng sợ, mà tượng trưng cho trí tuệ và uyển chuyển, biến hung thành an, biến khó khăn thành cơ hội, cho một năm mới tốt lành.

Nhà điêu khắc gốm Vũ Thế Kim cho biết, mỗi năm, ông đều sáng tác những tác phẩm gốm theo con giáp từng năm. Năm nay, ông đón Xuân Ất Tỵ với một loạt tác phẩm gốm nghệ thuật tạo hình con rắn - linh vật của năm. Ông đã dành nhiều thời gian tìm hiểu về hình tượng con rắn để thể hiện trong tác phẩm. Theo nhà điêu khắc Vũ Thế Kim, để tạo hình rắn điêu khắc trong các tác phẩm gốm có khi ông kết hợp với hình tượng rồng thời Lý, có khi kết hợp giữa phong cách dân gian với hiện đại, tựa như một cây cầu nối giữa quá khứ và hiện tại, với mong muốn gửi tới công chúng những sản phẩm mỹ thuật vừa mang vẻ đẹp vừa có giá trị sử dụng cao.

Tại triển lãm “Rồng rắn lên mây”, hình tượng rắn - linh vật của năm 2025 được các nghệ sỹ khắc họa với ngôn ngữ nghệ thuật đa dạng, từ hội họa, điêu khắc, nghệ thuật gốm, mỹ thuật ứng dụng, nghệ thuật sắp đặt, công nghệ VR3D thực tế ảo... Những tác phẩm mang đến cái nhìn toàn diện về rắn, từ biểu tượng trong đời sống thường nhật, nét đẹp nghệ thuật dân gian, đến vai trò thiêng liêng trong tín ngưỡng thờ Mẫu.

Trước đó, nhóm họa sỹ G39 với triển lãm Tết Tỵ cũng có nhiều tác phẩm được các họa sỹ vẽ, tạo hình với rắn. Đó là hình tượng rắn trong tranh, tượng của họa sỹ Lê Thiết Cương. Rắn trong các bình gốm, lọ gốm Hương Canh của tác giả Nguyễn Hồng Quang…

Bên cạnh các triển lãm, trưng bày tác phẩm vẽ rắn, những năm gần đây, mỗi khi Tết đến, Xuân về, các địa phương lại có xu hướng tạo hình những linh vật con giáp theo năm ở các khu vực công cộng, tạo điểm tham quan hấp dẫn du khách. Xuân Ất Tỵ năm nay, nhiều địa phương cũng tạo cho mình những linh vật đẹp, độc, lạ từ hình tượng con rắn.

Tại thành phố Đà Nẵng, linh vật rắn hổ mang do nghệ nhân Đinh Văn Tâm chế tác và lắp đặt tại công viên phía Tây Cầu Rồng, với màu vàng chủ đạo, tạo nên thần thái sinh động. Ở phía bờ Đông cầu Rồng, quận Sơn Trà, hình ảnh linh vật rắn ngộ nghĩnh, đầu đội nón lá in hình cờ đỏ sao vàng được trang trí ở khuôn viên nằm giữa cầu Rồng và cầu Tình yêu, thu hút nhiều du khách trong và ngoài nước tham quan.

Tại thành phố Huế, linh vật rắn đặt tại công viên trường Quốc học Huế được các nghệ sỹ lấy cảm hứng từ Cửu Đỉnh - bộ đỉnh đồng được coi là biểu tượng của quyền uy triều Nguyễn, kết tinh của tinh hoa văn hóa và lịch sử Việt Nam. Trong khi đó, ở Bình Định, biểu tượng linh vật rắn ở Quảng trường Nguyễn Tất Thành (thành phố Quy Nhơn) được lấy cảm hứng từ hình tượng rắn thần Naga trong văn hóa Champa, nổi bật trên nền cụm tháp Dương Long – di tích kiến trúc nghệ thuật quốc gia đặc biệt.

Nhiều người dân thích thú trước linh vật Kim Tỵ Phú Quý tại cổng chính của Đường hoa Xuân. Ảnh: Tường Quân/TTXVN

Linh vật rắn hổ mang chúa - Kim Tỵ Phú Quý, tại đường hoa Xuân Ất Tỵ 2025 ở Phú Yên, được lấy ý tưởng từ chủ đề chuyển đổi số, trí tuệ nhân tạo và ứng dụng điện toán đám mây. Tại quảng trường Đại Đoàn Kết, thành phố Pleiku (Gia Lai), linh vật rắn được khoác trên mình bộ trang phục thổ cẩm, tôn vinh nét đẹp truyền thống của đồng bào Tây Nguyên. Tại Thành phố Hồ Chí Minh, khoảng 90 tạo hình linh vật rắn ở đường hoa Nguyễn Huệ được thể hiện với đa dạng sắc thái và hình dáng…

Một biểu tượng tâm linh

Nói về trào lưu tạo hình linh vật theo con giáp hàng năm, dịch giả - họa sỹ Trịnh Lữ chia sẻ, mỗi độ Tết đến Xuân về, các họa sỹ, nhà thiết kế vẫn chọn đề tài 12 con giáp làm nguồn cảm hứng sáng tạo. Đây không chỉ là nét văn hóa đặc trưng, còn là cách để gìn giữ và truyền tải những giá trị rất Việt Nam, rất con người, qua từng tác phẩm. Trong đó, mỗi con giáp không chỉ mang ý nghĩa tâm linh, còn ẩn chứa những câu chuyện, cảm xúc và hy vọng của người Việt trong năm mới. Điều này cho thấy nghệ thuật vẫn giữ được sự gắn kết giữa con người với thiên nhiên, làm cho những giá trị văn hóa của dân tộc luôn sống động trong từng nét vẽ, từng thiết kế…

Theo họa sỹ Lê Thiết Cương, Tỵ là một trong 12 con vật biểu tượng của năm. Rắn có một ý nghĩa đặc biệt mà 11 con vật kia không có. Hình tượng rắn rất gần với Phật giáo, tục thờ rắn là một tín ngưỡng nguyên thủy của người Việt với hai ý nghĩa chính là vật tổ và thủy thần. Chính vì sợ rắn nên con người đã thần thánh hóa, thờ cúng để mong rắn bảo vệ cho mình. Có thể tìm thấy điều này trong các câu chuyện cổ tích, huyền thoại, phong tục tập quán, văn học nghệ thuật, mỹ thuật, tạo hình...

Nhiều nhà nghiên cứu văn hóa cho rằng, trong tự nhiên, loài rắn nổi tiếng với tính cách khó lường, khiến nhiều người sợ hãi. Trong văn học, triết học, quan niệm tôn giáo… rắn thường bị gắn với những câu chuyện liên quan đến cái ác, bởi vậy, trong tiềm thức nhiều người, rắn đã dần trở thành biểu tượng cho sự nguy hiểm, gian xảo, ma mãnh và độc ác… .

Tuy nhiên, ở một góc khác, rắn là còn là một hình tượng nhiều tính thiêng của dân tộc Việt Nam. Trong văn hóa Việt, rắn không chỉ là loài động vật bình thường, còn trở thành một biểu tượng tâm linh. Từ xa xưa, trong sinh hoạt văn hóa dân gian, hình tượng rắn lột xác đại diện cho sự biến đổi và tái sinh, con người cũng cần phải không ngừng đổi mới, vượt qua giới hạn của bản thân để trở nên tốt đẹp hơn. Do đó, rắn được xem là biểu tượng của sự sống lâu, sức khỏe dồi dào và may mắn.

Trong đời sống hàng ngày, người Việt Nam có rất nhiều kiêng kỵ, trong đó là việc xuất hành đầu năm mới, hoặc mỗi khi có việc quan trọng như cưới hỏi, thi cử… Theo quan niệm dân gian, nếu đi công việc mà gặp được rắn là may mắn, bởi “Rắn đi, Quy về” - nghĩa là ra ngõ gặp rắn thì tiếp tục đi còn gặp rùa thì quay về, hoặc “Khi đi gặp rắn thì may/ Khi về gặp rắn thì hay ăn đòn”…

Nói về hình tượng con rắn - Tỵ trong văn hóa, nhà sử học Lê Văn Lan cho biết, rắn được tôn vinh trong lịch sử và văn hóa Đông Nam Á, đặc biệt ở Việt Nam, với vai trò rất linh thiêng. Rồng và rắn cũng liên kết mật thiết trong văn hóa Việt, phản ánh sự quan trọng của loài vật này trong di sản dân tộc.

Phương Hà (TTXVN)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/van-hoa/hinh-tuong-con-ran-linh-vat-bi-an-voi-suc-song-manh-liet-trong-van-hoa-viet-20250129101410573.htm