Hình tượng người tình báo CAND trên sân khấu: Tôn vinh sự hi sinh thầm lặng

7 giờ trướcBài gốc

Trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và thống nhất đất nước, lực lượng tình báo CAND đã có những đóng góp không nhỏ. Cùng với những chiến công, là những hi sinh thầm lặng, những mất mát, thiệt thòi không thể đong đếm. Do đặc thù công tác phải đảm bảo bí mật, an toàn nên hình tượng người chiến sĩ tình báo ít được nhắc đến trong văn học nghệ thuật nói chung và trên sân khấu nói riêng. Tuy nhiên, sự lan tỏa mạnh mẽ của kịch bản sân khấu "Gặp lại người đã chết" dường như là một... ngoại lệ.

Kịch bản "3 trong 1"

Kịch bản "Gặp lại người đã chết" của nhà biên kịch Đăng Chương được chuyển thể từ bút ký "Trở về" của Đại tá Phạm Văn Quyền - nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử CAND - có một số phận khá đặc biệt khi xuất hiện ở 3 loại hình sân khấu là kịch nói, chèo và cải lương. Đây có lẽ là kỷ lục hiếm gặp đối với một kịch bản về đề tài hình tượng người chiến sĩ Công an, cụ thể hơn là về những người chiến sĩ tình báo trong thời kỳ kháng chiến chống đế quốc Mỹ (1954-1975).

Đại tá Phạm Văn Quyền - nguyên Viện trưởng Viện Lịch sử CAND.

Vở kịch kể về cuộc sống, chiến đấu trong lòng địch của các cán bộ, chiến sĩ điệp báo lực lượng Công an thời kháng chiến. Vì nhiệm vụ cao cả, Bảo Yến, Trần Đức chấp nhận hy sinh tuổi thanh xuân, hy sinh tình yêu. Bảo Yến về làm vợ của Đại úy Dũng, là một sĩ quan Việt Nam Cộng hòa, từng lờ mờ nghi ngờ vợ trẻ là người của cộng sản cài vào hoạt động trong nội thành.

Khi sự việc bị bại lộ cũng là lúc Dũng bị trùm mật thám khét tiếng Ba Tẩu ép ra chiến trường "hứng đạn" nên Dũng bỏ trốn. Bảo Yến trao con cho đồng đội, nhắn gửi tìm lại cha ruột - chiến sĩ điệp báo Trần Đức, còn chị ở lại đối mặt với kẻ thù... Sau ngày hòa bình lập lại, người chiến sĩ tình báo Trần Đức trở thành một người quản trang bình dị, hằng ngày chăm lo cho những ngôi mộ gió của đồng đội mình đã hy sinh và được gặp lại người con trai thất lạc mấy chục năm đã trưởng thành...

"Gặp lại người đã chết" được Nhà hát CAND dàn dựng và biểu diễn lần đầu vào năm 2018 qua bản dựng của NSND Lê Hùng. Đây cũng là vở kịch tham gia Liên hoan Sân khấu kịch nói toàn quốc 2018 tại TP Hồ Chí Minh của nhà hát và vinh dự giành được nhiều giải thưởng như: Huy chương Bạc cho vở diễn, 2 Huy chương Vàng và 3 Huy chương Bạc cho diễn viên. Ngoài ra, vở diễn "Gặp lại người đã chết" của Nhà hát CAND còn được trao Giải B Giải thưởng sáng tác, quảng bá tác phẩm văn học, nghệ thuật, báo chí về chủ đề "Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh" giai đoạn 2018-2020 của Ban Tuyên giáo Trung ương.

Đây là những phần thưởng xứng đáng dành cho ê-kíp sáng tạo, là nguồn khích lệ, động viên đối với các nghệ sĩ Nhà hát CAND. Ngoài ra, vở kịch còn gây xúc động mạnh khi lan tỏa một phần hiện thực về cuộc chiến đấu, hy sinh thầm lặng của các chiến sĩ tình báo trong thời kỳ chống Mỹ - một đề tài vốn ít xuất hiện trong nghệ thuật sân khấu.

Năm 2020, Nhà hát Chèo Quân đội đã gây bất ngờ khi tham gia Liên hoan Nghệ thuật sân khấu toàn quốc về "Hình tượng người chiến sĩ CAND" lần thứ IV với vở chèo "Ngày trở về". Mặc dù có một tên gọi khác, nhưng đây chính là kịch bản "Gặp lại người đã chết" của tác giả Nguyễn Đăng Chương được tác giả Thành Lê chuyển thể chèo và do NSND Quốc Trượng làm đạo diễn. Gây ấn tượng tại Liên hoan, vở chèo "Ngày trở về" đã được ban tổ chức trao Huy chương Vàng và một số giải thưởng dành cho các cá nhân.

Chưa dừng lại ở đó, vào cuối năm 2024 vừa qua, Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Thanh Hóa đã tham gia Liên hoan Sân khấu cải lương toàn quốc năm 2024 với vở "Gặp lại người đã chết". Một lần nữa, kịch bản về hình tượng những người chiến sĩ tình báo của nhà viết kịch Đăng Chương chuyển thể từ bút ký "Trở về" của Đại tá Phạm Văn Quyền lại được tái hiện trên sân khấu với phần chuyển thể cải lương do NSND Vũ Trọng Hải và NSND Triệu Trung Kiên làm đạo diễn. Cùng với tài năng, tâm huyết của đội ngũ nghệ sĩ Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Thanh Hóa, vở diễn tạo nhiều cảm xúc, lấy nhiều nước mắt của khán giả, được ban tổ chức trao Huy chương Bạc.

Ra đời từ sự xúc động chân thành, sâu sắc

Để hiểu hơn về cơ duyên ra đời một kịch bản sân khấu hiếm hoi về đề tài người chiến sĩ tình báo nhưng lại được lan tỏa rộng rãi qua nhiều hình thức nghệ thuật sân khấu, tác giả bài viết này đã tìm gặp Đại tá Phạm Văn Quyền tại nhà riêng của ông ở quận Long Biên. Trong phong cách giản dị, gần gũi của một cán bộ nghỉ hưu lâu năm, Đại tá Phạm Văn Quyền kể cho tôi nghe về sự ra đời của bút ký "Trở về". Bút ký này ra đời từ sự xúc động chân thành và sâu sắc của ông trước những hy sinh thầm lặng của các chiến sĩ tình báo CAND qua các thời kỳ, đặc biệt là trong thời kỳ chống đế quốc Mỹ.

Một cảnh trong vở cải lương "Gặp lại người đã chết" của Nhà hát Nghệ thuật truyền thống Thanh Hóa.

Theo lời kể của Đại tá Phạm Văn Quyền, là một người có gần 20 năm gắn bó với công việc nghiên cứu lịch sử CAND, nên ông được nghe nhiều câu chuyện cảm động về cuộc đời, những tấm gương chiến đấu và hy sinh thầm lặng của các chiến sĩ an ninh trong công cuộc chiến đấu giải phóng dân tộc và thống nhất đất nước.

Ông kể: "Trong thời gian từ năm 1990 khi tham gia vào Ban Nghiên cứu Lịch sử CAND, sau đó trở thành Viện trưởng Viện Lịch sử CAND, tôi đã tham gia đồng chủ biên các cuốn sách quan trọng như "Lịch sử Công an nhân dân 60 năm", "Công an nhân dân Việt Nam tham gia kháng chiến chống Mỹ"... Trong đó, nhiều câu chuyện về cuộc đời hoạt động của các chiến sĩ tình báo, điệp báo đã để lại trong lòng tôi sự xúc động mạnh mẽ và những ấn tượng sâu sắc.

Đôi khi, những người điệp báo ấy chỉ là một "mắt xích" nhỏ trong một mạng lưới tình báo, là một "lát cắt" của những số phận, những cuộc đời trong thời chiến mà tên tuổi của họ còn không được lưu lại trong "chính sử", chỉ có trong chuyện kể của những đồng chí, đồng đội. Nhưng, chính từ đóng góp của những con người đó đã góp phần làm nên ngày chiến thắng 30/4/1975, giải phóng hoàn toàn miền Nam, thống nhất đất nước...

Từ sau khi nghỉ hưu (năm 2007), có thời gian rảnh rỗi, lại mong muốn góp một phần tiếng nói về những cuộc đời hoạt động đầy hiểm nguy, gian khó, bí mật và khuất lấp của những người chiến sĩ tình báo, tôi bắt đầu lần theo trí nhớ và tư liệu để viết một cuốn bút ký mà tôi đặt tên là "Trở về", có độ dày khoảng 300-400 trang. Cuốn tư liệu này tôi mới chỉ đưa cho con cháu trong nhà và một số bạn bè đọc chứ vẫn chưa xuất bản...".

Khi tập bút ký này được chuyền đến tay NSND Thúy Hiền, Giám đốc Nhà hát CAND, chị đã rất xúc động và kết nối với nhà viết kịch Đăng Chương. Sau đó, kịch bản "Gặp lại người đã chết" đã ra đời và được sân khấu kịch CAND dàn dựng, biểu diễn vào năm 2018. Chính NSND Thúy Hiền cũng không thể ngờ, sức hút của kịch bản kịch nói "Gặp lại người đã chết" đã vượt qua định kiến về đề tài, khiến nó được chuyển thể sang cả nghệ thuật chèo và cải lương. Ngoài ra, một phần khác trong bút ký "Trở về" đã được chuyển thể thành kịch bản "Vẫn sống" cũng được Đoàn kịch CAND dàn dựng, biểu diễn.

Trăn trở với suy nghĩ, những đóng góp, hy sinh thầm lặng của lực lượng Công an, đặc biệt trong lĩnh vực đặc thù là tình báo còn nhiều khuất lấp, Đại tá Phạm Văn Quyền mong muốn chia sẻ thông qua các hình thức nghệ thuật để khán giả có thể hiểu thêm về công việc, về những mất mát, hy sinh của họ. Qua cuộc trò chuyện, Đại tá Phạm Văn Quyền tiết lộ: "Ngoài kịch bản "Vẫn sống" và "Gặp lại người đã chết", tôi còn mày mò viết một số kịch bản như "Điệp viên Z10", "Ba mươi bông hồng trắng" và "Tìm lại người xưa". Tôi mong những kịch bản này sẽ được hiện thực hóa trên màn ảnh cũng như sân khấu, để khán giả cũng như đồng bào cả nước có cơ hội hiểu thêm về những khó khăn vất vả, thử thách và hy sinh của những người chiến sĩ CAND nói chung và các chiến sĩ tình báo nói riêng...".

Nguyệt Hà

Nguồn VNCA : https://vnca.cand.com.vn/doi-song-van-hoa/hinh-tuong-nguoi-tinh-bao-cand-tren-san-khau-ton-vinh-su-hi-sinh-tham-lang-i761808/