Hộ kinh doanh lúng túng, ngành thuế gỡ từng bước

7 giờ trướcBài gốc

Lực lượng chức năng tăng cường kiểm tra hàng giả, hàng nhái.

Bủa vây trong âu lo

Khi được hỏi về việc xuất hóa đơn điện tử, chủ một cửa hàng tạp hóa ở quận 12 (TPHCM) cho biết, tiệm có xuất hóa đơn nhưng khách yêu cầu mới xuất. Song theo quan sát nhanh của ĐTTC, hầu hết khách vào mua rồi tính tiền đi ngay chứ không ai quan tâm đến việc xuất hóa đơn điện tử. Khi được hỏi thêm về việc có lo lắng gì khi ngành thuế triển khai việc xuất hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế hay không? Chị chủ thở dài, lo đủ thứ.

Thực ra những lo lắng của chủ tiệm này cũng là mối lo chung của nhiều hộ kinh doanh trong suốt những ngày qua. Cái lo đầu tiên nhiều hộ kinh doanh lo nhất, rằng với các chủ hộ lớn tuổi sợ sai khi xuất hóa đơn điện tử khởi tạo từ máy tính tiền kết nối với cơ quan thuế.

Những đơn vị cung ứng phần mềm luôn khẳng định thao tác rất dễ, chỉ mất 1-2 tiếng hoặc chậm nhất 1-2 ngày tiểu thương có thể quen. Song có không ít tiểu thương lại cho rằng, khi vào thực tế khác rất nhiều mà không phải mỗi thắc mắc lại có thể alo ngay cho bên cung ứng phần mềm.

Hay như việc khách hàng đổi trả hàng, theo như thông tin được ngành thuế chia sẻ trên các phương tiện truyền thông: trường hợp sau khi bán hàng hóa, người bán đã lập hóa đơn trao cho người mua, nhưng người mua trả lại hàng, hoặc đổi hàng, thì người bán và người mua lập biên bản xác nhận việc trả hàng, đổi hàng, đồng thời người bán lập hóa đơn điều chỉnh theo quy định tại Khoản 13, Điều 1, Nghị định 70.

Trên hóa đơn mới lập ghi rõ dòng “hóa đơn điều chỉnh cho hóa đơn sai đã lập” (Mẫu số..., ký hiệu, số... ngày... tháng… năm). Đồng thời lưu trữ đầy đủ hồ sơ theo quy định. Thế nhưng, để cả người bán lẫn người mua quen được với thao tác này cũng không dễ.

Cái lo tiếp theo cũng khiến không ít người mất ăn mất ngủ, chính là khi thông tin hóa đơn kết nối với cơ quan thuế cũng là lúc doanh thu thực của người kinh doanh được ngành thuế nắm rõ, vậy có bị truy thu những tháng trước khi còn đóng theo mức thuế khoán hay không.

Cũng chính vì lo lắng này mà tại một số điểm bán hàng vẫn tồn tại hiện tượng có 2-3 tài khoản để đưa khách chuyển khoản, nhằm né việc bị phát hiện doanh thu thực. Tất nhiên 2-3 tài khoản này là của vài thành viên trong gia đình.

Giả sử người cha là chủ hộ kinh doanh, tài khoản phụ đưa khách chuyển có thể là của vợ hoặc con, thậm chí nhờ tài khoản của bố, mẹ. Chưa hết, với nhiều hộ kinh doanh vấn đề hàng tồn kho, nhập trước ngày 1-6 không có hóa đơn xử lý như thế nào cũng đang là câu hỏi gây đau đầu cho nhiều chủ hộ.

Bước đi cần thiết tránh thất thu

Trước nay công tác quản lý thuế với hộ kinh doanh chủ yếu theo phương thức khoán. Theo đó cơ quan thuế sẽ căn cứ vào quy mô kinh doanh, ngành nghề, địa điểm, từ đó ước tính doanh thu và ấn định mức thuế khoán phải nộp cho hộ kinh doanh. Việc thu thuế khoán như này phù hợp với cá nhân, hộ kinh doanh với trình độ quản lý còn hạn chế.

Song nhược điểm dễ nhìn thấy nhất chính là không minh bạch về doanh thu. Thậm chí không thể tránh khỏi tình trạng “đi đêm” giữa hộ kinh doanh và cán bộ thuế khai doanh thu ít đi, nhằm đóng thuế khoán thấp gây thất thu thuế.

Ngoài ra, việc thu thuế khoán cũng có thể gây ra sự không công bằng giữa các hộ kinh doanh, khi có những hộ doanh thu thực tế cao hơn nhiều so với mức thuế khoán nhưng vẫn đóng ít, hay những hộ doanh thu thấp hơn mức khoán nhưng vẫn phải nộp đúng số đã ấn định.

Chính vì vậy Bộ Tài chính vừa trình Chính phủ dự án Luật Quản lý thuế (thay thế), trong đó đề xuất xóa bỏ hoàn toàn hình thức thuế khoán đối với hộ và cá nhân kinh doanh từ năm 2026. Thay vào đó, tất cả sẽ phải chuyển sang cơ chế tự khai, tự nộp thuế. Bộ Tài chính cho biết, việc duy trì thuế khoán đã không còn phù hợp với xu hướng minh bạch hóa quản lý thuế theo chuẩn mực quốc tế.

Theo thống kê của Bộ Tài chính, đến cuối năm 2024, cả nước có khoảng 3,6 triệu hộ và cá nhân kinh doanh. Tổng thuế thu từ khu vực này đạt gần 26.000 tỷ đồng trong năm 2024. Đáng chú ý, có hơn 4.000 hộ kinh doanh có doanh thu trên 10 tỷ đồng, nhưng hơn một nửa số ấy vẫn nộp thuế khoán với mức thuế rất thấp, chỉ khoảng 0,4% doanh thu, trong khi hộ kê khai phải nộp thuế lên tới 25-30% doanh thu.

Bộ Tài chính cho biết thêm, mức thuế khoán bình quân hiện khoảng 672.000-700.000 đồng/tháng/hộ, trong khi mức thuế bình quân theo phương pháp kê khai là khoảng 4,6 triệu đồng/tháng/hộ, tức cao gấp gần 7 lần.

Dưới góc độ của chuyên gia tư vấn thuế, ông Nguyễn Văn Được, Tổng giám đốc Công ty TNHH tư vấn thuế Trọng Tín khẳng định: "Nộp thuế theo kê khai, tức là doanh thu cao phải nộp thuế cao, thấp thì nộp thấp mới đúng về bản chất của nghĩa vụ thuế".

Song theo ông Được, hộ kinh doanh không nên quá lo lắng. Cần phải hiểu kê khai ở đây không phải là kê khai theo Luật Thuế giá trị gia tăng giống với tổ chức, doanh nghiệp, mà chỉ là thực hiện đầy đủ hóa đơn, chứng từ và chế độ kế toán đơn giản.

Cũng theo ông Được, trước đây hộ kinh doanh áp dụng thuế khoán, nghĩa là lấy doanh thu khoán nhân với tỷ lệ quy định, không quan tâm đến kinh doanh lớn hay nhỏ, lãi hay thua lỗ. Còn quy định kê khai thuế ở đây, đơn giản là doanh thu kê khai, số thu thực tế bán hàng và cũng nhân với tỷ lệ quy định. Tất nhiên, với một số hộ chuyển sang kê khai thủ tục sẽ trở nên phức tạp hơn, do phải ghi sổ sách kế toán, điều này có thể làm tăng chi phí tuân thủ cho người nộp thuế.

Còn dưới góc nhìn của một chuyên gia tư vấn cho doanh nghiệp, ông Trần Bằng Việt, Tổng giám đốc Đông A Solutions, đã có những phân tích rộng hơn ngoài vấn đề thất thu thuế.

Theo ông Việt, trong vài thập niên qua, mô hình kinh doanh tại Việt Nam đã phát triển qua nhiều giai đoạn với nhiều cấp độ, song đến năm 2025 này, một tỷ lệ rất lớn các hộ kinh doanh tại Việt Nam vẫn dừng lại ở cấp độ có hàng là thắng, và mua thấp bán cao với tư duy buôn bán lặt vặt, không có chuẩn mực chất lượng, không rõ nguồn gốc hàng hóa, không có hóa đơn đầu vào, không chịu thuế đầy đủ và thậm chí không coi trọng việc phục vụ khách hàng.

Do vậy ông Việt cho rằng, chính sự tồn tại lâu dài của những mô hình này đã làm méo mó hệ sinh thái kinh doanh. Làm nản lòng doanh nghiệp tử tế, vốn đầu tư bài bản nhưng lại phải cạnh tranh với những đơn vị “giảm giá bằng cách giảm mức độ tuân thủ luật”. Kìm hãm lực lượng lao động trẻ, khiến nhiều người thay vì trau dồi kỹ năng chuyên môn thì lại quay sang đánh hàng biên giới, livestream, chạy vặt hay làm gì cũng được miễn kiếm được tiền nhanh…

Cần gỡ từng nút thắt

Như đã nói, lo lắng của hộ kinh doanh cũng đúng, và phân tích của ngành thuế, của Bộ Tài chính cũng như góc nhìn của các chuyên gia cũng có những điểm không sai. Nhưng để có thể “quẳng gánh lo” cho hộ kinh doanh và Nhà nước cũng tránh đi tình trạng thất thu thuế, thì từng nút thắt phải được gỡ bỏ, từng bước phải được ngành thuế cũng như các hiệp hội hỗ trợ giải đáp.

Theo thông tin từ ngành thuế, Theo Nghị định 70 năm 2025, từ ngày 1-6, hộ kinh doanh phải áp dụng hóa đơn điện tử là hộ khoán có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm. Theo thống kê thì số đối tượng phải áp dụng của cả nước khoảng 37.000 hộ kinh doanh, chiếm trên 1% số hộ kinh doanh. Các đối tượng này thường là những hộ có quy mô tương đối lớn, công tác quản trị kinh doanh tương đối tốt, cơ quan thuế và các nhà cung cấp dịch vụ đã tăng cường các giải pháp hỗ trợ hộ kinh doanh.

Ông Nguyễn Ngọc Tịnh, Phó Chủ tịch Hội tư vấn và đại lý thuế TPHCM khẳng định, Nghị định 70 là cuộc cải cách mạnh mẽ trong vấn đề liên quan đến hóa đơn điện tử, tạo môi trường thuận lợi hơn cho tất cả người nộp thuế, nhưng cũng tạo ra những khó khăn ban đầu cho các hộ kinh doanh do còn lúng túng trong cách tiếp cận công nghệ, sử dụng hóa đơn điện tử và truyền dữ liệu về cơ quan thuế, nên việc tuyên truyền cần đơn giản, gần gũi, tránh dùng thuật ngữ pháp lý khó hiểu, để hộ kinh doanh dễ tiếp cận và đón nhận tích cực.

Ông Nguyễn Hoa Bắc, Trưởng Phòng Quản lý hộ kinh doanh, cá nhân và thu khác, Chi cục Thuế khu vực II (TPHCM), nhấn mạnh hiện nay khái niệm "máy tính tiền" không còn giới hạn ở thiết bị vật lý. Các ứng dụng điện thoại, máy POS hay website có chức năng bán hàng đều được xem là máy tính tiền.

Hiện cơ quan thuế đang phối hợp với doanh nghiệp cung cấp giải pháp để hỗ trợ hộ kinh doanh tiếp cận công nghệ dễ dàng. Nhiều đơn vị đã miễn phí 6-12 tháng cho các hộ kinh doanh sử dụng phần mềm hóa đơn điện tử và máy tính tiền, nhằm hỗ trợ chuyển đổi số hiệu quả.

Ông Bắc cho biết thêm, hiện có thông tin sai lệch rằng hộ kinh doanh phải chi 500-1.000 đồng/hóa đơn điện tử, khiến nhiều người hoang mang. Trên thực tế, cơ quan thuế đã làm việc với các đơn vị cung cấp giải pháp và thống nhất mức giá chỉ từ 50 đồng/hóa đơn.

Về vấn đề giải pháp công nghệ, một trong những công ty cung cấp giải pháp trên thị trường hiện nay như MISA, cho biết cung cấp trọn bộ giải pháp bán hàng - xuất hóa đơn - kê khai thuế trên 1 phần mềm duy nhất (OneApp). Hộ kinh doanh có thể sử dụng chính chiếc điện thoại thông minh để chấp hành quy định của Nhà nước một cách đơn giản và hiệu quả.

Do lâu nay quen làm thủ công nên một số hộ kinh doanh sẽ gặp khó khăn ban đầu khi tiếp cận công nghệ, thực tế công nghệ hiện nay không quá khó, chỉ thời gian ngắn có thể thao tác thuận lợi.

Hóa giải nỗi lo

Chia sẻ thêm với ĐTTC về vấn đề hộ kinh doanh cần làm như thế nào khi xuất hóa đơn sai, ông Được cho hay nếu có sai sót trong quá trình xuất hóa đơn thì được điều chỉnh nhưng trước khi cơ quan thuế công bố quyết định thanh tra, kiểm tra.

“Tất nhiên cũng có những sai sót sẽ bị xử lý nhưng pháp luật luôn có tính khoan hồng. Song đã làm kinh doanh thì cần tìm hiểu kỹ các quy định pháp luật. Nếu mình chưa rõ phải nhờ cơ quan thuế hoặc bên thứ 3 như các đại lý thuế tư vấn, giải đáp cặn kẽ”, ông Được chia sẻ.

Trước những lo lắng của các hộ kinh doanh về việc có thể bị truy thu thuế sau khi bắt đầu sử dụng hóa đơn điện tử, ông Mai Sơn, Cục phó Cục Thuế (Bộ Tài chính) đã đưa ra những giải thích rõ ràng để người dân hiểu rõ hơn. Theo đó, cơ quan thuế không có chính sách truy thu thuế của các kỳ trước đó đối với những hộ kinh doanh tuân thủ tốt.

Ông Sơn nhấn mạnh rằng việc doanh thu khai báo tăng lên do áp dụng phương pháp quản lý mới không phải là cơ sở để "lật lại hồ sơ cũ". Thí dụ, nếu một hộ kinh doanh bắt đầu sử dụng hóa đơn điện tử từ tháng 6 và doanh thu khai báo tăng lên, cơ quan thuế sẽ chỉ điều chỉnh mức thuế phải nộp cho các kỳ tiếp theo, thí dụ từ tháng 7.

Tuy nhiên, ông Sơn cũng thẳng thắn chỉ rõ trường hợp nào sẽ bị truy thu thuế để tránh hiểu lầm. Việc truy thu thuế chỉ xảy ra khi cơ quan thuế có bằng chứng xác thực về việc hộ kinh doanh đã có hoạt động kinh doanh nhưng không kê khai hoặc kê khai không trung thực trong quá khứ.

Riêng về vấn đề hàng tồn kho trước ngày 1-6-2025 không có hóa đơn đầu vào, khi bán sau ngày 1-6 xuất hóa đơn đầu ra có bị nghi là gian lận thuế hay không, bà Nguyễn Thị Cúc, Chủ tịch Hội tư vấn thuế Việt Nam đã có những chia sẻ với các hộ kinh doanh. Theo các văn bản pháp lý hiện hành, hàng hóa bán ra phải có hóa đơn chứng từ hợp pháp để chứng minh nguồn gốc. Tuy nhiên, trong giai đoạn chuyển đổi từ thuế khoán sang kê khai, một số hộ kinh doanh còn lượng hàng tồn kho không đầy đủ hóa đơn.

Do vậy bà Cúc đề xuất hướng xử lý, các hộ phải rà soát lại toàn bộ hàng tồn kho, loại trừ tất cả các hàng hóa có nguồn gốc không hợp pháp như hàng giả, hàng lậu; hàng trộm cắp (nếu có) ra khỏi hàng tồn kho, và xử lý tiêu hủy khỏi hàng chuẩn bị bán ra. Bà Cúc cũng đề nghị cơ quan thuế không truy cứu hàng hóa tồn kho không đủ hóa đơn, chứng từ, trừ trường hợp hàng phi pháp đã loại trừ như nêu trên.

Hiện nay để hỗ trợ, giải đáp cho hộ, cá nhân kinh doanh, các thành viên hiệp hội tư vấn thuế đang xuống đến từ chợ, từng khu vực để hỗ trợ, “cầm tay chỉ việc”, ngoài ra còn nhiều khóa tập huấn, hội thảo trực tiếp và online trên nhiều nền tảng như Youtube, Facebook của ngành thuế đang được triển khai. Được biết sắp tới ngành thuế còn chia sẻ thêm trên nền tảng TikTok để thông tin đến gần hơn với các hộ, cá nhân kinh doanh.

Lo lắng của hộ kinh doanh không sai. Bởi nhiều năm qua họ đã quen với việc nộp thuế khoán không lo bị truy thu, bị phạt, rồi cũng quen với việc ghi chép sổ sách đơn giản, không lưu trữ sổ sách, thậm chí nhập hàng không có hóa đơn. Nay trước những yêu cầu mới ngành thuế cần giải thích và gỡ dần từng bước.

THANH LÂM

Nguồn SGĐT : https://dttc.sggp.org.vn/ho-kinh-doanh-lung-tung-nganh-thue-go-tung-buoc-post123687.html