Xuất thân danh giá, mối lương duyên lịch sử
Phạm Thị Uyển sinh ra trong một gia đình danh giá ở quận Nam Xương (nay thuộc Hà Nội). Bà là cháu gái của danh tướng Phùng Hạp Khanh – thân phụ của Phùng Hưng, người sau này trở thành Bố Cái Đại Vương. Xuất thân từ một dòng dõi hào kiệt, bà không chỉ thông minh, xinh đẹp mà còn tinh thông binh thư, võ nghệ.
Bà Phạm Thị Uyển được cho là hoàng hậu duy nhất trong lịch sử nước ta từng cầm quân đánh giặc. Tranh minh họa.
Năm 18 tuổi, bà được gả cho Mai Thúc Loan – người sau này dựng cờ khởi nghĩa chống lại ách đô hộ của nhà Đường và xưng vương với hiệu Mai Hắc Đế. Cuộc hôn nhân này không chỉ kết nối hai dòng họ hào kiệt mà còn tạo nên một nữ anh hùng kiệt xuất của lịch sử dân tộc.
Hoàng hậu ra trận – chiến đấu đến hơi thở cuối cùng
Khi Mai Hắc Đế lãnh đạo cuộc khởi nghĩa chống lại quân Đường, Phạm Thị Uyển không chỉ giúp ông lo toan triều chính mà còn trực tiếp tham gia quân sự. Bà không chỉ là người vợ hiền, mà còn là cánh tay đắc lực trên chiến trường.
Năm 722, nhà Đường huy động 10 vạn quân do Dương Tư Húc và Quang Sở Khách chỉ huy tiến đánh nước ta. Trước sức mạnh áp đảo của kẻ thù, nghĩa quân Mai Hắc Đế buộc phải rút lui. Dù vậy, Hoàng hậu Phạm Thị Uyển vẫn kiên cường ở lại, chỉ huy cánh quân bảo vệ đường rút lui của nghĩa quân.
Tại phủ Tống Bình (nay là Hà Nội), bà cùng binh sĩ lập trận địa trên sông Tô Lịch, quyết chiến với quân Đường. Trận chiến diễn ra ác liệt, nhưng vì chênh lệch lực lượng quá lớn, nghĩa quân bị đánh tan. Không chịu khuất phục, bà cùng các tướng sĩ còn lại đã nhảy xuống sông Tô Lịch tuẫn tiết để không rơi vào tay giặc.
Hậu thế ghi nhớ công lao
Sau khi bà qua đời, nhân dân trang Nhân Mục (nay thuộc Cầu Giấy, Hà Nội) vớt xác bà lên an táng và lập đền thờ, tôn bà là Ả Đại Nương. Đến thời vua Lê Thái Tổ, bà được sắc phong là Khiêm Sung Đại Vương. Hiện nay, đền thờ bà vẫn nằm gần sông Tô Lịch, và hàng năm, người dân tổ chức lễ hội để tưởng nhớ công lao của bà.
Tượng bà Phạm Thị Uyển tại đền Dục Anh.
Trong lịch sử Việt Nam, có nhiều nữ tướng tài ba như Bà Triệu, Lê Chân, Bùi Thị Xuân, nhưng Phạm Thị Uyển là hoàng hậu duy nhất từng cầm quân ra trận khi còn tại vị. Tinh thần quật cường và lòng yêu nước của bà mãi là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam.
Như Ý (t/h)