Đồng chí Hoàng Văn Nọn (tức Hoàng Tú Hưu, Tú Hưu, Hoàng Ngọc Như, Hoàng Như, Văn Tân, Hoàng Lương Hữu, Thiết, Hoàng Vĩnh Tuy) sinh năm 1907, dân tộc Tày trong một gia đình có truyền thống yêu nước tại làng Nà Toàn, xã Xuân Phách (nay thuộc phường Đề Thám, Thành phố). Khi còn nhỏ, đồng chí được cha mẹ cho theo học chữ Nho ở trường làng, sau học chữ quốc ngữ ở xã rồi lên học ở tỉnh đến bậc tiểu học (Élémenteire).
Từ rất sớm, Hoàng Văn Nọn đã yêu thích các câu chuyện lịch sử do các bậc cao nhân trong làng kể lại. Những câu chuyện đánh giặc của các anh hùng, những cuốn tân thư với nhiều áng văn khơi dậy lòng yêu nước đã làm dấy lên ở người thanh niên trẻ tuổi tinh thần yêu nước, ý chí căm thù giặc sâu sắc. Lớn lên ở vùng quê giàu truyền thống cách mạng, cùng những hiểu biết về lịch sử dân tộc và chứng kiến cuộc sống khốn cùng của nhân dân dưới sự bóc lột hà khắc của giặc ngoại xâm đã khắc họa bước đầu cho Hoàng Văn Nọn hình thành lý tưởng đúng đắn, sẵn sàng bước vào hành trình cách mạng giải phóng dân tộc.
Hoạt động yêu nước đầu tiên của Hoàng Văn Nọn bắt đầu từ năm 1924, khi đồng chí tích cực tham gia những cuộc chống phu ở địa phương. Tuy nhiên, các cuộc đấu tranh lúc này còn mang tính chất lẻ tẻ, tự phát, chưa có một tổ chức để lãnh đạo và chưa có đường lối rõ ràng. Sự chuyển biến về tư tưởng, nhận thức được mở ra vào năm 1926, những làn gió mới của cách mạng giải phóng dân tộc theo chủ nghĩa Mác - Lê-nin do đồng chí Hoàng Đình Giong truyền bá khiến người thanh niên Hoàng Văn Nọn được mở mang tầm nhìn, được giác ngộ lý tưởng cách mạng và hăng hái dấn bước bằng tất cả bầu nhiệt huyết của tuổi trẻ. Cuối năm 1927, Hoàng Văn Nọn và Lê Đoàn Chu sang Long Châu (Trung Quốc) tìm gặp đồng chí Hoàng Đình Giong cùng những người thanh niên yêu nước tại đây.
Tháng 9/1928, đồng chí được kết nạp vào Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên, đây là sự kiện có tính chất bước ngoặt, quyết định con đường hoạt động cách mạng tiếp theo của đồng chí. Dưới ánh sáng của chủ nghĩa Mác - Lê-nin và tư tưởng của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, đồng chí nhanh chóng hòa mình vào quỹ đạo của cuộc cách mạng giải phóng dân tộc theo lập trường cộng sản.
Năm 1929, đồng chí Hoàng Đình Giong kết nạp thêm đồng chí Lê Đoàn Chu vào Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên và phân công hai đồng chí Hoàng Văn Nọn, Lê Đoàn Chu về Cao Bằng hoạt động, tiếp tục vận động đưa một số thanh niên ưu tú sang Long Châu (Trung Quốc) học tập. Ngày 19/8/1929, tại chùa Đống Lân, xã Hưng Đạo (Hòa An), nay thuộc thành phố Cao Bằng, Hoàng Văn Nọn và Lê Đoàn Chu tổ chức kết nạp một số thanh niên tiêu biểu vào Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên. Với những hoạt động tích cực của đồng chí và các hội viên, các cơ sở của Hội được thành lập tại Mỏ thiếc Tĩnh Túc và các địa phương khác, tạo tiền đề cho sự phát triển mạnh mẽ của Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên tại Cao Bằng, đưa phong trào cách mạng của địa phương nhanh chóng đi vào quỹ đạo của cách mạng vô sản.
Đồng chí Hoàng Văn Nọn.
Tháng 12/1929, Hoàng Văn Nọn tiếp tục sang Long Châu, Quảng Tây (Trung Quốc) và được kết nạp vào Đông Dương Cộng sản Đảng, là đảng viên Chi bộ Long Châu do đồng chí Hoàng Đình Giong làm Bí thư Chi bộ. Với sự kiện này, đồng chí chính thức trở thành đảng viên, một trong những người cộng sản đầu tiên của Cao Bằng. Ngày 3/2/1930, Đảng Cộng sản Việt Nam được thành lập, đồng chí trở thành đảng viên lớp đầu tiên của Đảng. Thực hiện chủ trương của Đảng, đầu năm 1930, đồng chí về Cao Bằng hoạt động, chuẩn bị về tư tưởng và tổ chức lựa chọn những cán bộ ưu tú, tiến tới thành lập tổ chức Đảng ở Cao Bằng.
Sau một thời gian kiểm tra phong trào và thử thách cán bộ, đồng chí thay mặt Chi bộ Long Châu kết nạp hai đồng chí tiêu biểu trong Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên ở Cao Bằng là Lê Đoàn Chu, Nông Văn Đô vào Đảng Cộng sản Việt Nam, tuyên bố thành lập Chi bộ Đảng Cộng sản của tỉnh Cao Bằng ngày 1/4/1930 tại Nặm Lìn (thuộc xã Hoàng Tung, châu Hòa An) do đồng chí Hoàng Văn Nọn làm Bí thư Chi bộ. Đây là chi bộ đầu tiên ở Cao Bằng, ngay từ lúc thành lập đã làm nhiệm vụ như Ban Tỉnh ủy lâm thời, lãnh đạo phong trào cách mạng toàn tỉnh.
Sự ra đời của Chi bộ Đảng Cộng sản đầu tiên của tỉnh là một mốc son lịch sử, đánh dấu từ đây phong trào cách mạng trong toàn tỉnh được Đảng Cộng sản Việt Nam lãnh đạo, có đường lối đúng đắn để đoàn kết, tập hợp các tầng lớp nhân dân đấu tranh dưới ngọn cờ chung của Đảng. Thành quả này có được là nhờ sự đóng góp về công sức, tài năng, trí tuệ và ý chí của đội ngũ cán bộ lớp đầu tiên của Đảng, mà đồng chí Hoàng Văn Nọn là một trong những cán bộ nòng cốt, tiêu biểu trong thời kỳ vận động thành lập Đảng và trực tiếp đặt những viên gạch đầu tiên xây dựng, phát triển tổ chức cơ sở đảng ở vùng miền núi Cao Bằng, Lạng Sơn.
Chặng đường cách mạng của đồng chí Hoàng Văn Nọn bắt đầu từ khi là thanh niên yêu nước cho đến khi trở thành người chiến sĩ cộng sản, người đảng viên thế hệ đầu tiên của Đảng, là một minh chứng sinh động cho sự lựa chọn đầy bản lĩnh, quyết đoán và hợp thời đại của lớp thanh niên ưu tú quê hương Cao Bằng trong thập niên 20 của thế kỷ trước. Đây cũng là quá trình phấn đấu không ngừng nghỉ của đồng chí để trở thành nhà hoạt động cách mạng chuyên nghiệp, một chiến sĩ cộng sản kiên cường, trọn đời phấn đấu, hy sinh vì sự nghiệp cách mạng của Đảng, của dân tộc. Những năm tháng tuổi trẻ và hành trình cách mạng của đồng chí mãi là tấm gương sáng ngời, là nguồn động lực tinh thần to lớn để lớp lớp thế hệ người Việt Nam, đặc biệt là thế hệ trẻ soi chiếu, học tập, rèn luyện và noi theo.
Hoàng Mai Trinh