Học để hiểu – tư duy Israel giữa thời AI

4 giờ trướcBài gốc

Thủ tướng Israel Benjamin Netanyahu đã dự khai giảng năm học mới tại Trường Tiểu học Begin ở Nof Hagalil. Ảnh: TTXVN phát

Giờ đây, khi trí tuệ nhân tạo (AI) bước vào lớp học, Israel một lần nữa chứng minh họ không ngừng đổi mới - nhưng vẫn giữ vững cốt lõi giáo dục là vì con người.

Học để hiểu và sáng tạo

Nằm giữa vùng Trung Đông đầy biến động, Israel khiến thế giới ngạc nhiên bởi trình độ giáo dục, năng lực khoa học - công nghệ và tinh thần đổi mới sáng tạo vượt trội. Khác với mô hình “học để thi” phổ biến ở nhiều nước, học sinh Israel được khuyến khích học để hiểu bản chất, đặt câu hỏi và tranh luận. Các em không học nhiều giờ, không làm bài tập quá tải, nhưng mỗi giờ học đều hiệu quả và gắn với thực tiễn qua dự án, thí nghiệm hoặc tình huống thực tế, giúp kiến thức trở nên sống động và dễ tiếp thu hơn.

Giáo sư Yuli Tamir, cựu Bộ trưởng Giáo dục Israel, từng nói: “Chúng tôi không cố biến học sinh thành cái máy ghi nhớ, mà dạy các em cách tư duy, cách học và cách thích nghi trong một thế giới luôn thay đổi.”

Ngay từ nhỏ, trẻ em Do Thái đã được dạy rằng “Câu hỏi quan trọng hơn câu trả lời” và “Không có câu hỏi nào là ngớ ngẩn”. Môi trường ấy khiến học sinh không ngại phản biện, không sợ tranh luận với giáo viên. Giáo sư Miriam Ben-Peretz (Đại học Haifa) nhận xét: "Ở Israel, giáo viên không phải là người truyền đạt kiến thức đơn thuần, mà là người khơi dậy cảm hứng học tập và đồng hành với học sinh như một người dẫn đường tri thức".

Truyền thống học Kinh Torah đề cao tư duy phân tích, lập luận logic và sự tò mò - nền tảng để hình thành tư duy phản biện, kỹ năng cốt lõi trong khoa học và công nghệ. Cha mẹ người Do Thái cũng duy trì thói quen đọc sách, đặt câu hỏi và khuyến khích con tự học, học từ cuộc sống. Có thế bắt gặp ở hầu hết các công viên, các địa điểm công cộng tại Israel luôn có những tủ sách miễn phí, người lớn hay trẻ em đều có thể lấy ra đọc. Sự tôn trọng tri thức được truyền qua nhiều thế hệ, tạo nên một văn hóa học tập bền vững và sâu sắc.

Thể thao và tính tự lập cũng là phần không thể tách rời của giáo dục Israel. Học sinh được khuyến khích tham gia các câu lạc bộ thể thao, rèn luyện sức khỏe, tinh thần đồng đội và kỹ năng sống. Ngoài các tiết học thể dục bắt buộc, nhiều trường còn tổ chức các câu lạc bộ thể thao như bóng đá, bóng rổ, bơi lội, võ thuật,... giúp học sinh rèn luyện kỹ năng và phát huy sở trường. Thể thao cũng được xem là cách giúp học sinh giảm căng thẳng, tăng cường sự tự tin và tạo môi trường giáo dục toàn diện.

Một điểm đặc biệt trong giáo dục Israel là giáo dục tính tự lập ngay từ nhỏ. Trẻ từ lớp 1 đã có thể tự đi học, tự xử lý các tình huống trên đường, không cần cha mẹ kèm cặp sát sao. Cha mẹ Israel tin rằng việc “làm hộ con” sẽ khiến trẻ yếu đuối, lệ thuộc. Do đó, họ tạo điều kiện để con được trải nghiệm, được sai và được lớn lên từ chính những va vấp của mình. Môi trường đô thị, giao thông, an ninh tại Israel cũng hỗ trợ cho điều này - với hạ tầng thân thiện, cộng đồng gắn bó và hệ thống bảo vệ trẻ em rất tốt.

Một trải nghiệm đặc biệt khác là nghĩa vụ quân sự bắt buộc sau trung học - nơi thanh niên được rèn luyện kỷ luật, tư duy chiến lược, khả năng lãnh đạo và làm việc nhóm, đặc biệt trong các đơn vị công nghệ cao như Đơn vị 8200. Những kỹ năng này trở thành bệ phóng cho thế hệ khởi nghiệp năng động, góp phần tạo nên danh xưng “Quốc gia khởi nghiệp” với tỷ lệ startup cao nhất thế giới. Điều này không đến từ may mắn, mà là kết quả của một nền giáo dục khuyến khích đổi mới, dám thất bại và không ngừng thử nghiệm. Từ khi còn nhỏ, học sinh Israel đã được sống trong môi trường mà sáng tạo không chỉ được chấp nhận, mà còn được coi là cần thiết.

Thành công của giáo dục Israel không đến từ việc học nhiều, mà từ cách học thông minh - đề cao tư duy phản biện, sự tự lập và tính thực tiễn. Đó là kết quả của một nền văn hóa tôn trọng tri thức và một hệ thống khuyến khích phát triển cá nhân thay vì đồng hóa.

AI và hành trình cải tổ giáo dục

Trong một nền giáo dục vốn đã đề cao tư duy độc lập, việc Israel đưa AI vào lớp học – từ bậc mẫu giáo - không phải là sự thay thế, mà là bước tiếp theo logic trong hành trình cải tổ. Bộ Giáo dục Israel tuyên bố 2025 là “Năm của AI trong giáo dục”, nhưng thực chất, quá trình chuẩn bị đã bắt đầu từ nhiều năm trước, với sự hợp tác của hàng trăm công ty công nghệ như Google, Microsoft, Nvidia. Hơn 3.000 cố vấn công nghệ hiện đã sẵn sàng hỗ trợ các trường tích hợp AI vào chương trình giảng dạy.

AI không chỉ là một môn học, mà là người bạn đồng hành trong lớp học - giúp học sinh học theo tốc độ của riêng mình, cung cấp gợi ý phù hợp với năng lực, và thậm chí hỗ trợ giáo viên trong việc theo dõi tiến độ học tập hay chấm bài. Một ví dụ nổi bật là trường Beit Yaakov Netzach ở Beit Shemesh - nơi các em học sinh, kể cả trong cộng đồng Haredi truyền thống, được tiếp cận với một Trung tâm Học tập AI hiện đại. Tại đây, các em được hướng dẫn viết lệnh (prompt) cho AI, tạo sản phẩm sáng tạo như "phòng thoát hiểm ảo" (escape room ảo), và học cách tư duy logic, lập trình cơ bản - những kỹ năng vốn từng xa lạ với môi trường học cổ điển.

Không dừng lại ở đó, Israel cũng khởi động chương trình “sandbox giáo dục”, nơi các startup EdTech được phép thử nghiệm giải pháp AI trong trường công. Đây là sân chơi công nghệ và là phòng thí nghiệm cho các ý tưởng về giáo dục cá nhân hóa, hỗ trợ học sinh yếu thế và thu thập dữ liệu thực nghiệm để cải tiến phương pháp dạy học.

Đặc biệt, khoảng 50 trường trung học trên khắp Israel đã triển khai chương trình chuyên ngành AI, với các môn như toán mở rộng, lập trình Python, tiếng Anh học thuật và đạo đức AI. Chiến lược này không chỉ chuẩn bị cho thế hệ tương lai, mà còn bảo đảm vị thế dẫn đầu của Israel trong kỷ nguyên công nghệ toàn cầu.

Tất nhiên, hành trình này không dễ dàng. Israel cũng đối mặt với bài toán đào tạo giáo viên, bảo mật dữ liệu và cân bằng vai trò con người – công nghệ. Chính phủ đã tổ chức hàng chục nghìn khóa tập huấn, mời giáo viên tham gia phát triển công cụ AI và luôn đặt yếu tố đạo đức, nhân văn lên hàng đầu.

Điều đặc biệt là, Israel không coi AI là “người thầy mới”, mà là công cụ giúp giáo viên hiểu học sinh hơn, tập trung vào truyền cảm hứng và kết nối cảm xúc. AI trở thành chiếc kính lúp phóng đại tiềm năng của mỗi học sinh, chứ không thay thế ánh mắt của người thầy.

Câu chuyện Israel cho thấy: với tầm nhìn chiến lược, đầu tư bài bản và triết lý giáo dục nhân văn, công nghệ có thể trở thành đòn bẩy cho một nền giáo dục công bằng, sáng tạo và nhân bản hơn. Và trên hành trình ấy, Israel tiếp tục chứng minh một chân lý giản dị - dạy con người trước khi dạy máy.

Thanh Bình (Phóng viên TTXVN tại Israel)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/phan-tichnhan-dinh/hoc-de-hieu-tu-duy-israel-giua-thoi-ai-20251026072335198.htm