Học sinh giỏi môn Ngữ văn bậc THCS cũng gặp khó khi làm ngữ liệu ngoài SGK

11 giờ trướcBài gốc

Ngày 21/7/2021, Bộ Giáo dục và Đào tạo ban hành Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH hướng dẫn đổi mới phương pháp dạy học và kiểm tra, đánh giá môn Ngữ văn ở trường phổ thông nhằm đánh giá chính xác năng lực học sinh, khắc phục tình trạng học sinh chỉ học thuộc bài hoặc sao chép nội dung tài liệu có sẵn.

Mục đích của Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH nhằm hướng đến phát triển phẩm chất, năng lực cho học trò nhưng thực tế khi triển khai ở cấp trung học cơ sở thực tế không hề đơn giản. Vì nhiều nguyên nhân, lí do khác nhau nên văn mẫu, bài mẫu vẫn tồn tại.

Có lẽ, yêu cầu “tránh dùng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu xây dựng các đề kiểm tra đọc hiểu và viết” đang quá tầm với phần lớn học sinh cấp trung học cơ sở. Chỉ có một số ít học sinh có thể làm được bài ngữ liệu ngoài sách giáo khoa ở phần viết- nếu giáo viên không “mớm bài” trước khi kiểm tra.

Ảnh minh họa

Học sinh ôn thi học sinh giỏi môn Ngữ văn cũng gặp khó khăn khi làm ngữ liệu ngoài sách giáo khoa

Bản thân người viết bài hiện đang giảng dạy Ngữ văn lớp 9 và được nhà trường phân công bồi dưỡng môn Ngữ văn cho các em học sinh tham gia đội tuyển học sinh giỏi của trường. Hiện nay, môn Ngữ văn lớp 9 có 4 tiết học chính khóa trên lớp và mỗi tuần các em ôn thi học sinh giỏi sẽ được ôn thêm khoảng 4- 6 tiết nữa và đang ôn xuyên suốt từ đầu năm học.

Chính vì môn Ngữ văn cấp trung học cơ sở hiện nay đang được học nhiều thể loại khác nhau nên các em học sinh giỏi cũng phải hệ thống và nắm chắc đặc trưng thể loại và cách tiến hành khai thác các văn bản ngoài sách giáo khoa.

Đối với những bài thơ thể 5, 6,7,8 chữ hiện đại hoặc những truyện ngắn hiện đại thì ngữ liệu ngoài sách giáo khoa các em cũng nắm tương đối.

Nhưng, rơi vào một số thể loại như thơ Đường luật; truyện lịch sử; truyện thơ trung đại, truyện trinh thám, kịch… thì học sinh gần như chỉ nắm được lơ mơ bởi nội dung kiến thức; điển tích, điển cố; yếu tố lịch sử; tư tưởng chủ đạo của những tác phẩm này không hề đơn giản.

Chẳng hạn, khi cho học sinh phân tích một bài thơ Đường luật, thể thơ song thất lục bát thì ngoài yếu tố nội dung được hiện hữu trong bài và có cả những nội dung “ý tại ngôn ngoại” ra, học sinh bắt buộc phải nắm được niêm, luật; cách gieo vần, luật bằng- trắc, phép đối của thơ Đường luật.

Đối với một số tác phẩm truyện thơ Nôm trung đại, thơ song thất lục bát ở lớp 9 (sách Chân trời sáng tạo) cũng là những tác phẩm không hề đơn giản với học sinh trung học cơ sở. Bởi, các tác phẩm này có vô vàn điển tích, từ Hán Việt khác nhau. Với hướng dẫn giảng dạy hiện nay, giáo viên chỉ có thể cho học sinh tìm hiểu về một số dấu hiệu nghệ thuật, nội dung cơ bản, chủ đề, thông điệp…

Vì thế, khi ôn thi học sinh giỏi, chúng tôi đã cho học sinh làm thử một số bài thơ Đường luật ngoài sách giáo khoa; hoặc lấy một số đoạn trích trong tác phẩm Truyện Kiều thì gần như học sinh không làm được hoặc làm được chút chút nhưng sai cơ bản về kiến thức và gần như các em rất lơ mơ về điển tích và niêm luật…

Đó là những em học sinh đang ôn thi học sinh giỏi, các em có đam mê môn học, đọc sách nhiều và cũng được thầy cô ôn luyện nhiều hơn các em khác mà còn chưa làm được những thể loại khó.

Nếu giáo viên lấy những tác phẩm thơ Đường luật, hoặc truyện thơ trung đại để làm đề kiểm tra định kỳ mà không “mớm bài” trước, không giới hạn bài, đoạn cụ thể chắc chắn một điều là phần lớn học sinh không thể phân tích, cảm nhận nổi.

Thực tế, thơ văn trung đại có độ lùi khá xa, sử dụng khá nhiều từ Hán Việt, nhất là Truyện Kiều thì gần như câu nào cũng có từ Hán Việt và vô vàn những điển tích khác nhau.

Dù ai cũng biết thơ văn trung đại hay nhưng với định hướng giảng dạy như hiện nay là không phân tích sâu kĩ về nội dung, nghệ thuật mà chỉ dừng lại ở đọc hiểu nên phải là những em thực sự đam mê văn chương, ham đọc mới thẩm thấu nổi.

Ngay cả giáo viên khi thi giáo viên dạy giỏi các cấp vẫn khá nhiều người muốn né phần văn học trung đại thì ra đề kiểm tra cho học trò vào những tác phẩm là giáo viên tự lấy đá ghè chân mình. Trong khi, định hướng kiểm tra định kỳ là chỉ kiểm tra kiến thức ở giai đoạn cụ thể.

Chẳng hạn, kiểm tra giữa kỳ II thì chỉ có thể lấy kiến thức từ tuần 19 cho đến tuần kiểm tra giữa kỳ nên bắt buộc trong mấy tuần này học kiến thức nào, giáo viên sẽ ra đề về kiến thức của giai đoạn này mà thôi.

Ngữ liệu ngoài sách giáo khoa đang là thách thức lớn cho cả thầy và trò

Định hướng của Chương trình giáo dục phổ thông 2018, cũng như trong hướng dẫn của Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH là hướng đến mục tiêu phát triển phẩm chất, năng lực cho học trò.

Đặc biệt, Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH yêu cầu yêu cầu “tránh dùng lại các văn bản đã học trong sách giáo khoa làm ngữ liệu xây dựng các đề kiểm tra đọc hiểu và viết” là hướng đến việc tránh dùng văn mẫu, bài mẫu của học trò.

Nhưng, cái khó của học trò là trong từng giai đoạn cụ thể có nhiều kiến thức khó, ngay cả đoạn trích trong sách giáo khoa cả thầy và trò cùng khám phá, phân tích mà nhiều khi một số học sinh học xong vẫn lơ mơ thì lấy một đoạn ngữ liệu ngoài sách giáo khoa không phải là chuyện đơn giản.

Chẳng hạn, ở đầu học kỳ II của lớp 8 (sách Chân trời sáng tạo) học về thơ thất ngôn bát cú và thơ tứ tuyệt luật Đường thì gần như bắt buộc khi kiểm tra giữa kỳ giáo viên phải lấy một bài thơ tương tự về thể loại này để ra đề.

Ở lớp 9, khi học Truyện Kiều, những đoạn có sách giáo khoa thì giáo viên đương nhiên sẽ không được lấy làm ngữ liệu để ra đề kiểm tra định kỳ mà bắt buộc phải lấy đoạn Kiều khác.

Trong khi, thơ thất ngôn bát cú và thơ tứ tuyệt luật Đường thì ngoài nội dung, các em phải nắm được luật bằng trắc, niêm, đối, gieo vần… mới có thể phân tích được bài thơ. Trong khi, định hướng phần viết hiện nay phần nghệ thuật chiếm một tỉ lệ khá cao trong thang điểm của một bài văn.

Truyện thơ trung đại thì có nhiều điển tích, mỗi điển tích là một câu chuyện, mặc dù đề có chú thích những nội dung cơ bản nhưng vẫn là thách thức với nhiều học trò trung học cơ sở.

Trong khi, giáo viên đang mắc kẹt ở chỉ tiêu nhà trường đề ra. Nếu học sinh không làm được bài cũng đồng nghĩa sẽ ảnh hưởng đến việc đánh giá, xếp loại thi đua của giáo viên và tổ chuyên môn.

Nếu ra đề nhẹ nhàng, giới hạn bài cụ thể, học sinh sẽ được giải ở lớp học thêm hoặc các em tham khảo tài liệu, lấy bài mẫu trên mạng internet; nhờ ChatGPT làm giúp…và đương nhiên sẽ đạt điểm cao. Nhưng, khi thi tuyển 10, các em sẽ gặp khó khăn vì chắc chắn đề thi sẽ hoàn toàn bằng ngữ liệu mới.

Công văn số 3175/BGDĐT-GDTrH của Bộ đã được triển khai từ năm 2021 nhưng về cơ bản khi kiểm tra định kỳ thì nhiều học sinh vẫn đang “dây dưa” với văn mẫu, bài mẫu vì nhiều lí do khác nhau.

Trong khi đó, cuối năm học 2024-2025 này, học sinh lớp 12 sẽ bước vào kỳ thi tốt nghiệp trung học phổ thông và học sinh lớp 9 sẽ thi tuyển sinh 10. Nhiều thách thức vẫn đang chờ các em ở phía trước.

Kiến thức môn Ngữ văn mênh mông, kiến thức thi kéo dài cả cấp học với vô vàn thể loại khác nhau. Phần đọc hiểu thì ngữ liệu ngoài sách giáo khoa không phải là vấn đề mới nhưng phần viết (làm văn) vẫn đang là một thách thức không hề nhỏ đối với học trò.

(*) Văn phong, nội dung bài viết thể hiện góc nhìn, quan điểm của tác giả.

KIM OANH

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/hoc-sinh-gioi-mon-ngu-van-bac-thcs-cung-gap-kho-khi-lam-ngu-lieu-ngoai-sgk-post249977.gd