Hồi sinh văn hóa truyền thống giữa thời đại công nghệ

2 giờ trướcBài gốc

Từ làng nghề truyền thống đến sân chơi toàn cầu

Việt Nam sở hữu kho tàng di sản dệt may phong phú và đa dạng, nơi mỗi cộng đồng dân tộc giữ gìn các kỹ thuật dệt, nhuộm, thêu và tạo hoa văn độc đáo riêng, bao gồm batik, nhuộm chàm và dệt thổ cẩm. Các kỹ thuật này thường được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác vàtrở thành một phần không thể thiếu trong việc định hình bản sắc địa phương, lưu giữ những câu chuyện văn hóa và thực hành các lễ nghi truyền thống.

Nỗ lực bảo tồn nghề thủ công truyền thống hiện còn rời rạc và gặp hạn chế về tài chính, đồng thời chưa ứng dụng mạnh mẽ công nghệ số.

Nhưng di sản phong phú này đang có nguy cơ bị mai một. Biến đổi khí hậu tàn phá những loại thực vật được dùng để nhuộm màu tự nhiên. Thế hệ trẻ bỏ quê lên phố. Các xu hướng thời trang toàn cầu thường tước đi ý nghĩa văn hóa của những họa tiết truyền thống, đồng thời ít mang lại giá trị thật cho các nghệ nhân tạo ra chúng.

PGS Cleveland nhận định: “Nỗ lực bảo tồn nghề thủ công truyền thống hiện còn rời rạc và thiếu nguồn lực, với nhiều hạn chế về khảnăng tiếp cận các công cụ hay nền tảng số hỗ trợ bảo tồn, lưu giữ các câu chuyện văn hóa và tiếp cận thị trường”.

Các chương trình của Chính phủ như “OCOP - Mỗi xã một sản phẩm” và sáng kiến từ các bảo tàng đã bước đầu đặt nền móng cho nỗ lực này. Tuy nhiên, hành động then chốt thời gian tới là trao quyền cho cộng đồng để họ không chỉ là đối tượng nghiên cứu, mà còn là đồng tác giả, đồng nghiên cứu và đồng sở hữu các quy trình và nền tảng định hình tương lai của chính họ.

“Đây không còn đơn thuần là hoạt động bảo tồn, mà liên quan đến công bằng văn hóa, sáng tạo và thịnh vượng chung”, Phó giáo sưCleveland chia sẻ.

Đổi mới không làm lu mờ mà giúp củng cố các giá trị truyền thống

Trong 25 năm tới, theo PGS Cleveland, bà hình dung ra một tương lai giao thoa sống động giữa các giá trị cũ và mới. “Các phương thức thủcông truyền thống không chỉ tồn tại mà sẽ tiếp tục phát triển nhờ những công cụ số và sự ghi nhận văn hóa”, bà nói. Những công nghệ nhưquét 3D, thực tế ảo tăng cường/thực tế ảo (AR/VR) và thiết kế có sự hỗ trợ của AI có thể giúp bảo tồn các hoa văn truyền thống, truyền dạy kỹnăng và chia sẻ câu chuyện qua nhiều thế hệ và xuyên quốc gia.

Tuy nhiên, chuyển đổi lớn nhất có thể không nằm ở công nghệ mà ở văn hóa. Chúng ta sẽ chứng kiến sự chuyển dịch từ mô hình bảo tồn áp đặt từ trên xuống đến các sáng kiến đổi mới sáng tạo do chính cộng đồng khởi xướng và thực hiện. Các nghệ nhân sẽ trở thành người vừa giữ gìn các giá trị truyền thống vừa đồng sáng tạo nên tương lai bền vững. Lưu giữ văn hóa qua các câu chuyện kể, lâu nay vốn được xem là một công cụ thụ động, sẽ nổi lên như một phương pháp nghiên cứu và thiết kế đầy quyền năng.

Những công nghệ như quét 3D, AR/VR và thiết kế có sự hỗ trợ của AI có thể giúp bảo tồn các hoa văn truyền thống, truyền dạy kỹ năng và chia sẻ câu chuyện qua nhiều thế hệ và xuyên quốc gia.

Di sản thủ công Việt có thể đáp ứng nhu cầu ngày càng tăng của người tiêu dùng toàn cầu về các sản phẩm có tính đạo đức, nguồn gốc minh bạch và mang ý nghĩa, đặc biệt nếu biết áp dụng blockchain và các công cụ xác minh nguồn gốc số để bảo vệ tính xác thực. “Du lịch thủ công, giáo dục thiết kế và các nền tảng thương mại số sẽ phát triển”, bà nhận định và nói thêm: “Nếu đầu tư ngay từ bây giờ, Việt Nam có thể trở thành quốc gia dẫn đầu về phát triển văn hóa bền vững”.

Một tương lai biết trân quý quá khứ

Để xây dựng một tương lai như vậy cần sự hợp tác ở tất cả các cấp. Chính phủ cần tạo ra các khung chính sách quốc gia cho di sản phi vật thể, hỗ trợ số hóa tư liệu văn hóa, bảo vệ quyền sở hữu trí tuệ cho nghệ nhân và đầu tư vào hạ tầng văn hóa.

“Chúng ta cần những quy định rõ ràng về quyền sở hữu dữ liệu và cơ chế chia sẻ lợi ích”, PGS Cleveland góp ý.

Với các doanh nghiệp, đặc biệt trong lĩnh vực thời trang và thiết kế, cơ hội nằm ở việc xây dựng những mối quan hệ hợp tác có đạo đức. Bà nhấn mạnh: “Hỗ trợ không đơn thuần là những giao dịch, mà cần mang tính dài hạn, minh bạch và xuất phát từ mục tiêu của cộng đồng”. Các nền tảng công nghệ - từ ứng dụng kể chuyện trên thiết bị di động đến các hệ thống xác thực bằng blockchain - có thể giúp nghệ nhân kiểm soát tốt hơn và nâng cao sự hiện diện của họ hơn.

Giáo dục cũng vậy - cần phải thay đổi, vì đây là nơi những ý tưởng biến thành hiện thực. Trong khi các chính sách và nền tảng đặt nền móng thì ở trong và ngoài lớp học, thế hệ kế tục bắt đầu định hình tương lai. Việc học không chỉ gói gọi trong khuôn khổ giảng đường, mà vươn tới các ngôi làng, đi vào từng câu chuyện và chạm tới bàn tay của những nghệ nhân mang theo trí tuệ của hàng thế kỷ. Đây là nơi đổi mới giao thoa với sự thấu cảm, nơi sinh viên bắt đầu nhận ra rằng truyền thống không đơn thuần là những gì các em cần nghiên cứu mà là điều các em cần đắm mình sống trong đó.

“Khi sinh viên ngồi xuống cùng những nghệ nhân ở các ngôi làng xa xôi cách biệt, các em không chỉ học về kỹ thuật mà còn lắng nghe các câu chuyện, chứng kiến nghị lực sống và tạo sự kết nối với nghệ nhân nơi đây”, PGS Cleveland chia sẻ nhân một chuyến đi cùng các sinh viên đến thực địa tại một làng nghề truyền thống ở Nghệ An, và cho rằng đó là trải nghiệm mang tính chuyển đổi không chỉ định hình tư duy thiết kế mà còn cả giá trị sống của các em.

Phương pháp học nhập vai “hòa mình với thiên nhiên” này giúp sinh viên nhìn nhận giá trị truyền thống không chỉ đơn thuần là di sản trong quá khứ mà là nguồn cảm hứng và bản sắc đầy sống động, mang hơi thở cuộc sống.

Điều khiến PGS Cleveland cảm thấy hứng khởi nhất là “thấy nghệ nhân và các nhà thiết kế trẻ cùng nhau tái hiện truyền thống - không phải như một điều bất biến, mà như một thực thể sống động, đang phát triển và đầy vẻ đẹp”. Và đây là lời nhắn nhủ của bà dành cho thế hệ tương lai: “Đổi mới không có nghĩa xóa bỏ quá khứ. Đổi mới là lắng nghe để thấu hiểu và đồng hành, tạo dựng niềm tin và sáng tạo bằng sự trân trọng”.

PGS Cleveland (phải) trong một chuyến công tác thực địa đến Nghệ An.

Khi Việt Nam hướng tới năm 2050, sức mạnh lớn nhất không chỉ nằm ở các nhà máy thông minh hay phòng thí nghiệm AI, mà còn ở khả năng kết hợp giữa tinh hoa văn hóa với các công cụ mới nhằm đảm bảo rằng truyền thống sẽ tiếp tục được phát huy và thăng hoa trong thế giới số.

Hoàng Hà - Ảnh: RMIT

Nguồn Một Thế Giới : https://1thegioi.vn/hoi-sinh-van-hoa-truyen-thong-giua-thoi-dai-cong-nghe-238235.html