Iran cấm cửa IAEA sau áp lực gia tăng

2 giờ trướcBài gốc

Bất ổn hạt nhân

Teheran vừa chính thức thông báo chấm dứt thỏa thuận với IAEA, theo đó tạm dừng việc cho phép thanh sát các cơ sở hạt nhân. Quyết định được đưa ra chỉ ít giờ sau khi IAEA thông qua nghị quyết do Mỹ, Anh, Pháp và Đức đề xuất, yêu cầu Iran cung cấp thông tin chi tiết về kho uranium làm giàu cao và bảo đảm quyền tiếp cận đầy đủ cho các thanh sát viên quốc tế. Theo các nước phương Tây, nghị quyết là bước đi cần thiết nhằm củng cố tính minh bạch và bảo đảm sự tuân thủ Hiệp ước Không phổ biến vũ khí hạt nhân (NPT).

Các đại biểu đến dự cuộc họp Hội đồng Thống đốc tại trụ sở IAEA ở Vienna, Áo.

Đại sứ quán Iran tại Vienna khẳng định thỏa thuận tạm thời đạt được hồi tháng 9 đã “mất hiệu lực”, đồng thời cáo buộc nghị quyết mới của IAEA “xâm phạm chủ quyền hạt nhân” của nước này. Bộ Ngoại giao Iran cho rằng văn kiện của IAEA làm suy giảm thiện chí hợp tác, không phản ánh đầy đủ bối cảnh an ninh mà Tehran phải đối mặt, trong đó có lo ngại về những sự cố nhằm vào cơ sở hạt nhân trong thời gian gần đây.

Trước khi quyết định đình chỉ được công bố, Iran và IAEA từng nỗ lực đạt một thỏa thuận tạm thời hồi đầu tháng 9 tại Cairo, nhằm khôi phục thanh sát và tiếp cận các cơ sở hạt nhân bị ảnh hưởng. Tuy nhiên, một số hạng mục then chốt, đặc biệt liên quan đến kho uranium làm giàu cao vẫn chưa được thực hiện đầy đủ. Các báo cáo nội bộ của IAEA cho thấy cơ quan giám sát gặp khó khăn trong việc xác minh toàn bộ lượng uranium làm giàu 60% mà Iran đã công bố, đồng thời chưa thể tiếp cận trực tiếp những địa điểm được coi là nhạy cảm.

Tổng Giám đốc IAEA Rafael Grossi cảnh báo rằng hạn chế tiếp cận trực tiếp tại các cơ sở hạt nhân làm gia tăng thách thức trong việc đánh giá chính xác tình trạng vật liệu hạt nhân. Mặc dù các quan sát vệ tinh ghi nhận một số hoạt động tại các địa điểm liên quan, nhưng thiếu kiểm chứng thực địa khiến việc xác minh toàn diện về kho uranium làm giàu cao của Tehran vẫn chưa khả thi. Ông nhấn mạnh đây là yếu tố rủi ro đối với tính minh bạch và việc tuân thủ các thỏa thuận quốc tế, đồng thời kêu gọi Iran tiếp tục hợp tác để IAEA có thể thực hiện nhiệm vụ giám sát đầy đủ.

Làn sóng phản ứng

Iran cho rằng nghị quyết của IAEA bị chi phối bởi sức ép từ các cường quốc phương Tây và chưa phản ánh đầy đủ bối cảnh thực tế. Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Iran Esmail Baghaei tuyên bố Tehran sẽ xem xét “biện pháp đáp trả” nếu các hoạt động giám sát tiếp tục được thúc đẩy mà không tính đến quyền và lợi ích chính đáng của nước này. Ngược lại, IAEA khẳng định mục tiêu trọng tâm vẫn là bảo đảm tính minh bạch và cung cấp thông tin đầy đủ để duy trì cơ chế giám sát hiệu quả và nhất quán.

Từ đầu năm, Tehran đã nhiều lần điều chỉnh chính sách hạt nhân nhằm phản ứng hoặc thích ứng với các yêu cầu quốc tế. Iran mở rộng cơ sở làm giàu uranium, triển khai máy ly tâm thế hệ mới tại nhà máy Fordow và phát triển các công trình ngầm nhằm bảo đảm khả năng vận hành ổn định. Chính phủ Iran giải thích đây là những bước đi phục vụ mục đích dân sự và bảo vệ an ninh cơ sở hạ tầng hạt nhân. Tuy nhiên, các nước phương Tây bày tỏ quan ngại rằng mức độ giám sát ngày càng hạn chế có thể làm suy giảm khả năng đánh giá đầy đủ chương trình hạt nhân của Iran.

Trong bối cảnh đó, nhóm 3 nước châu Âu gồm Anh, Pháp và Đức đã chuẩn bị phương án kích hoạt cơ chế “tái áp đặt tự động các biện pháp trừng phạt” của Liên hợp quốc nếu Iran không đáp ứng yêu cầu hợp tác. Động thái này được coi là lời nhắc lại các nghĩa vụ pháp lý quốc tế, đồng thời củng cố vai trò giám sát của IAEA trong việc duy trì ổn định an ninh và trật tự hạt nhân toàn cầu. Tehran coi đây là áp lực chính trị, trong khi phía châu Âu khẳng định biện pháp nhằm bảo đảm tính răn đe và duy trì khung quy tắc quốc tế.

Iran vừa chấm dứt thỏa thuận với IAEA, tạm dừng việc cho phép thanh sát cơ sở hạt nhân của mình vì cho rằng các nước phương Tây đang gây ra áp lực không công bằng.

Việc Iran đình chỉ hợp tác với IAEA cũng khiến tình hình an ninh Trung Đông trở nên nhạy cảm hơn. Các quốc gia láng giềng như Israel, Saudi Arabia và Các Tiểu vương quốc Arab Thống nhất theo dõi sát diễn biến, lo ngại nguy cơ Iran gia tăng kho uranium làm giàu cao hoặc mở rộng các dự án ngầm. Một số chuyên gia cảnh báo, trong bối cảnh dữ liệu giám sát hạn chế, nguy cơ hiểu nhầm hoặc phản ứng cứng rắn từ các bên có thể làm gia tăng căng thẳng khu vực.

Iran tiếp tục nhấn mạnh quyền chủ quyền và quyền tự quyết trong phát triển năng lực hạt nhân, trong khi các nước phương Tây tập trung vào yêu cầu bảo đảm an toàn, minh bạch và giám sát chặt chẽ. Sự khác biệt về quan điểm khiến tiến trình đối thoại trở nên khó khăn hơn.

Trước bối cảnh đó, cộng đồng quốc tế phải đối mặt với bài toán giữ cho cơ chế giám sát không bị đứt gãy, đồng thời hạn chế nguy cơ leo thang. Các biện pháp ngoại giao, kinh tế và an ninh được đánh giá cần phối hợp đồng bộ để duy trì kênh đối thoại và khuyến khích Iran quay trở lại hợp tác đầy đủ với IAEA. Dù vậy, nhiều chuyên gia nhận định triển vọng ngoại giao thời gian tới vẫn còn nhiều thách thức khi cả Iran và IAEA đều giữ lập trường kiên định và khó nhượng bộ.

Diễn biến lần này được xem là phép thử quan trọng đối với hiệu quả của cơ chế kiểm soát hạt nhân toàn cầu, khi cộng đồng quốc tế phải vừa bảo đảm giám sát minh bạch vừa tôn trọng chủ quyền quốc gia. Trong bối cảnh khu vực còn nhiều bất ổn, nhu cầu tăng cường đối thoại và phối hợp chính sách trở nên cấp thiết nhằm giảm thiểu nguy cơ hiểu lầm, tránh các động thái leo thang ngoài ý muốn và góp phần duy trì ổn định cho Trung Đông cũng như trật tự quốc tế rộng hơn.

Trần Hằng

Nguồn ANTG : https://antg.cand.com.vn/su-kien-binh-luan-antg/iran-cam-cua-iaea-sau-ap-luc-gia-tang-i789731/