Khai mở không gian lịch sử Đà Nẵng

3 giờ trướcBài gốc

Phối cảnh mặt bằng tổng thể dự án Tu bổ, tôn tạo và trùng tu Di tích Quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải.

Biểu tượng tinh thần giữ nước

Theo Bảo tàng Đà Nẵng, với vị trí quan trọng của thương cảng Đà Nẵng, khi vừa lên ngôi, năm 1802, vua Gia Long đã tổ chức canh phòng vùng đất này, cho xây dựng nhiều đồn lũy ở bán đảo Sơn Trà và dọc hai bên bờ sông Hàn, quan trọng nhất là Thành Điện Hải. Thành nằm ở tả ngạn phía Tây sông Hàn nên người Pháp gọi là Fort de l'Ouest (Pháo đài phía Tây). Năm 1813, vua Gia Long cho xây dựng bằng đất ở gần cửa biển, đến năm 1823 vua Minh Mạng dời vào sâu trong đất liền tại vị trí hiện nay.

Thành được xây dựng theo kiểu Vauban, có hình vuông với bốn góc lồi hình cung tròn, có độ cao hơn 5m, chu vi 556m, các hào sâu hơn 3m và 2 cửa: một cửa hướng về phía Đông, nhìn xuống sông Hàn; một cửa hướng về phía Nam (cửa chính). Thành có hai lớp tường, cách nhau bởi một hào sâu và thành ngoài cao hơn thành trong. Trong thành, ngoài nhà ở của các tướng và binh sĩ còn có kho thuốc súng, kho đạn và vũ khí, kho lương thực, xưởng đúc đại bác và sửa chữa súng bị hỏng, hành cung kỳ đài.

Năm 1858, liên quân Pháp – Tây Ban Nha nổ súng xâm lược Việt Nam, Thành Điện Hải bị tấn công dữ dội, hư hại đáng kể. Đến năm 1860, liên quân Pháp – Tây Ban Nha thất trận, buộc phải rời khỏi Đà Nẵng, Thành Điện Hải một lần nữa lấy lại vai trò là công trình phòng thủ số 1 tại Đà Nẵng, một trong những công trình phòng thủ hàng đầu của vương triều Nguyễn.

Sau khi thực dân Pháp xâm chiếm hoàn toàn nước ta, khi Đà Nẵng thành nhượng địa vào năm 1888, quân đội Pháp đã lấy Thành Điện Hải để xây dựng bệnh viện Quân y (Hôpital militaire). Sau năm 1975, Xí nghiệp Dược Trung ương 5 đã được giao sử dụng thành Điện Hải làm nhà xưởng chế biến thuốc tân dược. Đến năm 2007-2008, sau khi di chuyển xí nghiệp dược ra ngoài, UBND TP Đà Nẵng đã cho xây dựng Bảo tàng Đà Nẵng – một công trình bê-tông kính hiện đại bên trong thành Điện Hải. Quá trình thi công xây dựng bảo tàng đã hé lộ nhiều di tích khảo cổ và hiện vật lịch sử nằm sâu dưới đất.

Thêm vào đó, khu vực xung quanh thành mọc lên những tòa nhà cao tầng, vùng đệm bị bê-tông hóa, khiến Thành Điện Hải vừa bị chia cắt lại vừa bị dồn nén. Đến đầu năm 2016, UBND TP Đà Nẵng (cũ) đồng ý chủ trương bảo tồn di tích thành Điện Hải, quyết tâm giải tỏa, di dời trên 80 hộ dân sống xung quanh bờ tường phía Tây và phê duyệt luận chứng kinh tế kỹ thuật trùng tu, tôn tạo và phục hồi thành.

Ngày 29-9-2017, Chủ tịch UBND TP Đà Nẵng đã ký Quyết định số 5416/QĐ-UBND phê duyệt dự án đầu tư xây dựng dự án Tu bổ, phục hồi và tôn tạo di tích thành Điện Hải gồm 2 giai đoạn; trong đó, giai đoạn 1 trả lại hình hài nguyên gốc của tường bao ngoài của thành và hào nước, giai đoạn hai của dự án di dời Bảo tàng Đà Nẵng ra ngoài, tập hợp các tư liệu lịch sử để có phương án tu bổ, phục hồi, tôn tạo di tích.

Thành Điện Hải bị liên quân Pháp – Tây Ban Nha tấn công ngày 2-9-1858.

Phương án trùng tu nhiều đột phá

Theo hồ sơ thiết kế Dự án Tu bổ, tôn tạo và trùng tu Di tích Quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải giai đoạn 2, có tổng cộng 11 hạng mục công trình được tu bổ, tôn tạo và trùng tu.

Phục dựng cổng phía Đông: Theo tư liệu lưu trữ của EFEO (Viện Viễn Đông Bác Cổ, trung tâm nghiên cứu của Pháp về Đông phương học, chủ yếu trên thực địa - P.V), bản vẽ Năm thứ 4 Minh Mạng (ngày 2-7-1823), thành Điện Hải bao gồm 3 cửa Đông, Tây, Nam. Hiện tại chỉ còn lại cổng Nam là còn cả vị trí và kiến trúc (mặc dù đã được tu sửa lại), cổng Đông chỉ còn cầu dẫn vào và một phần trụ tường, cổng Tây đã được bịt lại từ những năm 1859. Trên cơ sở tư liệu cũ, vị trí quy mô, kích thước, hình dạng phần tường còn lại, phục hồi cổng phía Đông, chiều cao lớn nhất 5,6m, đến đỉnh vòm cuốn 3,67m, đến sàn trên là 4,6m.

Phục dựng cầu phía Tây: Xây dựng mới cầu phía cổng Tây (do bị sập trong chiến tranh) nhằm kết nối không gian đồng thời gợi mở nhiều hơn về hình ảnh của tổng thể thành lũy xưa. Kết cấu chính của công trình là hệ cột và khung vì kèo bằng gỗ, các cấu kiện gỗ được gia công bào trơn đóng bén đơn giản, không chạm khắc hoa văn. Cầu phía cổng Tây cũng sẽ là điểm tham quan hấp dẫn đối với du khách khi đến với khu di tích Thành Điện Hải.

Phục dựng kỳ đài: Kỳ đài nằm ở phía Nam, với vị trí nằm ở hướng Nam chếch Đông, bao gồm hai thành phần chính: phần đài và phần cột cờ. Phần đài chiều ngang 15,04m; chiều sâu 12,69m; cao 2,82m có hai cầu thang rộng 3,8m đi lên từ hai phía Đông và Tây. Thân kỳ đài được xây gạch vồ để trần không trát, cầu thang và lan can xung quanh xây gạch chỉ trát vữa xi-măng, quét vôi màu ghi xám. Phần cột cờ bao gồm một thân cột nằm chính giữa đài gồm hai đoạn: đoạn 1 cao 15,275m đường kính gốc 0,42m, đoạn 2 cao 8,25m đường kính gốc khoảng 0,22m hai đoạn được nối với nhau bằng hai thanh gỗ kẹp dài 5,17m. Toàn bộ phần bên dưới của đài được hạ thấp tận dụng làm không gian nghỉ ngơi, bán đồ lưu niệm, giải khát.

Sắp đặt, bảo quản và bổ sung các khẩu thần công: Bảo tàng Đà Nẵng hiện có 13 súng thần công bằng gang - sắt và 1 súng bằng đồng, cộng thêm khả năng thu hồi một số súng thần công ở các cơ quan trên địa bàn là khả quan, chưa kể khả năng còn bỏ ngỏ là sẽ tiếp tục phát hiện/phát lộ thêm những khẩu khác nữa trong tương lai. Trưng bày tập trung 12 khẩu thần công còn lại trong nhà để súng và 2 khẩu phía trước kỳ đài, 2 khẩu hiện đang ở Thư viện Khoa học Tổng hợp, khi thu hồi được cũng sẽ trưng bày trong nhà để súng.

Phục dựng nhà để súng: Tư liệu hình ảnh ngày 2-9-1858 của Pháp liên quan đến vị trí kỳ đài ở sát góc Đông - Nam ở mặt nam thành cho thấy phục dựng nhà súng 5 gian mới đúng với nguyên bản mà người Pháp đã minh họa. Nhà để súng đặt cùng với sân sinh hoạt chuyên đề, thuận tiện cho việc tham quan, dịch chuyển các khẩu thần công, làm tăng sự linh hoạt, sinh động cho các hoạt động tại đây, vừa góp phần sinh động thêm cảnh quan vừa là một điểm tham quan dừng chân hấp dẫn đối với du khách đặc biệt trong những ngày nắng nóng.

Tôn tạo tượng đài danh tướng Nguyễn Tri Phương: Đây là tác phẩm đã được xây dựng và đưa vào sử dụng từ năm 1986, hình ảnh tượng đài cũng đã được in sâu vào tâm trí người dân Đà Nẵng nói riêng và nhân dân cả nước nói chung. Mở rộng phần sân phía trước tượng đài tạo không gian rộng rãi thoáng đãng. Sử dụng lại phần tượng đá, tôn tạo bệ tượng, sử dụng đá granite ốp bề mặt bệ tạo sự trang nghiêm, tăng tính bền vững.

Xây dựng Miếu thờ: Đây là hạng mục xây dựng nhằm mục đích tưởng nhớ công lao các chiến sĩ và nhân dân đã anh dũng hy sinh trong các trận chiến gìn giữ, bảo vệ Thành Điện Hải năm xưa. Khu vực Miếu thờ nằm góc Tây Nam của thành, phía sau tượng đài Nguyễn Tri Phương. Miếu được xây dựng trên một cấp nền cao hơn nền sân 0,45m, lát gạch bát 300x300mm mạch chữ công.

Bên cạnh đó, theo phương án thiết kế, tiến hành tôn tạo và xây mới một số hạng mục khác, như nhà nghỉ chân, nhà bảo vệ, hệ thống sân vườn, cây xanh…

Cùng với việc phục hồi, tôn tạo các hạng mục công trình lịch sử, sẽ cho xây dựng Nhà trưng bày tại không gian ngầm giới thiệu toàn bộ các tư liệu, hình ảnh, hiện vật hiện có liên quan tới di tích cùng với các công nghệ hiện đại trình diễn, mô phỏng để bổ sung, làm rõ thêm các giá trị của di tích trong các quá trình lịch sử. Nội dung trưng bày, trình diễn và mô phỏng di tích gồm ba thành phần cơ bản: Hệ thống trưng bày được đặt trong phòng trưng bày chính bao gồm các tủ kệ trưng bày các hiện vật lịch sử, các tranh ảnh, tài liệu, tư liệu, bản đồ liên quan tới lịch sử, quá trình hình thành di tích Thành Điện Hải; Hệ thống trình diễn sa bàn 3D về lịch sử, địa thế Thành Điện Hải, trong đó có phim 3D, trải nghiệm thực tại ảo 3D về trận đánh tiêu biểu tại Thành Điện Hải. Đây là hạng mục mới mẻ, độc đáo, kể lại câu chuyện về Thành Điện Hải nói riêng, lịch sử TP Đà Nẵng nói chung.

Kiến trúc sư Lê Huỳnh Đức - Công ty tư vấn ALHB, nhận xét: Qua nghiên cứu hồ sơ thiết kế, có thể nói, Dự án Tu bổ, tôn tạo và trùng tu Di tích Quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải (giai đoạn 2) vừa tuân thủ nghiêm nguyên tắc phục hồi yếu tố gốc, vừa thể hiện đột phá trong cách thức tiếp cận, đặc biệt là ứng dụng công nghệ nghe nhìn, như công nghệ 3D, 3D Mapping. Điều này cho phép Di tích Quốc gia đặc biệt Thành Điện Hải sau nhiều năm “ngủ yên” sẽ trở lại đầy sức sống, đem đến nhiều trải nghiệm thú vị.

Nguyễn Lê

Nguồn CAĐN : https://cadn.com.vn/khai-mo-khong-gian-lich-su-da-nang-post320263.html