Khai quật hai chiếc thuyền cổ có kết cấu độc đáo trong lịch sử ngành khảo cổ học Việt Nam

13 giờ trướcBài gốc

Mỗi chiếc thuyền có chiều dài 16m, rộng từ 1,95m đến 2m kích thước rất lớn là loại độc đáo trong lịch sử khảo cổ học Việt Nam.

Phát hiện thú vị về 2 chiếc thuyền cổ

Trong những ngày qua, thông tin khai quật khẩn cấp 2 chiếc thuyền cổ nằm trên dòng sông Dâu - một nhánh của sông Thiên Đức (sông Đuống) chảy sát bờ phía Tây của thành Luy Lâu ở khu phố Công Hà, phường Hà Mãn, thị xã Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh đã thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học cũng như đông đảo người dân.

Thường xuyên túc trực, cùng các lực lượng bảo vệ 2 chiếc thuyền, ông Nguyễn Văn Chiến, khu phố Công Hà, phường Hà Mãn - người dân phát hiện 2 chiếc thuyền cổ cho biết: Tháng 12/2024, gia đình tiến hành cải tạo ao nuôi cá, trong quá trình máy múc nạo vét bùn đáy ao thì phát hiện hình ảnh giống chiếc thuyền dài hàng chục mét. Vốn từ lâu đã yêu thích cổ vật, nghi ngờ là di vật khảo cổ nên gia đình đã cho máy múc dừng hoạt động, tránh mọi ảnh hưởng đáng tiếc và sau đó báo cho chính quyền biết để xem xét, thăm dò có phương án xử lý tốt nhất. Đến nay, dù phải dừng thời gian dài phục vụ công tác khai quật, nhưng ông vẫn đồng tình, ủng hộ.

Chiếc thuyền có cấu trúc chia thành các khoang lớn nên mỗi khoang sẽ được nhà khảo cổ lọc lấy mẫu đất, vật liệu lắng xuống riêng để mang đi phân tích.

Cẩn trọng ghi chép, đo vẽ, hướng dẫn công nhân khai quật tỉ mỉ, nhẹ nhàng, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu, Phó Trưởng phòng Khảo cổ học, Viện Khảo cổ học, Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam, Trưởng đoàn khảo cổ cho biết, trong quá trình khai quật, ông đã tham khảo rất nhiều ý kiến từ các nhà nghiên cứu, khoa học, thuyền học để đưa ra phương án khảo cổ hợp lý nhất. Trực tiếp mời một số nhà khoa học đến khu vực khai quật hai chiếc thuyền cổ, mọi người đều nhận định con thuyền này rất độc đáo. Bởi vậy, công việc khai quật càng cẩn trọng hơn bao giờ hết bởi chỉ cần 1 việc làm không chuẩn có thể làm hỏng mất thuyền.

“Ví như hai chiếc thuyền cổ này được ngâm dưới bùn, đất, nước rất lâu nên bị mục, nếu không cẩn thận sẽ khiến thuyền bị vỡ; không thể để thuyền phơi nắng trực tiếp, điều này sẽ khiến thuyền bị nứt, vỡ. Người thợ cần tỉ mỉ dùng nguyên liệu gỗ cào lớp bùn, đất mới tránh làm “xước” gỗ của thuyền…”, ông Triệu chia sẻ.

Một thuyền (đậy bạt) và thuyền bên cạnh được cố định với nhau bằng thanh gỗ, các nhà khảo cổ học cho rằng thuyền có kết cấu độc đáo, lần đầu tiên được phát hiện.

Mặc dù đến nay chưa thể đánh giá tổng quát giá trị chiếc thuyền, nhưng với kinh nghiệm khảo cổ nhiều năm, ông Triệu đánh giá đây là chiếc thuyền lớn và độc đáo nhất mà ngành Khảo cổ học Việt Nam đã thấy.

Nét độc đáo của hai chiếc thuyền cổ này là quy mô thuyền rất lớn. Theo tính toán, mỗi một thuyền có chiều dài 16m và chiều ngang hiện còn từ 1,95m đến khoảng 2m. Khác với các thuyền đã được tìm thấy không chia khoang, chiếc thuyền này được chia thành 6 khoang. Đặc biệt, đây là lần đầu tiên các nhà khảo cổ học Việt Nam thấy hai chiếc thuyền có kết cấu liên kết với nhau rất kiên cố bằng 1 thanh gỗ ở đầu thuyền. Chính nhờ kết cấu độc đáo này, chiếc thuyền càng trở nên thú vị, thu hút sự quan tâm của nhân dân, các nhà khoa học, nhà thuyền học trong cả nước.

Nhà khảo cổ dùng gỗ cạo những lớp bùn đất bám trên mặt thuyền.

Hiện, các cơ quan chức năng đang tích cực vào cuộc giải mã những bí ẩn xoay quanh nguồn gốc, niên đại, công dụng của chiếc thuyền. Theo Tiến sĩ Phạm Văn Triệu, công tác khai quật cần có sự phối hợp chặt chẽ từ các nhà khoa học và lực lượng chuyên ngành. Trong đó, các nhà khảo cổ đang tiến hành bóc đất từng khoang thuyền và bỏ riêng ra, sau đó đưa lên dùng nước rửa, sàng lọc lấy các mẫu vật còn lại ở mỗi khoang. Phát hiện thú vị là trong các khoang có nhiều loại hạt. Vì vậy, các nhà khoa học có thể đánh giá mỗi khoang chở các loại hàng, hạt của loại quả nào và cây đó được trồng ở vùng nào. Điều này có ý nghĩa lớn trong việc đánh giá các hoạt động giao thương của những người xưa trên vùng đất cổ Luy Lâu này.

Nhà khảo cổ dùng gỗ cạo những lớp bùn đất bám trên mặt thuyền.

Trao đổi về phương án bảo quản, phát huy giá trị chiếc thuyền sau khai quật, Tiến sĩ Phạm Văn Triệu cho biết, hiện chưa xác định được phương án, bởi đây là con thuyền rất lớn, nếu đưa thuyền lên khỏi mặt đất sẽ rất dễ bị hỏng. Do đó, cần sự đóng góp ý kiến của các chuyên gia, nhà khoa học để có hướng xử lý tiếp theo.

Tiếp tục làm giàu tư liệu về vùng đất cổ Luy Lâu

Theo các nguồn tư liệu ghi chép lại của thị xã Thuận Thành, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh, Luy Lâu là tòa thành cổ nằm bên bờ sông Dâu xưa, vốn là trụ sở của quận Giao Chỉ và thủ phủ của cả Giao Châu; là trung tâm chính trị, kinh tế, thương mại; trung tâm tôn giáo cổ xưa của Việt Nam. Đây là đô thị lớn vào loại bậc nhất ở miền Bắc Việt Nam, có số lượng và loại hình di tích, di vật phong phú, đa dạng với các khu di tích khác trong giai đoạn lịch sử 10 thế kỷ đầu Công Nguyên.

Thành cổ Luy Lâu thu hút sự quan tâm, chú ý của giới nghiên cứu khảo cổ học trong và ngoài nước. Năm 1999, Tiến sĩ Nishimura Masanari (Nhật Bản) đã phát hiện 1 mảnh khuôn đúc trống đồng đầu tiên trong khu vực thành Nội. Phát hiện này hé mở cho giới nghiên cứu khảo cổ học hy vọng tìm thấy các dấu tích của một trung tâm đúc trống đồng ngay trong lòng thành cổ Luy Lâu.

Khu vực khai quật có diện tích 300m2, được bảo vệ nghiêm ngặt.

Năm 2014, Bảo tàng Lịch sử quốc gia, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh và Đại học Đông Á (Nhật Bản) phối hợp khai quật nghiên cứu và phát hiện dấu vết một công xưởng luyện kim, đúc đồng, tìm thấy hàng trăm mảnh khuôn đúc trống đồng và các vật dụng liên quan. Phát hiện này là bằng chứng chân thực, chứng minh trống đồng được đúc ngay trong lòng thành cổ Luy Lâu.

Để tìm hiểu sâu hơn về sự phân bố công xưởng luyện kim và các vấn đề liên quan đến hoạt động đúc trống đồng, năm 2024 Bảo tàng Lịch sử Quốc gia phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch Bắc Ninh tiến hành khai quật khu vực phát hiện mảnh khuôn đúc trống đồng tại di tích thành cổ Luy Lâu. Sau một thời gian khai quật, báo cáo sơ bộ cho biết đã thu được hơn 2.300 mảnh khuôn đúc trống đồng. Trong số các mảnh khuôn tìm thấy có hai loại là khuôn đã được sử dụng đúc trống với bề mặt bị cháy xám cứng và khuôn mới sấy chưa được sử dụng đúc có bề mặt màu hồng nhạt, khá bở.

Mẫu gỗ, hạt... chứa trong các khoang thuyền được lọc mang đi phân tích.

Đáng chú ý, các nhà khảo cổ đã phát hiện di tích, di vật thời Trần có số lượng khá lớn, nằm rải rác trong các lớp đất phía trên của tòa thành. Điều này cho thấy vào thời Trần, khu vực thành Luy Lâu đã được sử dụng trong một thời gian dài.

Trên cơ sở kết quả khai quật, các chuyên gia khẳng định, Luy Lâu là một trung tâm luyện kim, đúc đồng lớn rất có giá trị trong nghiên cứu về quy trình đúc trống đồng của người Việt cổ và sức sống mạnh mẽ của văn hóa Đông Sơn trong dòng chảy lịch sử dân tộc. Do đó, việc tiếp tục thực hiện các cuộc nghiên cứu khai quật di tích công xưởng này tại thành cổ Luy Lâu là rất cần thiết, nhằm tìm hiểu một cách toàn diện các hoạt động liên quan đến luyện kim, đúc đồng tại đây.

Mẫu hạt được tìm thấy dưới khoang thuyền.

Mới đây, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch vừa có quyết định cho phép Bảo tàng Lịch sử quốc gia phối hợp với Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Bắc Ninh và Trường Đại học Đông Á Nhật Bản khai quật khảo cổ tại khu vực tường thành ngoại, phía Tây di tích thành cổ Luy Lâu (phường Thanh Khương, thị xã Thuận Thành). Thời gian khai quật từ ngày 25/3 đến ngày 29/4/2025, trên diện tích 100m2. Hoạt động giúp có cái nhìn rõ ràng hơn về diện mạo của tòa thành này.

Liên hệ với việc phát hiện 2 chiếc thuyền cổ tại Luy Lâu, việc nghiên cứu thuyền này rất có giá trị với những dự cảm, phán đoán cho rằng có thể vị trí phát hiện 2 thuyền cổ là bến bãi neo đậu của thuyền buôn, hoặc cũng có khi là một xưởng đóng tàu. Rất có thể đây sẽ là bằng chứng sinh động khẳng định những suy đoán về đô thị Luy Lâu to lớn, bề thế, tề chỉnh chẳng khác nào kinh đô của một nước, đồng thời cũng là một trung tâm kinh tế, thương mại sầm uất.

Một chi tiết được cho là vật trang trí được tìm thấy trên chiếc thuyền cổ.

Trực tiếp kiểm tra tại hiện trường và nghe báo cáo của các bên liên quan, Chủ tịch UBND tỉnh Bắc Ninh Vương Quốc Tuấn đề nghị Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch, Viện Khảo cổ học tiếp tục thực hiện khai quật, làm rõ các dữ kiện, đánh giá tổng thể giá trị về niên đại, tính chất, tính liên hệ vùng, khu vực của di tích thuyền cổ. Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch xây dựng kế hoạch tổ chức hội thảo, mời các chuyên gia cùng tham gia nghiên cứu, phản biện để có đánh giá chuẩn xác về giá trị của di tích thuyền cổ. Chính quyền địa phương có phương án đảm bảo an ninh, an toàn tại khu vực khai quật và di tích thuyền cổ; tuyên truyền cho nhân dân về việc bảo vệ di sản văn hóa.

Quá trình khai quật đang được triển khai thận trọng, tỉ mỉ để giữ được nguyên vẹn cổ vật và dự kiến kết thúc vào ngày 3/4/2025.

Bài: Thanh Thương; ảnh: Thái Hùng (TTXVN)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/van-hoa/khai-quat-hai-chiec-thuyen-co-co-ket-cau-doc-dao-trong-lich-su-nganh-khao-co-hoc-viet-nam-20250321145753616.htm