Khai thác và chế biến đất hiếm phải gắn với chuỗi giá trị khép kín

2 ngày trướcBài gốc

Sáng 11/12, Quốc hội đã biểu quyết thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản trong chương trình Kỳ họp thứ 10, dưới sự điều hành của Phó Chủ tịch Quốc hội Lê Minh Hoan. Kết quả cho thấy 421/432 đại biểu có mặt tán thành, chiếm 89,01% tổng số đại biểu Quốc hội.

Trước đó, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng, thừa ủy quyền của Thủ tướng Chính phủ, trình bày báo cáo giải trình, tiếp thu và chỉnh lý dự thảo luật. Các nội dung chỉnh lý tập trung vào việc bảo đảm tính thống nhất của hệ thống pháp luật, quy định cụ thể về các trường hợp chuyển tiếp và hoàn thiện nhiều vấn đề kỹ thuật liên quan.

Về cơ chế cấp phép khai thác khoáng sản phục vụ công trình công cộng và dự án trọng điểm, dự thảo Luật bổ sung yêu cầu dự án khai thác phải thể hiện rõ nội dung kỹ thuật an toàn, bảo vệ môi trường và mức ký quỹ phục hồi môi trường. Quy định này nhằm cắt giảm thủ tục hành chính nhưng vẫn bảo đảm an toàn trong thi công và bảo vệ môi trường.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Trần Đức Thắng (Ảnh: quochoi.vn)

Đất hiếm – trọng tâm lớn trong lần sửa đổi

Một trong những điểm nhấn quan trọng của dự thảo là quản lý đất hiếm. Cơ quan soạn thảo cho rằng đất hiếm là tài nguyên chiến lược, có ý nghĩa đặc biệt đối với mục tiêu phát triển kinh tế công nghiệp của đất nước, đòi hỏi cơ chế quản lý chặt chẽ và đặc thù.

Bộ trưởng Trần Đức Thắng khẳng định dự thảo Luật đã thiết kế cơ chế quản lý đất hiếm theo hướng tập trung và thận trọng. Những nội dung mang tính chiến lược và định hướng phát triển sẽ do Chính phủ thống nhất quyết định. Các nhiệm vụ kỹ thuật và quy trình quản lý sẽ được quy định chi tiết dưới luật và phân cấp phù hợp cho các bộ, ngành, địa phương.

Luật cũng đặt mục tiêu việc thăm dò, khai thác và chế biến đất hiếm phải gắn với chuỗi giá trị khép kín, hạn chế tối đa xuất khẩu thô. Đồng thời, các hoạt động khai thác, chế biến phải sử dụng công nghệ hiện đại, ít phát thải, qua đó khẳng định vai trò điều phối thống nhất của Chính phủ đối với ngành công nghiệp đất hiếm.

Các ĐBQH tham dự phiên họp (Ảnh: quochoi.vn)

Khoanh định khu vực không đấu giá, kiểm soát rủi ro từ gốc

Dự thảo Luật quy định nguyên tắc và tiêu chí để khoanh định khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản. Mục tiêu là tạo nguồn nguyên liệu ổn định cho các dự án quan trọng, cấp bách và các dự án chế biến khoáng sản có tác động lớn đến kinh tế, xã hội.

Chính phủ sẽ ban hành nghị định quy định chi tiết điều kiện và trình tự khoanh định, nhằm bảo đảm minh bạch, kiểm soát rủi ro ngay từ giai đoạn lập khu vực, tránh việc lợi dụng chính sách.

Kết quả 421/432 ĐBQH có mặt tham biểu quyết tán thành với việc thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Địa chất và khoáng sản. (Ảnh: quochoi.vn)

Trước đó, trong cuộc họp diễn ra ngày 1/12, nhiều đại biểu Quốc hội nhấn mạnh rằng đất hiếm phải được xác định là tài nguyên chiến lược đặc biệt quan trọng, cần quản lý thống nhất ở cấp quốc gia. Việc bổ sung một chương riêng về đất hiếm trong Luật Địa chất và Khoáng sản (sửa đổi) được đánh giá là bước hoàn thiện pháp lý đúng thời điểm, khi thế giới đang cạnh tranh quyết liệt về vật liệu chiến lược và công nghệ cao.

Các đại biểu cho rằng quản lý đất hiếm phải dựa trên khoa học, công nghệ hiện đại và kiểm soát rủi ro nghiêm ngặt, bởi toàn bộ quá trình tuyển, tách đều phát sinh chất thải phóng xạ và kim loại nặng. Bài học quốc tế về ô nhiễm phóng xạ từ khai thác đất hiếm buộc Việt Nam phải đặt yêu cầu môi trường ở mức cao nhất.

Đồng thời, đất hiếm gắn chặt với an ninh – quốc phòng, nên việc thăm dò, khai thác tại khu vực nhạy cảm phải có ý kiến thẩm định của Bộ Quốc phòng và Bộ Công an. Một số đại biểu đề nghị quy định khu dự trữ đất hiếm cho quốc phòng, kiểm soát chặt công nghệ và dữ liệu liên quan tài nguyên này.

Việc lựa chọn doanh nghiệp tham gia phải bảo đảm tiêu chí: năng lực công nghệ, tài chính mạnh, quản trị môi trường đạt chuẩn quốc tế, ưu tiên chế biến sâu và hình thành chuỗi giá trị khép kín, tránh xuất khẩu thô.

Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường khẳng định Việt Nam có trữ lượng đất hiếm lớn và đang xây dựng chiến lược quốc gia về đất hiếm trình Chính phủ vào năm 2026, hướng đến khai thác gắn với chế biến sâu và lợi ích lâu dài của đất nước.

Khai thác đất hiếm buộc Việt Nam phải đặt yêu cầu môi trường ở mức cao nhất. (Ảnh minh họa)

Ngoài ra, tại kỳ họp thứ 6 đã đưa ra các giải pháp để nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế, nhiều đại biểu Quốc hội tiếp tục nhấn mạnh rằng trữ lượng đất hiếm đứng thứ 2 thế giới là lợi thế chiến lược để Việt Nam bứt phá trong ngành bán dẫn. Đất hiếm đang trở thành yếu tố cạnh tranh toàn cầu khi Mỹ – Trung đối đầu công nghệ và nhiều nước coi tài nguyên này là “vũ khí chiến lược”.

Tại kỳ họp, các đại biểu đề nghị Chính phủ đầu tư mạnh cho nghiên cứu công nghệ tuyển – chế biến, xây dựng chiến lược công nghệ đất hiếm giai đoạn 2025–2030, thành lập các trung tâm R&D và thu hút chuyên gia quốc tế. Đây là nền tảng để Việt Nam tạo chuỗi giá trị đất hiếm – bán dẫn thay vì chỉ dừng ở khai thác thô.

Tuy nhiên, nhiều chuyên gia cảnh báo Việt Nam chưa có công nghệ khai thác thân thiện môi trường, chế biến sâu còn hạn chế, trong khi đất hiếm chứa nhiều nguyên tố độc hại và phóng xạ. Việc thiếu công nghệ lõi, khó tiếp cận chuyển giao từ nước ngoài khiến doanh nghiệp trong nước gặp rào cản lớn.

Đồng thời, bài toán nhân lực cũng được đặt ra: muốn phát triển bán dẫn phải đào tạo 50.000–100.000 kỹ sư chất lượng cao, tái cơ cấu hệ thống đại học, viện nghiên cứu, xây dựng phòng thí nghiệm hiện đại và gắn đào tạo với nhu cầu của các khu công nghệ cao.

Các chuyên gia cho rằng Việt Nam cần mô hình riêng: chọn một số lĩnh vực bán dẫn trọng tâm, áp dụng chuẩn đào tạo tiên tiến (như mô hình Mỹ), đầu tư đồng bộ vào nghiên cứu cơ bản, ứng dụng, sản xuất và tích hợp hệ thống nghiên cứu với hệ thống đào tạo để hình thành hệ sinh thái bán dẫn hoàn chỉnh.

Hà Chi

Nguồn Kinh tế Môi trường : https://kinhtemoitruong.vn/khai-thac-va-che-bien-dat-hiem-phai-gan-voi-chuoi-gia-tri-khep-kin-104378.html