Khát vọng và giới hạn

5 giờ trướcBài gốc

Chủ tịch Ủy ban châu Âu (EC) Ursula von der Leyen phát biểu trong cuộc họp báo ở Brussels, Bỉ. Ảnh tư liệu: AFP/TTXVN

Thách thức bủa vây

Khi bà von der Leyen bước lên bục Nghị viện châu Âu - lần thứ sáu kể từ năm 2019 và là lần đầu tiên kể từ khi tái cử vào năm 2024, cả châu lục đang chìm vào một khủng hoảng đa tầng, khi cùng lúc phải đối diện với chiến tranh, cạnh tranh công nghiệp và những rạn nứt nội bộ.

Ngay sát biên giới phía Đông, cuộc chiến tại Ukraine đã bước sang năm thứ tư mà chưa có dấu hiệu hạ nhiệt, trong khi gánh nặng hỗ trợ quân sự và tài chính cho Kiev ngày một lớn. Giá năng lượng và lạm phát vẫn cao hơn mức trung bình trước xung đột, làm dấy lên làn sóng bất mãn trong xã hội. Giới phân tích cho rằng, chưa bao giờ EU phải đối diện một "cuộc chiến tiêu hao" dài hạn vừa làm xói mòn ngân sách, vừa thách thức ý chí đoàn kết của toàn khối đến như vậy.

Ở bên kia bờ Đại Tây Dương, sự trở lại của Tổng thống Donald Trump với khẩu hiệu "Nước Mỹ trước tiên" đã làm thay đổi hẳn nhịp điệu quan hệ Âu-Mỹ. Thỏa thuận thương mại EU-Mỹ, đạt được hôm 27/7 dưới áp lực của ông chủ Nhà Trắng, bị coi là "quá nhượng bộ" cho Washington, khiến nghị trường châu Âu chia rẽ sâu sắc.

Cùng lúc đó, Trung Quốc tiếp tục thúc đẩy các chính sách công nghiệp khổng lồ, đẩy mạnh xuất khẩu xe điện, pin và thép với giá rẻ, khiến doanh nghiệp châu Âu lao đao. Các nhà lãnh đạo EU ngày càng lo ngại khối sẽ rơi vào "thế kẹt" giữa hai gọng kìm Mỹ-Trung, vừa chịu sức ép bảo hộ, vừa đối diện nguy cơ mất thị phần toàn cầu.

Bên trong nội khối, những vết rạn chính trị càng thêm rõ nét. Nhóm Nhân dân châu Âu (EPP) - lực lượng chính trị lớn nhất trong EP hiện nay - ủng hộ củng cố năng lực cạnh tranh và an ninh, nhưng phe xã hội dân chủ và cánh tả lại lo ngại các chính sách mới có thể đi ngược những thành quả xã hội và môi trường. Như nhận định của nhà phân tích Manfred Weber, châu Âu đang bước vào một "mùa Thu của sự thật", khi phải cùng lúc xử lý 3 thách thức chồng chéo về kinh tế, an ninh-đối ngoại và di cư.

Xoay chuyển tình thế

Trong khung cảnh ấy, Thông điệp Liên minh 2025 của Chủ tịch EC nhấn mạnh 3 trụ cột then chốt, bao gồm: nâng cao năng lực cạnh tranh, củng cố an ninh-quốc phòng và bảo đảm công bằng xã hội. Theo bà von der Leyen, đây là "điều kiện tiên quyết để châu Âu bảo vệ mô hình phát triển của mình trong thập niên bất ổn".

Trước hết, về năng lực cạnh tranh, bà von der Leyen nhấn mạnh tính chất cấp bách của việc củng cố sức mạnh công nghiệp và thúc đẩy đổi mới sáng tạo. EC công bố một loạt sáng kiến mới như "Lộ trình thị trường chung đến năm 2028", "Đạo luật thúc đẩy công nghiệp", "Đạo luật đổi mới châu Âu" và "Đạo luật phát triển điện toán đám mây và trí tuệ nhân tạo". Mục tiêu là tạo hành lang pháp lý và tài chính để trí tuệ nhân tạo, công nghệ số và điện toán đám mây phát triển ngay trong lòng châu Âu, thay vì phụ thuộc vào Mỹ hay Trung Quốc. Bà cảnh báo rằng nếu không nhanh chóng hành động, EU sẽ có nguy cơ tụt hậu trong "cuộc đua công nghệ quyết định thế kỷ XXI".

Một điểm nhấn quan trọng khác là chính sách thương mại trong ngành thép. Bà cho biết Brussels sẽ đề xuất một cơ chế dài hạn nhằm kiểm soát nhập khẩu thép, thay thế các biện pháp tự vệ tạm thời sẽ hết hiệu lực vào năm 2026. Mục tiêu là nhằm "bảo vệ khả năng cạnh tranh cốt lõi của ngành công nghiệp châu Âu, đồng thời duy trì các nguyên tắc thương mại công bằng quốc tế".

Trụ cột thứ hai về an ninh-quốc phòng được coi là trọng tâm lớn nhất. Trong bối cảnh chiến sự Ukraine và mối đe dọa ngày càng gia tăng từ bên ngoài, bà von der Leyen công bố sáng kiến "Giám sát sườn phía Đông", đi kèm "Lộ trình sẵn sàng quốc phòng châu Âu" và "Học kỳ quốc phòng châu Âu". Đây là các cơ chế mới nhằm giám sát biên giới phía Đông và chuẩn bị năng lực ứng phó trong các tình huống khẩn cấp. Cùng với đó, EC cũng đề xuất sửa đổi quy chế Cơ quan Cảnh sát châu Âu (Europol), tăng quyền hạn phối hợp chống tội phạm xuyên quốc gia, đồng thời nâng cao năng lực của Cơ quan Bảo vệ Biên giới và bờ biển châu Âu.

Đặc biệt, kế hoạch "Sẵn sàng 2030" được giới thiệu như một bước tiến chưa từng có của EU trong lĩnh vực quốc phòng, với mục tiêu huy động tới 800 tỷ euro. Khoản này bao gồm 650 tỷ euro từ chi tiêu quốc phòng của các quốc gia thành viên, 150 tỷ euro cấp dưới dạng khoản vay cho các dự án chung, cùng với nguồn vốn từ Ngân hàng Đầu tư châu Âu và các quỹ tư nhân. Giới quan sát nhận định, "Sẵn sàng 2030" phản ánh quyết tâm chiến lược của châu Âu trong việc giảm phụ thuộc vào NATO và Mỹ, từng bước xây dựng năng lực phòng thủ chung.

Trụ cột thứ ba - công bằng xã hội, được bà khẳng định như một nguyên tắc chính trị không thể bỏ qua. Mọi chính sách kinh tế hay quốc phòng, theo bà, đều phải gắn liền với một tầm nhìn xã hội công bằng, "không để ai bị bỏ lại phía sau". Dù chưa đưa ra chi tiết cụ thể, đây được coi là cam kết nhằm trấn an các nhóm nghị sĩ cánh tả, vốn lo ngại việc ưu tiên công nghiệp quốc phòng có thể làm suy giảm ngân sách dành cho phúc lợi và môi trường.

Ngoài 3 trụ cột lớn nêu trên, Thông điệp năm nay còn chứa đựng những điểm nhấn gây tranh cãi. Về Trung Đông, bà tuyên bố EU sẽ tạm đình chỉ một phần hỗ trợ song phương cho Israel, đồng thời áp đặt các biện pháp trừng phạt đối với một số lãnh đạo cực hữu và nhóm định cư bạo lực. Bên cạnh đó, EU kêu gọi thành lập một nhóm tài trợ quốc tế để tái thiết Dải Gaza. Tuy nhiên, kế hoạch này vấp phải sự phản đối từ một số quốc gia thành viên như Hungary và Đức, cho thấy những rạn nứt khó hàn gắn trong nội khối.

Khó khăn vẫn ở phía trước

Mặc dù các đề xuất trên được trình bày với tinh thần mạnh mẽ, song phản ứng từ chính giới và dư luận cho thấy nhiều thách thức đang chờ đợi ở phía trước. Theo các nhà phân tích, Thông điệp Liên minh 2025 phản ánh rõ rệt tính chất "chữa cháy" của thời cuộc, nghiêng nhiều về phản ứng trước các khủng hoảng tức thời.

Tuy vậy, cũng cần nhìn nhận rằng trong bối cảnh bất ổn trùng điệp như hiện nay, việc EC tập trung vào củng cố phòng thủ và bảo vệ lợi ích kinh tế thiết yếu là lựa chọn khó tránh. Câu hỏi lớn đặt ra không phải ở chỗ "EU muốn gì", mà ở khả năng "EU có thể làm gì" khi năng lực tài chính hạn chế, sự chia rẽ nội khối sâu sắc và sức ép từ các cường quốc ngày càng gia tăng.

Thông điệp Liên minh 2025 vì thế vừa là lời kêu gọi quyết tâm, vừa là lời cảnh báo. Văn bản này khẳng định EU chưa mất đi khát vọng hội nhập và tự chủ, nhưng cũng phơi bày những giới hạn mà khối đang phải đối diện. Trong những tháng tới, mức độ hiện thực hóa các sáng kiến sẽ là thước đo thực sự cho sức sống chính trị của EU. Nếu không có sự đoàn kết và dấn thân mạnh mẽ hơn từ các quốc gia thành viên, những lời hùng biện tại Strasbourg sẽ chỉ dừng lại ở những trang văn trong lịch sử nghị trường.

Hữu Chiến (Phóng viên TTXVN tại châu Âu)

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/the-gioi/khat-vong-va-gioi-han-20250910211321563.htm