Khi AI 'đọc báo'

12 giờ trướcBài gốc

AI và truyền thông đang tương tác chặt chẽ với nhau

AI và truyền thông chính thống

Một trong những chỉ số đang được theo dõi rộng rãi từ tháng 4/2025 bởi giới phân tích và cả những mô hình AI để giao dịch cổ phiếu lẫn tài sản mã hóa là chỉ số bất ổn chính sách (policy uncertainty index). Đây là một chỉ số mà phần quan trọng và chiếm tỷ trọng lớn nhất được tạo ra bằng công nghệ phân tích các thông tin trên truyền thông chính thống và được tự động hóa hoàn toàn bởi các thuật toán AI.

Đây là một trong nhiều ví dụ cho thấy AI và truyền thông đang tương tác chặt chẽ với nhau. Chỉ trong một hội thảo mà tôi vừa tham dự, có hơn 40 bài nghiên cứu sử dụng AI để khai thác thông tin từ truyền thông và chuyển hóa thành dữ liệu phục vụ quyết định đầu tư, dự đoán hoặc giám sát hành vi thao túng sổ sách kế toán. Đây là mức tăng hơn 60% so với năm ngoái, khi AI đã là chủ đề nóng.

TS. Hồ Quốc Tuấn, Giảng viên Đại học Bristol (Anh Quốc)

Điều này cho thấy hai xu hướng. Một là, việc ứng dụng AI vào xử lý thông tin trong ngành tài chính - kế toán nói riêng và lĩnh vực kinh doanh nói chung đang phát triển nhanh chóng. Hai là, thông tin từ truyền thông và báo chí chính thống đang trở thành dữ liệu đầu vào quan trọng để huấn luyện và chuyển hóa thành thông tin phục vụ ra quyết định mà con người ngày càng ít tham gia vào quá trình phân tích.

Nếu trước đây chỉ dữ liệu số liệu mới được xem là hữu ích, thì nay bất kỳ từ ngữ nào trên truyền thông - và sắp tới là cả video, podcast - đều sẽ được phân tích. Trước kia, dữ liệu số và bảng biểu là dữ liệu có cấu trúc (structured data), còn hiện tại, văn bản, hình ảnh và âm thanh là dữ liệu phi cấu trúc (unstructured data). Từ hơn 10 năm trước, việc sử dụng thuật toán học máy để phân tích dữ liệu phi cấu trúc đã bắt đầu phát triển và làn sóng dữ liệu lớn sau năm 2022, đặc biệt sau khi ChatGPT ra đời, càng thúc đẩy mạnh mẽ lĩnh vực này.

Đó là chuyện AI xử lý và khai thác thông tin báo chí. Chiều ngược lại, cũng có những câu chuyện báo chí sử dụng AI. Một ví dụ hài hước trong tháng 5 vừa qua là Tờ Chicago Sun-Times của Illinois xác nhận một cộng tác viên đã dùng AI để viết bài giới thiệu sách mùa hè. Vấn đề là, một số đầu sách được đề xuất… không tồn tại, mà do AI “bịa” ra. Các chatbot như ChatGPT thường “sáng tác” thông tin - một hiện tượng gọi là “AI ảo giác” - dẫn đến việc bài viết chứa những tựa sách giả gắn với tên tác giả có thật. Cộng tác viên này đã không kiểm tra kỹ và câu hỏi đặt ra là vì sao biên tập viên cũng để lọt bài. Tờ báo thừa nhận sai sót và cam kết “sẽ không để điều này xảy ra nữa”.

Những câu chuyện trên đặt ra hai câu hỏi cho báo chí chính thống. Một là, họ có thể chia sẻ lợi ích như thế nào từ việc cá nhân và tổ chức dùng AI để khai thác dữ liệu của mình? Hai là, lãnh đạo các tòa soạn đã chuẩn bị gì cho trào lưu sử dụng AI trong lĩnh vực báo chí và truyền thông chính thống?

AI “đọc báo” có cần trả tiền?

Hiện nay, AI đang khai thác dữ liệu chữ từ báo chí cho hai mục đích: huấn luyện các công cụ AI và biến các thông tin mới thành các tín hiệu để ra quyết định cho đầu tư hoặc kinh doanh (thường là thông qua một mô hình máy học khác).

Vấn đề là, đa phần dữ liệu này của báo chí đang được “xài chùa” và báo chí không hưởng lợi gì. Điều này gây ra tranh cãi và kiện tụng ở nhiều nước.

Cuối tháng 4/2024, tám tờ báo lớn của Mỹ đã kiện OpenAI và Microsoft tại Tòa án liên bang New York, cáo buộc vi phạm bản quyền khi sử dụng hàng triệu bài báo mà không xin phép để huấn luyện các AI chatbot như ChatGPT. Trước đó, New York Times đã khởi kiện hai công ty công nghệ đó với lý do tương tự vào tháng 12/2023. Tuy nhiên, nhiều chuyên gia dự đoán, các vụ kiện này khó đem lại nhiều lợi ích cho báo chí, ngay cả khi thắng kiện.

Trong khi đó, một số tổ chức truyền thông như Wall Street Journal, Financial Times và New York Post đã ký thỏa thuận cấp phép nội dung với OpenAI (Financial Times gọi đây là “thỏa thuận chiến lược”), cho phép sử dụng bài viết của họ để huấn luyện AI với điều kiện được trả phí hợp lý. Gần đây nhất, vào tháng 5/2025, New York Times cũng đã ký thỏa thuận tương tự với Amazon.

Đây là mô hình hợp tác chiến lược mà báo chí và các đơn vị truyền thông chính thống có thể hưởng lợi từ AI. Tuy nhiên, ở Việt Nam, thách thức lớn nhất là tình trạng vi phạm bản quyền đối với nội dung báo chí chính thống vẫn diễn ra hàng ngày. Không chỉ AI “đọc báo chùa”, mà còn có nhiều cơ quan khác đăng lại bài báo, hoặc cá nhân chia sẻ nguyên văn lên mạng xã hội mà không dẫn nguồn hay dẫn link gốc.

Báo chí đã sẵn sàng cho “trợ lý AI”?

Ở chiều ngược lại, việc một bộ phận cộng tác viên hay phóng viên sử dụng AI để hỗ trợ viết bài chỉ còn là vấn đề thời gian và mức độ sử dụng. Vấn đề là các cơ quan báo chí đã chuẩn bị gì cho xu hướng này?

Mặc dù AI có tiềm năng lớn, nhưng thực tế cho thấy nhiều tòa soạn, nhất là tại các nước đang phát triển, vẫn chưa sẵn sàng tích hợp AI hiệu quả. Nguyên nhân có thể đến từ một số yếu tố sau.

Thứ nhất, thiếu kiến thức và kỹ năng. Nhiều lãnh đạo và biên tập viên bối rối trong việc kiểm soát AI do thiếu kiến thức cơ bản hoặc thiếu năng lực quản trị AI. Việc thiếu khóa đào tạo và nguồn lực phát triển kỹ năng AI trong tòa soạn là một rào cản lớn. Ở Anh, các sáng kiến như “Generative AI in the newsroom” và “AI and the Future of News” được triển khai bởi các tổ chức như Reuters Institute của Đại học Oxford. Tuy vậy, vẫn cần thời gian để phát triển đầy đủ các kỹ năng liên quan.

Thứ hai, triển khai AI đòi hỏi đầu tư lớn vào công nghệ, phần mềm và đào tạo. Các tòa soạn nhỏ hoặc có ngân sách hạn hẹp khó có thể đáp ứng được chi phí này.

Sự thiếu hụt nguồn lực dẫn đến vấn đề thứ ba - thiếu chiến lược tổng thể và dài hạn. Một số tòa soạn ở Anh từng đưa ra ý tưởng tích hợp AI, nhưng bỏ dở giữa chừng vì chưa có chiến lược tổng thể trong việc tích hợp AI vào quy trình làm việc. Khi triển khai rời rạc, thiếu kế hoạch, dự án dễ thất bại và bị cắt giảm do không tạo ra hiệu quả, nhất là khi nguồn thu suy giảm.

Việc dùng AI trong báo chí cũng đặt ra câu hỏi về tính khách quan, chính xác và trách nhiệm giải trình. Nếu phóng viên dùng AI tạo ra thông tin sai lệch thì ai chịu trách nhiệm? Làm sao bảo đảm AI không đưa ra những nhận định một chiều? Câu trả lời vẫn quay lại kỹ năng của người dùng.

Một nhà báo giỏi trong tương lai cần có kỹ năng báo chí, biết đặt câu hỏi đúng và sử dụng AI như công cụ hỗ trợ, thay vì phụ thuộc hoàn toàn vào nó. Nhưng liệu các tòa soạn đã sẵn sàng cho sự chuyển đổi này?

Trong khi các tòa soạn còn đang loay hoay, thì mỗi ngày lại xuất hiện thêm những bài báo có dòng chú thích “với sự hỗ trợ của công cụ AI”. Cùng lúc, nhiều tổ chức đang xây dựng cơ sở dữ liệu gồm hàng trăm triệu bài báo đã được AI phân tích, trích xuất các dữ liệu như chủ đề, cảm xúc, độ khó, mức độ quan trọng với thị trường tài chính.

Ở góc độ nào đó, báo chí vẫn đang đóng góp tích cực vào quá trình tạo ra các dữ liệu mới phục vụ công cụ phân tích tài chính hiện đại - đó là các chỉ số phân tích mới dựa trên dữ liệu chữ (text-based data). Trào lưu “chữ là dữ liệu” (text as data) khẳng định vai trò quan trọng của báo chí, ngay cả trong kỷ nguyên AI. Thực tế có thể đang đi ngược lại quan điểm cho rằng báo chí không còn quan trọng, nhưng để tận dụng được điều đó, các cơ quan báo chí cần thay đổi.

TS. Hồ Quốc Tuấn / Giảng viên Đại học Bristol (Anh Quốc)

Nguồn ĐTCK : https://tinnhanhchungkhoan.vn/khi-ai-doc-bao-post371194.html