Khi củ sắn 'cầm lái' thị trường nhiên liệu sinh học

12 giờ trướcBài gốc

Nhưng sau cú "trượt" của xăng E5, câu hỏi đặt ra: liệu E10 có đi vào vết xe đổ nếu “nút thắt” ethanol, mà cụ thể là cây sắn, không được tháo gỡ?

E10: bước đi tất yếu nhưng đòi hỏi chuẩn bị kỹ lưỡng

Sắn là chìa khóa của xăng sinh học E10. Ảnh: TTXVN

Trên thế giới, xu hướng pha trộn ethanol trong xăng ngày càng thịnh hành. Thị trường ethanol toàn cầu dự báo đạt 129 tỉ lít trong năm nay, tăng từ 110 tỉ lít năm 2023. Mỹ và Brazil chiếm ưu thế, các cảng Mexico, nam Brazil liên tục bơm ethanol sang châu Á, cung cấp cho Nhật Bản, Hàn Quốc, Singapore, Ấn Độ, Philippines. Việt Nam, trong dòng chảy đó, không thể đứng ngoài cuộc.

Theo tính toán, nếu chuyển từ E5 sang E10, nhu cầu ethanol của Việt Nam sẽ tăng gấp đôi. Nhưng năng lực sản xuất trong nước hiện mới đáp ứng được 40% nhu cầu. Trong tổng số 7 nhà máy ethanol, chỉ còn 2 nhà máy vận hành ở mức khoảng 50% công suất, phần lớn còn lại đóng cửa hoặc chuyển đổi mục đích với nhiều lý do, mà giá và nguồn nguyên liệu đầu vào có nhiều vấn đề.

Một nghịch lý rõ ràng: Việt Nam là quốc gia nông nghiệp, diện tích đất có khả năng trồng sắn cao, nên có lợi thế nguyên liệu, nhưng chuỗi cung ứng ethanol lại mong manh.

Củ sắn – lợi thế lớn nhưng bất ổn

Điểm nghẽn ấy nằm ngay ở củ sắn. Việt Nam gần như tỉnh, thành nào cũng có trồng sắn, tập trung ở 5 vùng trọng điểm chính gồm Trung du miền núi phía Bắc, Bắc Trung bộ, Duyên hải Nam Trung bộ, Tây Nguyên và Đông Nam bộ. Diện tích dao động từ 520.000-550.000 ha, năng suất đạt 19-20 tấn/ha, sản lượng trên 10 triệu tấn củ tươi mỗi năm.

Về chế biến, cả nước có hơn 140 nhà máy chế biến tinh bột sắn, tổng công suất thiết kế 13,4 triệu tấn củ tươi/năm, công suất thực tế 9,3 triệu tấn/năm. Đông Nam bộ là trung tâm chế biến với trên 70 nhà máy, phần lớn đầu tư bài bản và đang nâng cấp công nghệ.

Tiềm năng lớn là vậy, nhưng nguồn cung sắn chưa ổn định. Lịch sử giá sắn chứng kiến biến động mạnh: từ 500 đồng/kg năm 1995, giảm một nửa chỉ sau một năm, rồi tăng vọt giai đoạn 2007-2013 do nhu cầu từ Trung Quốc, dẫn đến mở rộng diện tích và phá rừng. Đỉnh là 2020-2021, giá sắn tươi 3.100-3.400 đồng/kg, đẩy chi phí ethanol lên cao. Dịch bệnh, đặc biệt virus khảm lá, càng khiến nông dân e dè.

Hiện mỗi năm Việt Nam xuất khẩu 1-1,4 tỉ đô la các sản phẩm từ sắn, như tinh bột sắn, sắn lát... Hơn 90% là xuất sang Trung Quốc

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trước đây đã phê duyệt Đề án “Phát triển bền vững ngành hàng sắn đến năm 2030, tầm nhìn 2050” với mục tiêu: sản lượng sắn tươi đạt 11,5-12,5 triệu tấn; 85% dùng để chế biến sâu (tinh bột, ethanol, bột ngọt…); diện tích áp dụng giống đạt chuẩn 40-50%; diện tích canh tác bền vững đạt 50%; kim ngạch xuất khẩu sắn và sản phẩm đạt 1,8-2 tỉ đô la. Đây là nền tảng quan trọng để sắn thực sự trở thành “nhiên liệu xanh”.

Bài học từ xăng E5

Nếu sản xuất ethanol là điều kiện đủ, thì logistics và hạ tầng bán lẻ lại là điều kiện cần. Việt Nam hiện có 217 kho chứa dầu xăng dầu với dung tích 6,38 triệu m³, đủ cho 36 ngày dự trữ thương mại. Petrolimex là doanh nghiệp chiếm 50% thị phần trữ chứa, bên cạnh PV Oil và các doanh nghiệp tư nhân. Hệ thống phân phối linh hoạt, từ đường ống, tàu ven biển, sà lan đến xe bồn, giúp đưa xăng dầu vào cả vùng sâu vùng xa. Nhưng khi ethanol gia tăng, các kho cảng phải nâng cấp bể chứa bằng lớp lót kháng ethanol, lắp đặt hệ thống thu hồi hơi, bơm tương thích và bọt chữa cháy kháng cồn. Ngọn lửa ethanol cháy không khói, gần như vô hình, đòi hỏi thiết bị phòng cháy chữa cháy chuyên dụng.

Một vùng trồng sằn tại tỉnh Gia Lai. Ảnh: Báo Gia Lai

Thị trường xăng E5 các năm qua thất bại một phần do chính sách nửa vời: bắt buộc nhưng thiếu hạ tầng, khuyến khích nhưng không đủ hấp dẫn. Người tiêu dùng ngần ngại, doanh nghiệp thì đối phó. Khi cung ứng ethanol bấp bênh, giá cao, không ai mặn mà. Đến nay, E5 vẫn chỉ “có tiếng mà không có miếng” trên thị trường.

Với xăng E10, nếu không giải bài toán sắn, mọi thứ sẽ quay lại vết xe đổ cũ. Cây sắn, nhìn qua tưởng nhỏ bé, nhưng lại quyết định vận mệnh cả một thị trường nhiên liệu sinh học.

Củ sắn nắm tay ai?

Câu chuyện cuối cùng là sự liên kết. Nếu nông dân, nhà máy ethanol, doanh nghiệp phân phối và trạm bán lẻ không nắm tay nhau, xăng E10 chỉ là khẩu hiệu. Mô hình canh tác theo hợp đồng, chương trình bình ổn giá, nghiên cứu giống kháng bệnh, đa dạng hóa nguyên liệu từ mật mía, phụ phẩm nông nghiệp hay nhiên liệu sinh học thế hệ mới – tất cả phải đi cùng nhau. Nhà nước cần cơ chế thuế, tín dụng, trợ giá tạm thời, đồng thời thực thi nghiêm quy định phối trộn.

Khác với nhiều nông sản khác, có khả năng liên kết giữa nông dân, thương lái và doanh nghiệp thì sắn lại đa số nông dân trồng nhỏ lẻ, rất khó tạo dựng mối liên kết, nếu có, chỉ là liên kết giữa đại lý, thương lái và nhà máy chế biến ethanol. Hiện cả nước có chừng 500.000 ha trồng sắn, ứng với ít nhất 500.000 hộ nông dân trồng sắn, kêu gọi số hộ này cùng liên kết với thương lái, nhà máy là câu chuyện không hề đơn giản.

Củ sắn có thể là điểm nghẽn, nhưng cũng có thể là chìa khóa. Khi nó được đặt đúng vị trí trong chuỗi cung ứng, sắn không chỉ nuôi sống hàng triệu nông dân mà còn “cầm lái” thị trường nhiên liệu sinh học, đưa Việt Nam tiến gần hơn tới một tương lai năng lượng bền vững.

Hồng Văn

Nguồn Saigon Times : https://thesaigontimes.vn/khi-cu-san-cam-lai-thi-truong-nhien-lieu-sinh-hoc/