Khí đốt, hạt nhân và bài toán 'xanh' của châu Âu

6 giờ trướcBài gốc

Phán quyết và lập luận pháp lý

Vào năm 2022, Chính phủ Áo, dưới sự lãnh đạo của Bộ trưởng Bảo vệ Khí hậu Leonore Gewessler, đã chính thức đệ đơn kiện lên ECJ nhằm phản đối việc EC mở rộng EU Taxonomy.

Chính phủ Áo cho rằng, năng lượng hạt nhân không thể được xem là bền vững do các rủi ro liên quan đến an toàn và việc xử lý chất thải phóng xạ vẫn chưa được giải quyết triệt để. Khí đốt tự nhiên - dù phát thải thấp hơn than đá, vẫn là một nhiên liệu hóa thạch và là nguồn phát thải CO₂ do đó không phù hợp với các mục tiêu khí hậu dài hạn của EU. Thêm vào đó, việc đưa hai nguồn năng lượng này vào danh mục đầu tư xanh là hành vi “tẩy xanh” (greenwashing), đồng thời yêu cầu Tòa án tuyên bố quy định của Ủy ban là vô hiệu. Ngoài ra, phía Áo cho rằng, EC đã vượt quá thẩm quyền khi đưa ra các quy định mở rộng hệ thống taxonomy mà không có sự đồng thuận cần thiết.

Tuy nhiên, trong phán quyết được đưa ra, các thẩm phán của Tòa án EU đã bác bỏ đơn kiện và nhận định rằng, Ủy ban có cơ sở hợp lý khi cho rằng năng lượng hạt nhân gần như không phát thải khí nhà kính và do đó đóng góp tích cực vào việc bảo vệ khí hậu.

Tòa án EU ra phán quyết khí đốt, điện hạt nhân là đầu tư xanh. Ảnh: European Court of Justice

Đối với khí đốt tự nhiên, EC cũng được Tòa án xác nhận khi phân loại đây là “hoạt động chuyển tiếp”. Lý do là hiện tại chưa có giải pháp thay thế khả thi về mặt kỹ thuật và kinh tế, đủ để cung cấp nguồn năng lượng ổn định và liên tục. Việc phân loại này nhằm khuyến khích đầu tư thay thế các nhà máy nhiệt điện than - nguồn phát thải khí nhà kính cao hơn, và thúc đẩy ứng dụng các công nghệ tiên tiến hơn. Qua đó, Tòa án kết luận rằng Ủy ban không vượt quá thẩm quyền trong việc đưa ra quy định này.

Tranh cãi giữa lý tưởng môi trường và thực tế chuyển tiếp

Phán quyết của ECJ về việc duy trì khí đốt tự nhiên và năng lượng hạt nhân trong danh mục đầu tư bền vững, đã làm nổi bật sự phân hóa rõ ràng trong nội bộ EU về hướng đi của chính sách năng lượng chuyển tiếp. Trước hết, có thể thấy rõ những khác biệt lớn giữa các quốc gia thành viên trong cách nhìn nhận và ưu tiên trong việc đạt được mục tiêu giảm phát thải khí nhà kính.

Các quốc gia như Áo, Đức - có phong trào môi trường phát triển mạnh mẽ và chính sách xanh tương đối quyết liệt. Họ phản đối việc công nhận năng lượng hạt nhân và khí đốt tự nhiên là các nguồn năng lượng “xanh” hay bền vững, do các lo ngại về an toàn, môi trường và tính lâu dài. Đối với các quốc gia này, việc loại bỏ hoàn toàn năng lượng hạt nhân và giảm dần khí đốt càng sớm càng tốt là bước đi cần thiết để thúc đẩy các nguồn năng lượng tái tạo thực sự sạch và bền vững. Quan điểm này dựa trên mong muốn hạn chế rủi ro môi trường từ chất thải phóng xạ cũng như giảm thiểu tác động khí nhà kính từ nhiên liệu hóa thạch.

Ngược lại, Pháp, Phần Lan, Ba Lan và Hungary có cách tiếp cận thực dụng hơn đối với năng lượng chuyển tiếp. Những nước này coi năng lượng hạt nhân là thành phần không thể thiếu trong chiến lược giảm phát thải của họ, đặc biệt trong bối cảnh nguồn cung năng lượng tái tạo hiện vẫn còn phụ thuộc nhiều vào điều kiện tự nhiên và chưa đủ ổn định để bảo đảm an ninh năng lượng. Hạt nhân được xem là nguồn điện ít phát thải, có thể sản xuất liên tục và với công suất lớn, giúp các nước này duy trì hoạt động kinh tế và xã hội mà không phải tăng cường sử dụng than đá hoặc các nguồn phát thải cao hơn.

Về khí đốt tự nhiên, dù là nhiên liệu hóa thạch và vẫn phát thải CO₂ nó được xem là “cầu nối” quan trọng trong quá trình chuyển đổi năng lượng của nhiều quốc gia. Khí đốt giúp giảm dần sự phụ thuộc vào than đá - loại nhiên liệu có mức phát thải khí nhà kính cao nhất, đồng thời được sử dụng để bổ trợ cho các nguồn năng lượng tái tạo vốn chưa ổn định do phụ thuộc vào yếu tố thời tiết. Việc duy trì khí đốt như một nguồn năng lượng chuyển tiếp mang tính thực tế, nhằm bảo đảm cung cấp năng lượng ổn định trong khi tăng cường đầu tư và phát triển năng lượng tái tạo.

Tuy nhiên, ngoài những ưu điểm về phát thải thấp, năng lượng hạt nhân vẫn là chủ đề gây tranh cãi. Nhiều nước vẫn lo ngại về các rủi ro an toàn tiềm ẩn, đặc biệt là hậu quả nghiêm trọng trong trường hợp xảy ra sự cố như tại Chernobyl hay Fukushima, cũng như các thách thức trong việc xử lý chất thải phóng xạ kéo dài hàng ngàn năm. Điều này khiến một số quốc gia từ chối xem năng lượng hạt nhân là bền vững hoặc phù hợp với mục tiêu Luật Xanh của EU.

Giới quan sát nhận định rằng, phán quyết của Tòa án không chỉ đơn thuần là quyết định pháp lý, mà còn là sự phản ánh thực trạng phức tạp của khối trong việc cân bằng giữa các mục tiêu môi trường, an ninh năng lượng và tính khả thi kinh tế - xã hội. Vấn đề không chỉ là lựa chọn nguồn năng lượng nào là “xanh”, mà còn là cách EU có thể duy trì sự thống nhất trong chính sách khí hậu trước các lợi ích và quan điểm đa dạng của các quốc gia thành viên.

EU Taxonomy - công cụ đầu tư hay nguồn cơn tranh cãi?

EU Taxonomy được thiết kế như một công cụ kỹ thuật nhằm hướng dẫn thị trường tài chính nhận diện rõ ràng các hoạt động thân thiện với môi trường. Mục tiêu của hệ thống này là tạo ra sự minh bạch, giúp dòng vốn tư nhân tập trung vào các dự án hỗ trợ phát triển bền vững, từ đó thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền kinh tế carbon thấp.

Tuy nhiên, ngay từ khi được công bố, Taxonomy đã vấp phải tranh cãi, đặc biệt liên quan đến quyết định đưa năng lượng hạt nhân và khí đốt tự nhiên vào danh mục “bền vững có điều kiện” hoặc “hoạt động chuyển tiếp”. Nhiều quốc gia thành viên, cùng với các tổ chức môi trường phản đối mạnh mẽ quyết định này, cho rằng nó có thể gây hiểu nhầm về tính bền vững thực chất của các nguồn năng lượng nói trên; làm chậm lại tiến độ đầu tư vào các nguồn năng lượng tái tạo như điện mặt trời, điện gió hay thủy điện quy mô nhỏ.

Một số chuyên gia cảnh báo rằng, việc mở rộng định nghĩa “xanh” có thể làm suy giảm lòng tin của nhà đầu tư và công chúng đối với cam kết khí hậu của EU; đồng thời lo ngại rằng các mục tiêu dài hạn về giảm phát thải sẽ bị ảnh hưởng nếu nguồn lực tài chính bị phân tán cho các giải pháp tạm thời.

Cuộc tranh luận xung quanh cho thấy những khác biệt về chiến lược và ưu tiên trong nội bộ EU, khi đối mặt với yêu cầu cấp bách về giảm phát thải và bảo vệ khí hậu.

Tương lai nào cho đồng thuận xanh?

Phán quyết bác đơn kiện của Áo không đồng nghĩa với việc tranh cãi pháp lý đã kết thúc. Trên thực tế, Vienna vẫn có thể kháng cáo lên cấp cao hơn của ECJ. Bên cạnh đó, các tổ chức phi chính phủ như Greenpeace nhiều khả năng sẽ tiếp tục đặt vấn đề, dựa trên các lập luận liên quan đến nguyên tắc “không gây hại đáng kể” cho môi trường hoặc quy trình xử lý chất thải hạt nhân chưa triệt để.

Về mặt thể chế, phán quyết cũng củng cố thẩm quyền của EC trong việc ban hành các "Delegated Acts" - các quy định kỹ thuật không cần thông qua đầy đủ quy trình lập pháp. Giới chuyên gia nhận định, đây là một tiền lệ quan trọng, cho phép EC hành động linh hoạt hơn trong điều chỉnh chính sách, song đồng thời cũng đặt ra câu hỏi về tính minh bạch và trách nhiệm dân chủ trong quá trình hoạch định chính sách năng lượng cho toàn khối.

Trong bối cảnh này, ba kịch bản chính sách được đặt ra gồm giữ nguyên khí đốt và điện hạt nhân trong Taxonomy nhưng siết chặt tiêu chí kỹ thuật; cho phép các quốc gia thành viên linh hoạt áp dụng theo đặc thù riêng; hoặc buộc điều chỉnh hoặc rút lại quy định nếu sức ép pháp lý và chính trị gia tăng; mỗi kịch bản đều tiềm ẩn những thách thức riêng, từ rủi ro với an ninh năng lượng đến nguy cơ suy giảm uy tín của khung đầu tư xanh EU.

Giới quan sát nhận định, từ một công cụ kỹ thuật nhằm định hướng đầu tư bền vững, Taxonomy đang trở thành tâm điểm tranh cãi về chiến lược năng lượng, và là phép thử cho khả năng duy trì “đồng thuận xanh” trong nội bộ EU.

Tương lai của “đồng thuận xanh” sẽ phụ thuộc vào mức độ EU có thể hài hòa các lợi ích quốc gia, khoa học kỹ thuật và kỳ vọng xã hội trong cùng một chiến lược chuyển đổi năng lượng toàn diện và bền vững.

Châu Anh

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/khi-dot-hat-nhan-va-bai-toan-xanh-cua-chau-au-10386525.html