Khi tin giả trở thành một dạng 'tội phạm xã hội mềm'

2 giờ trướcBài gốc

Giữa lúc mưa lũ miền Trung đang vô cùng khắc nghiệt, mạng xã hội lại tràn ngập những video, hình ảnh AI ngụy tạo thiệt hại, dựng cảnh kêu cứu, thổi phồng mức độ tàn phá.

Tin giả không chỉ gây hoang mang mà còn có khả năng làm chệch hướng hành vi của cộng đồng

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, Thượng tá, Tiến sĩ, chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu cho rằng, trong khi miền Trung đang oằn mình gượng dậy sau những đợt mưa lũ dồn dập, thì trên không gian số, một “trận lũ khác” cũng đồng thời tràn đến - lũ của tin giả, lũ của sự xuyên tạc, đặc biệt là những thông tin sai sự thật được tạo ra bởi trí tuệ nhân tạo.

“Chúng không phá hủy nhà cửa, nhưng bào mòn niềm tin, không cuốn trôi ruộng vườn, nhưng làm hỗn loạn nhận thức và làm nhiễu loạn nỗ lực cứu trợ, cứu nạn của toàn xã hội”, Thượng tá, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu nhấn mạnh.

Thượng tá, Tiến sĩ, chuyên gia tội phạm học Đào Trung Hiếu

Khác với tin đồn truyền miệng trong quá khứ, tin giả ngày nay được “vũ trang” bằng công nghệ. Trí tuệ nhân tạo có thể dựng nên những bức ảnh nước lũ, những video mô phỏng cảnh sạt lở, người dân vật lộn với dòng nước xiết như phim điện ảnh, thậm chí giả lập cả giọng nói của cán bộ hay người nổi tiếng để kêu gọi từ thiện. Tính chân thực bề ngoài của chúng khiến không ít người lầm tưởng đó là sự thật.

Nguy hiểm nhất, tin giả không chỉ gây hoang mang mà còn có khả năng làm chệch hướng hành vi của cộng đồng: người dân đổ xô đến những điểm cứu trợ không tồn tại; quyên góp vào những tài khoản không có thật; hoặc mất niềm tin vào lực lượng chức năng do bị tiêm nhiễm những nội dung xuyên tạc.

Từ góc nhìn tội phạm học, Tiến sĩ Đào Trung Hiếu cho rằng, các hành vi tung tin giả trong bối cảnh thiên tai thường không xuất hiện ngẫu nhiên mà mang tính toán rất rõ ràng.

Có thể nhận diện ba nhóm động cơ chủ yếu.

Một là trục lợi vật chất. Đây là những đối tượng dùng hình ảnh, video, câu chuyện cảm động (đôi khi hoàn toàn được AI dựng nên) nhằm lừa đảo tiền từ thiện hoặc bán hàng giả, hàng kém chất lượng trong lúc nhu cầu tăng cao.

Hai là phá hoại niềm tin xã hội. Những thông tin kiểu: “cứu trợ chỉ đến nhà người quen”, “lực lượng chức năng bỏ mặc dân”, hoặc “ngập lụt do xả lũ bí mật”… nếu không được kiểm chứng sẽ trực tiếp làm xói mòn niềm tin vào chính quyền và các tổ chức cứu trợ, rất nguy hiểm trong thời điểm cần sự đồng lòng.

Ba là động cơ “ảo tưởng chú ý”. Không ít cá nhân phát tán thông tin sai sự thật chỉ vì muốn nổi tiếng, muốn có lượt xem, lượt chia sẻ, trong khi không lường hết hậu quả xã hội và pháp lý mà hành vi ấy để lại.

Ở đây, tin giả không còn là trò đùa vô thưởng vô phạt, mà thực chất đã trở thành một dạng “tội phạm xã hội mềm”, gây tổn thất khó đo đếm bằng con số, nhưng vô cùng nghiêm trọng về niềm tin.

Một giây tạm dừng để kiểm chứng có giá trị hơn ngàn lượt like

Theo Tiến sĩ Đào Trung Hiếu, khi công nghệ càng tinh vi, thì yếu tố quyết định không còn nằm ở phần mềm mà ở chính con người. Mỗi người dân hôm nay vừa là độc giả, vừa là “biên tập viên không lương” trên mạng xã hội. Mỗi lượt chia sẻ vô thức có thể trở thành một mắt xích trong dây chuyền phát tán tin giả.

Để không trở thành nạn nhân hoặc “đồng phạm” của tin giả, người dân cần trang bị cho mình một số kỹ năng căn bản nhưng rất quan trọng.

Thứ nhất là kiểm tra nguồn phát. Bất cứ thông tin nào liên quan đến thiên tai, cứu nạn, từ thiện phải được đối chiếu với kênh chính thống: cơ quan quản lý nhà nước, báo chí được cấp phép, hoặc thông tin xác nhận từ các tổ chức uy tín.

Thứ hai là nhận diện bất thường về cảm xúc và hình ảnh. Nội dung càng giật gân, càng kích động thương cảm hoặc phẫn nộ cực đoan, càng cần được nghi ngờ. Đó là công thức kinh điển của tin giả.

Thứ ba là dừng lại trước khi chia sẻ. Một giây tạm dừng để kiểm chứng đôi khi có giá trị hơn ngàn lượt like hay share bốc đồng.

Cuối cùng, mỗi người cần hiểu rằng, trong bối cảnh thiên tai, đạo đức thông tin cũng quan trọng không kém cứu trợ vật chất. Đừng để những dòng lũ ngoài đời bị tiếp sức bởi những cơn lũ vô hình trên không gian mạng.

Chuyên gia tội phạm học nhấn mạnh rằng, thiên tairồi sẽ qua, những mái nhà sẽ được dựng lại, những cánh đồng sẽ hồi sinh. Nhưng nếu niềm tin bị vùi lấp bởi lớp bùn dày của tin giả, việc khôi phục nó sẽ khó hơn rất nhiều so với việc khắc phục hậu quả vật chất.

Chống tin giả trong mùa lũ không chỉ là trách nhiệm của cơ quan chức năng, mà là trách nhiệm của mỗi công dân số. Và sự tỉnh táo của từng người, đôi khi, chính là con đê cuối cùng bảo vệ cộng đồng khỏi một thảm họa vô hình mang tên: lũ thông tin.

Mạng xã hội những ngày qua, bên cạnh thông tin tích cực, chia sẻ với khó khăn bà con vùng lũ, xuất hiện các đối tượng, thay vì đồng cảm, lại lợi dụng sự việc tán phát các thông tin sai sự thật, đặc biệt là tin giả tạo bởi AI với tần suất liên tục nhằm mục đích xuyên tạc, công kích chính quyền và lực lượng chức năng trong công tác khắc phục, xử lý.

Thậm chí một số khác lợi dụng tình hình bịa đặt thông tin hàng nghìn người thiệt mạng, hàng chục nghìn người chưa được ứng cứu để câu view, kêu gọi ủng hộ nhằm trục lợi, gây nhiễu loạn thông tin, phức tạp tình hình, gây hoang mang đối với người dân, đặc biệt là bà con vùng lũ lụt. Những thông tin này lan truyền rất nhanh, vượt xa khả năng tiếp cận của thông tin chính thống, làm ảnh hưởng trực tiếp đến nhận thức của người dân và gây khó khăn cho công tác chỉ đạo, điều hành của các lực lượng tại hiện trường.

Bộ Công an khuyến cáo, mỗi người dùng hãy thật tỉnh táo khi xem và chia sẻ thông tin, cần lên án mạnh mẽ hành vi tung tin thất thiệt, lợi dụng AI ngụy tạo nội dung gây hoang mang dư luận và cản trở những nỗ lực cứu trợ đang được triển khai từng giờ của lực lượng chức năng. Đồng thời, tích cực chung tay lan tỏa những thông tin chính xác, góp phần hỗ trợ bà con vùng lũ vượt qua giai đoạn khó khăn này.

Đối với các hành vi trực tiếp hay tiếp tay đưa tin sai sự thật lực lượng Công an đang triển khai đồng bộ các biện pháp công tác nghiệp vụ và kỹ thuật để phát hiện, rà quét, xác minh. Những trường hợp chia sẻ do thiếu hiểu biết được nhắc nhở hoặc xử phạt theo quy định. Riêng các đối tượng cố tình tung tin giả, xuyên tạc, gây hậu quả nghiêm trọng hoặc nhằm mục đích chống phá sẽ bị xử lý nghiêm theo quy định của pháp luật, kể cả xử lý hình sự.

Hải Ninh

Nguồn Tri Thức & Cuộc Sống : https://kienthuc.net.vn/khi-tin-gia-tro-thanh-mot-dang-toi-pham-xa-hoi-mem-post1587661.html