Khoa học công nghệ giúp bảo tồn và phát huy văn hóa sông nước ĐBSCL

2 giờ trướcBài gốc

Đua ghe ngo của đồng bào dân tộc Khmer Sóc Trăng - Ảnh: Văn Kim Khanh

ĐBSCL và văn hóa sông nước

ĐBSCL là vùng đất đặc trưng sông rạch. Hai sông lớn nhất là sông Tiền và sông Hậu cùng các chi lưu, sông, rạch, kênh... với tổng chiều dài khoảng 26.550km. Ngoài ra, vùng đất này còn sở hữu hệ thống kênh đào dày đặc, điển hình là Vĩnh Tế, Rạch Giá - Long Xuyên, Cái Sắn, Xà No, Chắc Băng, Quản Lộ - Phụng Hiệp, Chợ Gạo... Mối quan hệ giữa con người với môi trường sông nước ở ÐBSCL rất đặc biệt. Chính vì vậy, có thể nói sông nước trong vùng là nguồn sống và cái nôi văn hóa của người dân trong vùng.

Theo TS Trần Hữu Hiệp, sông nước ĐBSCL là một kho tàng văn hóa của vùng. Các chợ nổi trong vùng như Cái Răng, Phong Điền, Trà Ôn, Ngã Bảy, Ngã Năm, Long Xuyên... là những nơi thu hút du khách từ mọi nơi. Bảo tồn, phát huy khôi phục hay xây dựng những chợ nổi của ĐBSCL là vấn đề đang gây tranh luận. Thời đại ngày nay, dù làm cách nào thì vai trò của KH-CN trong bảo tồn và phát triển văn hóa cũng rất quan trọng.

Văn hóa sông nước ĐBSCL - Ảnh: Báo Cần Thơ

PGS-TS Hà Thanh Toàn, nguyên Hiệu trưởng Trường đại học Cần Thơ cho rằng ĐBSCL nổi tiếng là xứ sở sông nước với mạng lưới sông ngòi, kênh rạch chằng chịt và các hệ sinh thái ngập nước, các vùng cửa sông và “mùa nước nổi” rất đặc sắc mà không nơi nào có được. Môi trường sông nước là cơ sở để hình thành nền văn hóa sông nước giàu bản sắc ở ĐBSCL. Đây chính là di sản quý báu cần được bảo tồn và phát huy. Với vai trò là trung tâm đào tạo, phát triển kinh tế, văn hóa, xã hội và nhân văn, hiện nay Trường đại học Cần Thơ đang vận động xây dựng Bảo tàng Lịch sử tự nhiên ĐBSCL với sự giúp đỡ của các viện, trường, các doanh nghiệp, tổ chức trong và ngoài nước. Đặc biệt, trong việc xây dựng bảo tàng này, KH-CN đóng vai trò cực kỳ quan trọng.

Nét đẹp văn hóa sông nước của đồng bào dân tộc Khmer Sóc Trăng - Ảnh tư liệu/Internet

Văn hóa sông nước ĐBSCL rất phong phú, có thể sơ kể như: Đàn ca tài tử, hò huê tình trên sông; lễ hội nghinh Ông, lễ đưa-rước nước của đồng bào Khmer… tất cả cấu thành văn hóa sông nước ĐBSCL.

KH-CN với việc bảo tồn phát huy văn hóa ĐBSCL

Theo PGS-TS Đào Ngọc Cảnh - Trưởng khoa Du lịch, Trường đại học Nam Cần Thơ, hiện nay để bảo tồn và phát huy văn hóa sông nước vùng ĐBSCL cần xây dựng một bảo tàng cấp vùng. Tuy nhiên, ngoài những hiện vật thực tế của vùng về văn hóa, thì ứng dụng công nghệ số hóa và thực tế ảo vô cùng quan trọng.

Công nghệ số hóa và thực tế ảo (VR/AR) mang đến những giải pháp đột phá để lưu giữ và quảng bá văn hóa ĐBSCL. Số hóa di sản văn hóa để bảo tồn và phát huy di sản sông nước. Các di sản vật thể như nhà cổ, đình làng, hay các công cụ lao động truyền thống có thể được quét 3D để tạo ra bản sao kỹ thuật số. Điều này giúp lưu trữ thông tin vĩnh viễn, tránh khỏi nguy cơ mai một do thời gian hoặc thiên tai.

Xây dựng bảo tàng ảo và tour du lịch thực tế ảo sẽ cho phép du khách từ khắp nơi trong nước và quốc tế có thể khám phá các chợ nổi, làng nghề, các lễ hội truyền thống... một cách sống động, bất kể khoảng cách địa lý. Chẳng hạn, một trải nghiệm VR có thể tái hiện lại không khí tấp nập của chợ nổi Cái Răng. Điều này không chỉ bảo tồn mà còn quảng bá văn hóa một cách hiệu quả.

Chợ nổi Cái Răng (Cần Thơ) - Ảnh: Internet

KH-CN hiện đại sẽ góp phần vào công nghệ xử lý nước. Áp dụng các công nghệ xử lý nước thải tiên tiến (ví dụ công nghệ sinh học, công nghệ nano) sẽ làm sạch kênh rạch, giúp nguồn nước được trong lành trở lại. Điều này không chỉ bảo vệ hệ sinh thái thủy sinh mà còn giữ gìn không gian sống gắn liền với các lễ hội, sinh hoạt văn hóa truyền thống.

Các công nghệ gien và sinh học phân tử có thể được sử dụng để nghiên cứu, bảo tồn các loài thủy sản đặc hữu của vùng sông nước như cá tra, cá ba sa, hay một số loài thực vật thủy sinh. Sự tồn tại của những loài này là một phần không thể thiếu trong ẩm thực và đời sống tinh thần của người dân ĐBSCL.

Gần đây, Công ty cổ phần Sáng tạo và tích hợp công nghệ cao (I&I) ứng dụng công nghệ phát triển bộ giải pháp trải nghiệm du lịch ATL-T (Auto Time Lapse – Trave) nghiên cứu không gian văn hóa chợ nổi Cái Răng với các tập quán xã hội, tri thức dân gian… của người dân sinh sống và sinh hoạt trong chợ nổi. Điều này làm cơ sở khoa học cho việc nghiên cứu về sự thích ứng cũng như cách thức ứng xử hòa hợp của người dân với hoàn cảnh thiên nhiên, địa lý, thổ nhưỡng và môi trường xã hội nơi đây.

Theo nhà nghiên cứu văn hóa Nhân Hùng, việc kết hợp giữa công nghệ hiện đại và tri thức truyền thống sẽ tạo nên sức mạnh tổng hợp để bảo tồn, phát huy và quảng bá văn hóa sông nước ĐBSCL một cách bền vững và hiệu quả; góp phần rất lớn vào sự phát triển kinh tế xã hội và du lịch ĐBSCL trong tương lai.