Khoảng lặng ở Gaza

8 giờ trướcBài gốc

Trong bối cảnh ấy, "cửa" trở thành từ khóa của cả an ninh lẫn nhân đạo. Khi Rafah tiếp giáp Ai Cập vẫn đóng "cho đến khi có thông báo mới", mọi kỳ vọng san tải đều dồn về Kerem Shalom - vốn đã quá tải và dễ "nghẽn mạch" chỉ vì một khâu kiểm tra kéo dài hoặc thay đổi điều lệnh trong ngày.

Người dân tập trung nhận phần ăn ở TP Khan Younis, phía Nam dải Gaza. Ảnh: Reuters

Tuyên bố ngày 18/10 của Văn phòng Thủ tướng Israel cho thấy việc mở lại Rafah gắn với các điều kiện chính trị nhạy cảm, khiến chuỗi cứu trợ luôn ở thế bị động trước quyết định ở biên giới. Trên giấy tờ, các con số đi lên tạo ấn tượng tích cực: ngay sau khi lệnh ngừng bắn có hiệu lực, trung bình mỗi ngày có khoảng 560 tấn lương thực vào Gaza; có ngày cao điểm ghi nhận tới khoảng 950 xe hàng, cho thấy cường độ "đẩy hàng" đang mạnh hơn những tháng trước. Nhưng thực địa thì không thẳng như biểu đồ.

Trước hết, phần lớn lượng xe này dồn cho khu vực Nam và Trung Gaza, trong khi phía Bắc - nơi chịu thiếu đói kéo dài - tiếp cận rất hạn chế do hạ tầng hư hỏng và các cửa phía Bắc đóng kín. Ngay cả ở miền Nam, không hiếm cảnh đoàn xe bị "phanh gấp vì an ninh", thủ tục kéo dài rồi buộc đổi tuyến trong ngày, dẫn tới cả lịch phát hàng của cộng đồng… lỡ nhịp. Cũng cần thấy rằng, khoảng cách giữa "đến cửa" và "đến tay" là một thực tế cố hữu của mọi chiến dịch nhân đạo trong xung đột, nhưng ở Gaza hiện nay, độ vênh ấy lớn hơn vì ba lý do.

Thứ nhất, cấu hình "cửa hẹp" gây tắc nghẽn liên hoàn: cửa khẩu - bãi dỡ - tuyến nội địa - điểm phát. Chỉ một nấc trục trặc ở mắt xích nào cũng đủ làm đổ bể cả ngày phân phối. Thứ hai, những "điểm nóng" dọc hành lang phát hàng thường hình thành tức thời khi đám đông chờ đợi quá lâu; bất kỳ va chạm nhỏ nào cũng có thể biến thành sự cố an ninh, buộc lộ trình dừng lại. Thứ ba, nhu cầu cơ bản (thức ăn nóng, nhiên liệu cho bếp, điện - nước cho bệnh viện) tăng theo cấp số cộng mỗi ngày, trong khi các khâu bảo dưỡng - sửa chữa hạ tầng lại di chuyển rất chậm vì thiếu nhiên liệu, thiết bị và vùng an toàn thi công.

Ở tầng chính trị, khoảng lặng hiện nay được ví như một "phép thử niềm tin". Doha, một trong các trung gian quan trọng, đã cảnh báo nguy cơ khu vực rơi vào trạng thái "không chiến tranh, không hòa bình" nếu ngừng bắn không được buộc chặt bằng cơ chế bảo đảm quốc tế và lộ trình hành chính đủ rõ. Cảnh báo này không chỉ mang tính ngoại giao; nó phản ánh đúng tâm trạng thực địa: khi người dân không thể dự báo bữa ăn ngày mai hay số giờ điện - nước trong tuần, mọi thông điệp chính trị đều khó "đi vào cuộc sống".

Dù vậy, không thể phủ nhận những nỗ lực tăng nhịp viện trợ từ hệ thống LHQ và các đối tác. Tính đến cuối tháng 10, tổng cộng đã có hơn 24.000 tấn hàng được thu gom tại các cửa Gaza kể từ khi ngừng bắn có hiệu lực - một ngưỡng quan trọng cho thấy "nguồn" không thiếu nếu chuỗi vận hành trơn tru. Vấn đề là làm sao đoạn hóa con số ở cửa thành đầu ra ở cộng đồng: bao nhiêu suất ăn nóng được nấu trong ngày, bao nhiêu giường bệnh có điện, bao nhiêu điểm cấp nước duy trì áp lực ổn định. Khi thước đo chuyển từ đếm xe sang đếm đầu ra gắn với đời sống, niềm tin mới có cơ hội dày lên. Hình dung cụ thể hơn, hãy đi cùng một đoàn xe từ Kerem Shalom vào nội địa.

Xe qua bãi dỡ khá nhanh nếu ca làm việc đủ người và không có cảnh báo an ninh. Nhưng chỉ cần một "lệnh tạm dừng" ở đoạn Philadelphi hay một cuộc kiểm tra kéo dài bất thường, toàn bộ nhịp phân phối buổi chiều coi như vỡ kế hoạch: bếp cộng đồng hết nhiên liệu đúng giờ nấu, trạm bơm phải tắt sớm vì điện không đến, tủ bảo quản thuốc mất lạnh.

Người dân không đọc báo cáo vận hành; họ đo ngừng bắn bằng bát cơm nóng, bằng nước sạch chảy ra vòi, bằng ca mổ kịp giờ. Đó là lý do câu nói "hàng đến cửa nhưng chưa chắc đến tay" trở thành tiêu chí giản dị mà khắc nghiệt nhất để kiểm chứng hiệu lực của thỏa thuận ngừng bắn.

Từ góc độ tổ chức, có ba điểm có thể làm ngay mà không cần "một hòa ước lớn". Một, khóa cứng khung giờ ưu tiên cho đoàn xe nhân đạo tại Kerem Shalom để tạo nhịp đều theo ngày, dù lượng xe tăng - giảm linh hoạt theo tình hình. Khung giờ ổn định giúp các mắt xích sau đó - kho dự trữ, bếp, bệnh viện, điểm cấp nước - chủ động lên lịch vận hành.

Hai, áp dụng chế độ "đo đầu ra sống còn" theo tuần, công bố công khai những chỉ số sát sườn như suất ăn, giờ điện - nước, số giường bệnh vận hành, thay vì chỉ công bố tổng số xe hay tấn hàng vào cửa. Cách đo này không nhằm "tạo áp lực truyền thông", mà để các bên cùng nhìn vào một bảng điều khiển chung, giảm nghi kỵ quanh chuyện hàng "thất thoát" hay "đi lạc".

Ba, tăng độ an toàn cho những đoạn rủi ro bằng tổ hợp tuần tra - hộ tống tối thiểu và đường dây nóng de-confliction giữa chỉ huy hiện trường với đầu mối nhân đạo; chỉ một cuộc gọi đúng lúc có thể "đóng băng" hiện trường vài chục phút để đoàn xe vượt qua an toàn, cứu cả ngày phát hàng.

Song song với sắp xếp vận hành, một "gói 90 ngày" là lựa chọn thực tế để khóa chặt khoảng lặng. Gói này không cần tham vọng giải quyết mọi tranh chấp cũ, mà tập trung vào hai trụ hẹp nhưng thiết yếu.

Trụ thứ nhất là lộ trình nhân đạo có thể kiểm chứng: Kerem Shalom thông suốt, và khi điều kiện phù hợp, Rafah mở từng phần theo khung giờ rõ ràng; mục tiêu hạ tầng là khôi phục mức tối thiểu nước - điện và dịch vụ y tế lõi ở cả Bắc lẫn Nam.

Trụ thứ hai là tiến trình an ninh - tù binh có điểm rơi theo lô, theo lịch cố định, nhằm gỡ bớt những "công tắc chính trị" vốn dễ dàng bật tắt dòng viện trợ chỉ bằng một công hàm hay một cáo buộc qua lại. Khi hai trụ này được vận hành minh bạch, mọi con số ở cửa sẽ có tuyến để đi tới bếp, tới bệnh viện, tới từng khu phố.

Tất nhiên, tranh cãi quanh vi phạm ngừng bắn vẫn nổi lên từng ngày - bên này cáo buộc bên kia bắn trước, trả đũa, tạm dừng viện trợ. Nhưng mấu chốt của một khoảng lặng có ý nghĩa nằm ở chỗ khác: thu hẹp tối đa khoảng cách giữa thông điệp chính trị và tác động đời sống. Mỗi ngày ít gián đoạn hơn ở cửa, mỗi chặng đường bớt "phanh gấp vì an ninh", mỗi điểm phát hàng không còn cảnh chen lấn tuyệt vọng… đều là những milimét bền vững được dệt thêm cho ngừng bắn.

Chúng ta có thể bất đồng về vị thế đàm phán, về khung an ninh dài hạn, nhưng khó ai phản đối việc một ca mổ được thực hiện đúng giờ vì bệnh viện có điện, hay một khu phố có nước sạch nhờ bồn chứa được bơm đủ vào buổi sáng. Nhìn rộng hơn, sự bền vững của khoảng lặng không chỉ đo bằng im tiếng súng, mà còn đo bằng nhịp vận hành của một hệ sinh thái dân sinh tối thiểu.

Những tuần tới, nếu mức 560 tấn lương thực/ngày được duy trì cùng tần suất xe ổn định, nếu đường vào Bắc Gaza mở được các "điểm xuyên" đủ an toàn cho đoàn xe, nếu Rafah có thể hoạt động trở lại - dẫu từng phần - và nếu khung giờ ưu tiên ở Kerem Shalom trở thành "thói quen", thì "lịch cửa khẩu" sẽ bớt sức nặng lên bữa ăn, lên giường bệnh. Khi đó, khoảng lặng mới thôi run rẩy, và ngừng bắn mới có cơ hội chuyển hóa thành bậc thang chính trị, dù chỉ là từng nấc nhỏ.

Đến cuối cùng, "hòa bình" không phải một danh từ treo ở cửa biên giới. Với người dân, hòa bình là một hành lang cứu trợ liền mạch, là những con số đầu ra có thể dự báo được theo ngày, là việc "đến cửa" ngày càng đồng nghĩa với "đến tay". Một khi điều ấy trở thành hiện thực, mọi tuyên bố trên bàn đàm phán mới có nền bê tông để đứng, thay vì chông chênh trên một khoảng lặng mỏng manh.

Khổng Hà

Nguồn CAND : https://cand.com.vn/binh-luan-quoc-te/khoang-lang-o-gaza-i786817/