Không hình sự hóa quan hệ kinh tế, dân sự: Động lực khơi dậy tinh thần doanh nhân, doanh nghiệp

2 ngày trướcBài gốc

Trong hành trình phát triển, doanh nghiệp khó tránh khỏi chuyện mắc sai phạm. Sai thì phải bị xử lý. Thế nhưng xử lý như thế nào để vừa răn đe, phòng ngừa nhưng không triệt thoái đường hướng phát triển của doanh nghiệp là điều cần được cân nhắc.

Về mặt nguyên lý, một doanh nghiệp (DN) vận hành là vì mục đích lợi nhuận. Do đó, nếu DN vi phạm pháp luật thì nên dùng chế tài tác động vào kinh tế cho DN thì mới có hiệu quả trong đấu tranh, phòng ngừa vi phạm. Đó là lý do vì sao Nghị quyết 41-NQ/TW ngày 10-10-2023 của Bộ Chính trị về phát huy vai trò đội ngũ doanh nhân trong tình hình mới đã đưa ra yêu cầu “bổ sung chế tài kinh tế phù hợp để xử lý vi phạm”. “Chế tài kinh tế” được nói ở đây chính là các biện pháp cưỡng chế gây bất lợi về kinh tế cho các DN.

Không hình sự hóa quan hệ kinh tế sẽ tạo ra một môi trường pháp lý rõ ràng, nhất quán và tạo động lực kinh doanh cho các doanh nghiệp để nền kinh tế phát triển vượt bậc. Ảnh: THUẬN VĂN

Tiếp nối tinh thần Nghị quyết 41/NQ-TW thì ngày 30-4-2025, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết 66-NQ/TW với điểm nhấn đáng chú ý là không hình sự hóa các mối quan hệ kinh tế, dân sự. Đồng thời, Nghị quyết 66 cũng cam kết không sử dụng biện pháp hành chính để can thiệp, giải quyết tranh chấp dân sự, kinh tế.

Một điều không thể phủ nhận là DN càng lớn, càng đa ngành thì độ bao phủ càng lớn, hệ sinh thái càng đa dạng. Do đó, khả năng sai sót và gánh chịu rủi ro pháp lý sẽ càng lớn. Nếu cứ hình sự hóa các quan hệ kinh tế, dân sự thì nhiều DN sẽ “ngại lớn”, không dám mở rộng quy mô sản xuất, kinh doanh. Lúc này đây, chúng ta chỉ có những DN nhỏ và vừa, chỉ loay hoay trong sân chơi nhỏ hẹp mà thiếu đi những “bệ phóng” - tức những DN lớn, đủ sức cạnh tranh sòng phẳng với các DN nước ngoài.

Bên cạnh Nghị quyết 66-NQ/TW thì Nghị quyết 68/NQ-TW ngày 4-5-2025 của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế tư nhân cũng đã đề cập đến những giải pháp đột phá và tiến bộ hơn nhằm tuân thủ nguyên tắc phân định rõ trách nhiệm hình sự với hành chính, dân sự khi xử lý vi phạm pháp luật của các DN.

Cụ thể, nghị quyết yêu cầu sửa đổi các quy định về pháp luật hình sự, dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng dân sự để bảo đảm nguyên tắc khi xử lý các sai phạm, vụ việc về dân sự kinh tế, ưu tiên áp dụng các biện pháp về dân sự, kinh tế, hành chính trước, cho phép các DN, doanh nhân được chủ động khắc phục sai phạm, thiệt hại. Đặc biệt, trường hợp thực tiễn áp dụng pháp luật có thể dẫn đến xử lý hình sự hoặc không xử lý hình sự thì kiên quyết không áp dụng xử lý hình sự. Trường hợp đến mức xử lý hình sự thì ưu tiên các biện pháp khắc phục hậu quả kinh tế trước và là căn cứ quan trọng để xem xét các biện pháp xử lý tiếp theo. Không hồi tố các quy định pháp luật để xử lý bất lợi cho DN.

Đây là các đường lối, chính sách ưu tiên bảo vệ DN, giúp các DN an tâm hơn trong hoạt động sản xuất, kinh doanh mà Đảng ta đã vạch ra trong định hướng phát triển kinh tế tư nhân.

Khoản 1 Điều 8 Hiến pháp năm 2013 khẳng định: “Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật”. Nhà nước quản lý xã hội và quản lý nền kinh tế bằng pháp luật thì cam kết “không hình sự hóa quan hệ kinh tế” cần phải được quy định cụ thể trong các văn bản quy phạm pháp luật. Trong tương lai, Quốc hội cần có những thay đổi trong việc xây dựng chế tài hình sự đối với các vi phạm, tranh chấp kinh tế, dân sự của DN. Theo đó, các vi phạm về dân sự kinh tế của DN dưới mọi hình thức, dưới mọi quy mô đều phải hết sức cân nhắc khi sử dụng biện pháp hình sự, hạn chế tối đa việc xử lý hình sự. Việc giải quyết sẽ được thực hiện thông qua tòa án hoặc trọng tài kinh tế.

Trước mắt, có thể nghiên cứu để áp dụng các chế tài mang tính chất tác động đến lợi ích vật chất, lợi ích kinh tế của doanh nghiệp để thay thế dần cho các hình phạt mang tính triệt tiêu sự tồn tại của doanh nghiệp như đình chỉ hoạt động vĩnh viễn, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định.

Trước mắt, có thể nghiên cứu để áp dụng các chế tài mang tính chất tác động đến lợi ích vật chất, lợi ích kinh tế của DN để thay thế dần cho các hình phạt mang tính triệt tiêu sự tồn tại của DN (đình chỉ hoạt động vĩnh viễn; cấm kinh doanh; cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định). Bên cạnh đó, cần tiếp tục quy định bổ sung các điều kiện miễn trách nhiệm hình sự đối với DN (pháp nhân thương mại) phạm tội nhằm tạo điều kiện thuận lợi cho chủ thể này tích cực chấp hành pháp luật và thực hiện các yêu cầu đặt ra để khắc phục hậu quả.

Vấn đề không hình sự hóa các quan hệ kinh tế không chỉ phù hợp với tính chất của nền kinh tế thị trường mà còn là dấu chỉ quan trọng tạo cơ sở niềm tin để DN an tâm hoạt động.

Sau 40 năm Đổi mới, mặc dù nền kinh tế Việt Nam đã có bước tiến lớn nhưng các DN Việt Nam vẫn chưa thật sự đông về số lượng và mạnh về chất lượng. Do vậy, quy phạm hóa các chính sách tiến bộ của Đảng trong việc “không hình sự hóa quan hệ kinh tế” sẽ tạo ra một môi trường pháp lý rõ ràng, nhất quán, từ đó vực dậy tinh thần kinh doanh của các DN để nền kinh tế phát triển mạnh mẽ, vượt bậc.

TS ĐỖ NGỌC CHÂU

Nguồn PLO : https://plo.vn/khong-hinh-su-hoa-quan-he-kinh-te-dan-su-dong-luc-khoi-day-tinh-than-doanh-nhan-doanh-nghiep-post853279.html