Không phận bị xé nát, hàng không toàn cầu lao đao trước cơn bão xung đột

5 giờ trướcBài gốc

Bức ảnh chụp nhanh gần đây do FlightRadar24.com cung cấp cho thấy những lỗ hổng lớn trên bầu trời Israel, Iraq, Iran và Ukraine. Ảnh: Flightradar24.com

Theo kênh CNN, những vùng cấm bay này thường xuất hiện ở các khu vực có nguy cơ ảnh hưởng đến an toàn hàng không do các sự kiện dưới mặt đất. Căng thẳng leo thang ở Trung Đông là tình huống toàn cầu mới nhất tạo ra những lỗ thủng trên luồng giao thông hàng không. Đây là một thực tế mà các chuyên gia hàng không cho rằng đang khiến các hãng bay thương mại tốn thời gian và chi phí khi phải đổi đường bay hoặc hủy chuyến.

Điều này nhắc nhở rằng, ngay cả khi đang ở độ cao 12.000 mét, ngồi trong một ống kim loại, xem phim Hollywood và được phục vụ đồ ăn thức uống, hành khách vẫn không thể thoát khỏi những gì đang diễn ra bên dưới. Hoạt động di chuyển toàn cầu luôn chịu ảnh hưởng bởi các biến động địa chính trị, đặc biệt là khi ở trên bầu trời.

Tuy nhiên, sau khi phải đối mặt với hàng loạt cuộc xung đột từ chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine và hơn nữa, các hãng hàng không đã trở nên thuần thục với thực tế gián đoạn do chiến tranh gây ra.

Một chuyên gia phân tích nhận định, thiên tai, như vụ phun trào núi lửa gần Bali (Indonesia) hiện nay, thậm chí có thể gây rắc rối lớn hơn cho các hãng bay.

Ông Brendan Sobie, chuyên gia tư vấn hàng không tại Singapore, bình luận: “Đóng cửa không phận đã trở nên khá phổ biến. Gần như đây đã là điều bình thường mới đối với các hãng bay”. Ông cũng nhắc đến căng thẳng gần đây giữa Ấn Độ và Pakistan, các cuộc tấn công năm ngoái giữa Israel và Iran, cũng như cuộc chiến ở Ukraine là một số ví dụ về những sự kiện do con người gây ra đã làm gián đoạn hoạt động hàng không trong vài năm qua.

Theo bản đồ theo dõi trực tiếp từ các trang như FlightRadar24, đang có những khoảng trống lớn trên không phận Israel, Iraq, Iran và Ukraine, khi phần lớn các chuyến bay buộc phải đi vòng qua các hành lang né tránh những quốc gia này.

Vẫn còn một số tuyến bay quốc tế qua không phận Nga, nhưng chủ yếu do các hãng Trung Quốc như Air China, Xiamen Air hoặc Cathay Pacific khai thác. Không phận Nga giáp với Ukraine đã bị đóng với tất cả các hãng hàng không thương mại kể từ khi chiến dịch quân sự bắt đầu, vì vậy các tuyến bay từ Trung Quốc tới châu Âu chủ yếu đi vào hoặc rời khỏi khu vực Biển Baltic, gần St. Petersburg.

Ông Sobie nói: “Các hãng hàng không đều có bộ phận chuyên theo dõi các vấn đề không phận và đánh giá rủi ro. Ngay cả khi một không phận vẫn mở, một số hãng có thể coi đó là không an toàn và sẽ đổi đường bay tương ứng”.

Thường thì việc đổi đường bay này kéo theo những hành trình dài hơn đáng kể. Phi công cần bay đủ xa khỏi vùng nguy hiểm để nếu gặp điều kiện thời tiết bất thường, họ không bị đẩy vượt ranh giới nguy hiểm; hoặc trong trường hợp khẩn cấp trên khoang, không buộc phải hạ cánh tại nơi không mong muốn.

Ngày càng nhiều mối nguy mới xuất hiện trong kỷ nguyên chiến tranh mạng, ví dụ như nguy cơ bị gây nhiễu hoặc giả mạo GPS ở gần các vùng chiến sự, khi hệ thống định vị vệ tinh có thể bị đánh lừa để hiển thị vị trí sai lệch.

Chi phí do xung đột

Hành khách tại sân bay quốc tế Ben Gurion gần Tel Aviv, Israel. Ảnh: THX/TTXVN

Theo ông Tony Stanton, Giám đốc tư vấn của Strategic Air ở Australia, dù là hãng nào, các sự cố gián đoạn bay đều khiến chi phí tăng rất nhiều.

Ví dụ, cuộc xung đột hiện tại giữa Iran và Israel buộc các hãng phải thêm hai giờ bay cho chặng bay thẳng từ London đến Hong Kong.

Ngay cả với những mẫu máy bay đường dài tiết kiệm như Boeing 777 hay Airbus A350, điều đó cũng đồng nghĩa với việc tiêu tốn thêm nhiều nhiên liệu.

Ông Stanton nói: “Để dễ hình dung, dù có nhiều yếu tố ảnh hưởng đến lượng nhiên liệu tiêu thụ, thì một chiếc B777 đốt khoảng 7.000 USD mỗi giờ bay chỉ tính riêng nhiên liệu”.

Ngoài nhiên liệu, các hãng còn phải trả thêm chi phí cho thời gian làm việc của tổ bay, phí bay qua vùng trời mới, cũng như thiệt hại từ việc bị hoãn hay hủy chuyến.

Các thiệt hại đó không thể nhanh chóng được bù đắp, vì phần lớn hành khách đã đặt vé từ nhiều tuần hoặc nhiều tháng trước khi sự kiện gây ra sự cố xảy ra.

Theo các nhà phân tích, cộng thêm các chi phí này vào giá vé trong tương lai cũng không dễ, bởi cung cầu trên các tuyến bay có thể đã thay đổi kể từ khi xung đột bắt đầu. “Vận hành một hãng hàng không có lãi không hề dễ dàng”, ông Stanton lưu ý.

Trong bối cảnh xung đột Trung Đông hiện nay, các chuyến bay thương mại đến Iran và Israel đã hoàn toàn ngừng lại. Các hãng từng bay qua những khu vực đó đang phải đổi tuyến.

Ông Sobie cho biết tác động lớn nhất tính theo tỷ lệ là với các chuyến bay ngắn giữa Trung Á và những điểm đến như Dubai hoặc Doha ở Trung Đông. Trước khi chiến sự bắt đầu, các chuyến bay đó có thể đã bay qua không phận Iran trong suốt hai giờ của hành trình kéo dài 3 hoặc 4 tiếng.

Nhiều chuyến bay từng băng qua không phận Iran, Iraq, Jordan hoặc Israel nay buộc phải chuyển sang các hành lang bay qua Saudi Arabia, Ai Cập và bay lên Thổ Nhĩ Kỳ. Ông Stanton cho biết: “FlightRadar24 cho thấy rõ luồng không lưu hiện nay đang bị dồn vào hai hành lang hẹp, đặc biệt là hành lang phía Nam các vùng xung đột”.

Điều này đồng nghĩa với việc các kiểm soát viên không lưu phải làm việc nhiều hơn, do phải điều phối nhiều máy bay hơn trong không gian hẹp hơn.

Họ cho biết có thể điều chỉnh bằng cách thay đổi độ cao bay và giờ cất cánh, nhưng những yếu tố này cũng ảnh hưởng đến chi phí, vì các suất cất - hạ cánh tại sân bay lớn thường rất đắt đỏ.

Các nhà phân tích cũng lưu ý rằng hiện có nhiều người và máy bay bay hơn bao giờ hết. Điều này khiến việc xử lý gián đoạn do xung đột càng thêm khó khăn.

Ví dụ, lưu lượng hàng không ở Trung Á hiện nay gấp ba lần so với vài năm trước.

Nỗi lo lớn hơn với các hãng bay

Núi lửa Lewotobi Laki-Laki trên đảo Flores, Indonesia phun trào ngày 17/6/2025. Ảnh: THX/TTXVN

Nguy cơ thảm họa khi bay qua một số vùng trời được minh họa rõ rệt vào tháng 7/2014, khi chuyến bay MH17 của hãng Malaysia Airlines từ Amsterdam đến Kuala Lumpur bị bắn rơi bởi tên lửa đất đối không phóng từ khu vực do lực lượng đòi độc lập kiểm soát tại Ukraine. Toàn bộ 298 người trên khoang đã thiệt mạng.

Một điều nữa khiến các hãng bay lo lắng là không có gì chắc chắn về thời điểm xung đột kết thúc. Ví dụ, chiến sự tại Ukraine bắt đầu từ tháng 2/2022 và những thay đổi đường bay, hủy chuyến kể từ đó đến nay vẫn còn hiệu lực.

Ông Sobie cho biết các lệnh hạn chế bay sau khi căng thẳng bùng phát giữa Iran và Israel năm 2024 thì chỉ kéo dài trong thời gian ngắn.

Ngay cả khi chiến tranh còn nhiều bất định, ông Stanton nhận định các hãng bay vẫn còn một mối lo lớn hơn: núi lửa. Ông cho biết: “Hiện tượng tự nhiên phổ biến nhất ảnh hưởng đến đường bay chính là các vụ phun trào núi lửa, như những gì đang diễn ra ở Bali”.

Tro bụi núi lửa chứa silica có thể bám chặt vào bộ phận động cơ phản lực gây hậu quả thảm khốc và có thể bị gió tầng cao thổi đi xa hàng nghìn km. Ông dẫn ví dụ vụ phun trào núi lửa Eyjafjallajökull ở Iceland năm 2010 đã ảnh hưởng tới hơn 10 triệu hành khách và gây thiệt hại hơn 1,7 tỷ USD cho các hãng bay.

Khi những đám mây tro bụi dày đặc từ Eyjafjallajökull tràn ra, bầu trời trên Bắc Đại Tây Dương – một trong những tuyến hàng không đông đúc nhất thế giới – đã rơi vào cảnh yên ắng, khi lưu lượng không lưu sụt giảm đến mức chưa từng thấy cho đến khi đại dịch COVID-19 xảy ra một thập kỷ sau đó.

Thùy Dương/Báo Tin tức và Dân tộc

Nguồn Tin Tức TTXVN : https://baotintuc.vn/the-gioi/khong-phan-bi-xe-nat-hang-khong-toan-cau-lao-dao-truoc-con-bao-xung-dot-20250623104809609.htm