Không thể biến trường học là nơi dịch vụ, cần trả lại bản chất an sinh của giáo dục công lập

4 giờ trướcBài gốc

Sáng 15/12, Tổng Bí thư Tô Lâm cùng các đại biểu Quốc hội thuộc Đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội tiếp xúc cử tri 11 phường của thành phố sau kỳ họp Quốc hội.

Tại cuộc tiếp xúc cử tri, Tổng Bí thư Tô Lâm cho biết cử tri phản ánh có tình trạng trường học liên kết với các công ty, đưa giáo viên bên ngoài vào giảng dạy và thu tiền nhiều hơn mức học phí mà Nhà nước đã miễn cho học sinh.

“Đưa người ngoài vào rồi thu tiền, nhà nước miễn 1-2 triệu mà các cháu phải đóng thêm vài triệu. Không thể biến trường học là nơi dịch vụ được”, Tổng Bí thư nói, yêu cầu thành phố phải kiểm tra, bởi hiện tượng này “không đúng bản chất giáo dục” [1]. Những phát biểu và ý kiến chỉ đạo của Tổng Bí thư được nhiều cơ quan báo chí đăng tải và chia sẻ rộng rãi. Phụ huynh, chuyên gia bày tỏ sự vui mừng và mong rằng các sở giáo dục, trường công lập sẽ thực hiện nghiêm chỉ đạo của người đứng đầu Đảng.

Miễn học phí nhưng phụ huynh phải "gánh" thêm loạt chi phí liên kết là không hợp lý

Trao đổi với phóng viên, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng chia sẻ, việc Tổng Bí thư Tô Lâm thẳng thắn chỉ rõ tình trạng một số trường học liên kết với công ty, đưa giáo viên bên ngoài vào giảng dạy và thu tiền vượt quá phần học phí Nhà nước đã miễn cho học sinh không chỉ là một cảnh báo quản lý, mà còn là lời nhắc nhở sâu sắc về bản chất của giáo dục công lập, nơi thực hiện quyền học tập của công dân, chứ không phải một không gian kinh doanh dịch vụ.

Đại biểu dẫn ví dụ từ phản ánh mà Tạp chí đã nêu việc một học sinh lớp 2 phải đóng tới 16 mục thu/tháng, trong đó có tới 11 mục liên kết, tự nguyện, có thể thấy một thực tế đáng lo ngại: Chính sách miễn học phí đang bị xói mòn ngay trong quá trình thực thi, tạo ra những áp lực chi phí mới, thậm chí nặng nề hơn đối với nhiều gia đình, nhất là các hộ thu nhập thấp.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga - Phó Trưởng đoàn chuyên trách Đoàn đại biểu Quốc hội thành phố Hải Phòng. Ảnh: NVCC.

"Về bản chất, miễn học phí là một chính sách an sinh xã hội quan trọng, thể hiện rõ quan điểm của Nhà nước trong việc bảo đảm quyền học tập, giảm gánh nặng tài chính cho người dân, đặc biệt ở bậc giáo dục phổ thông. Tuy nhiên, khi học phí được miễn nhưng lại phát sinh hàng loạt khoản thu “tự nguyện”, “liên kết”, “thỏa thuận”, thì hiệu quả thực chất của chính sách này bị suy giảm.

Điều đáng nói là các khoản thu này không phải lúc nào cũng thực sự “tự nguyện” đúng nghĩa. Trong môi trường trường học, nơi phụ huynh luôn mang tâm lý lo lắng cho con, rất khó để nói “không” với những khoản thu được giới thiệu là nhằm “tăng cường”, “bổ trợ”, “nâng cao chất lượng”, nhất là khi việc không tham gia có thể khiến học sinh cảm thấy bị khác biệt, thiệt thòi so với bạn bè.

Với các gia đình thu nhập thấp, công nhân, lao động tự do, hoặc những hộ chỉ vừa thoát nghèo, việc phải đóng thêm nhiều khoản ngoài học phí là một gánh nặng thực sự. Điều này không chỉ đi ngược lại tinh thần nhân văn của chính sách miễn học phí, mà còn tạo ra sự bất bình đẳng ngay từ cổng trường, nơi lẽ ra phải bảo đảm cơ hội học tập công bằng cho mọi trẻ em", Đại biểu Việt Nga bày tỏ.

Cùng bàn luận, ông Nguyễn Bá Thuyền - nguyên Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội thẳng thắn nhìn nhận, nếu Nhà nước đã thực hiện miễn học phí thì việc chia sẻ không gian trường học cho công ty, liên kết tổ chức dạy chương trình có thu tiền là không phù hợp.

Ông Nguyễn Bá Thuyền - nguyên Ủy viên Ủy ban Pháp luật của Quốc hội. Ảnh: quochoi.vn

"Mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục là đúng và cần thiết, nhưng không thể đạt được theo hướng đẩy chi phí sang vai phụ huynh, nhất là thông qua việc sử dụng giáo viên bên ngoài và các chương trình liên kết có thu phí trong trường công lập.

Rõ ràng, điều này sẽ tạo thêm áp lực tài chính cho các gia đình, đặc biệt là những hộ thu nhập trung bình và thấp. Trong khi đó, giáo dục hướng đến sự công bằng, nghĩa là cơ hội tiếp cận, học tập của các em đều như nhau", ông Thuyền chia sẻ.

Ông cũng cho rằng, rõ ràng các trường đã có chương trình chính khóa, lại liên kết với chương trình bên ngoài, phải chứng minh được chương trình đó có ưu thế gì nổi trội hơn hay mang lại lợi ích gì đặc biệt với học sinh, còn nếu không thì không nên triển khai. Bởi không thể biến giáo dục công lập thành một thị trường dịch vụ mà cần ưu tiên sự công bằng, bình đẳng trong tiếp cận giáo dục.

Liên kết trong trường công lập: Liệu có "lỗ hổng" quản lý và sự buông lỏng giám sát?

Theo Đại biểu Việt Nga, việc các trường công lập liên kết với doanh nghiệp, đưa giáo viên bên ngoài vào giảng dạy và "thu tiền nhiều hơn mức học phí mà Nhà nước đã miễn cho học sinh" phần nào đó đã phản ánh những lỗ hổng rõ ràng trong cơ chế quản lý, giám sát của ngành giáo dục và chính quyền địa phương.

Thứ nhất, ranh giới giữa hoạt động giáo dục chính khóa, phổ cập - vốn thuộc trách nhiệm Nhà nước - với các hoạt động bổ trợ, ngoại khóa chưa được quy định đủ rõ ràng và chặt chẽ. Trong khoảng "xám" này, một số cơ sở giáo dục đã mở rộng liên kết vượt quá nhu cầu thực sự, thậm chí biến liên kết thành nguồn thu thường xuyên.

Thứ hai, công tác thanh tra, kiểm tra ở một số nơi còn mang tính hình thức, thiếu chiều sâu. Có hiện tượng "hợp thức hóa" các khoản thu bằng những văn bản thỏa thuận hoặc ý kiến đồng thuận mang tính hình thức của phụ huynh.

Thứ ba, trách nhiệm giải trình chưa được đặt ra một cách nghiêm túc. Vấn đề không thể chỉ dừng ở trường, mà cần làm rõ vai trò của sở giáo dục và chính quyền địa phương trong việc tràn lan các hoạt động hỗ trợ này.

Khi các trường công lập sử dụng hình thức liên kết để bù đắp thiếu giáo viên, thiếu nguồn lực, rồi thu phí từ phụ huynh, thì đó không còn là xã hội hóa, mà đã là đẩy rủi ro và chi phí quản lý sang người dân.

Đại biểu Quốc hội Nguyễn Thị Việt Nga

Nhìn nhận vấn đề này, ông Nguyễn Bá Thuyền cho rằng, khi có quá nhiều chương trình cùng lúc được đưa vào nhà trường, việc đánh giá hiệu quả cũng khó khăn hơn.

Ngoài ra, theo ông, việc dàn trải quá nhiều chương trình liên kết còn làm xáo trộn nhịp học tập, khiến thời gian dành cho nội dung chính khóa bị phân tán, ảnh hưởng trực tiếp đến chất lượng tiếp thu của học sinh. Nguy hại hơn, nếu thiếu kiểm soát, nhà trường rất dễ bị cuốn vào vòng xoáy thương mại hóa, nơi môi trường giáo dục, đáng lẽ phải công bằng, lại tiềm ẩn nguy cơ lợi ích cục bộ, thiếu minh bạch và cạnh tranh không lành mạnh.

Về lâu dài, nếu không kịp thời chấn chỉnh, những hệ lụy này sẽ bào mòn niềm tin của phụ huynh, cản trở mục tiêu nâng cao chất lượng giáo dục một cách toàn diện và làm suy giảm nguyên tắc công bằng vốn là nền tảng của giáo dục công lập.

Dịch vụ hóa trường công và lo ngại nguy cơ phân tầng ngay trong lớp học

Đại biểu Việt Nga cũng băn khoăn về một hệ quả đặc biệt đáng lo ngại của xu hướng “dịch vụ hóa” trường công lập là nguy cơ phân tầng học sinh ngay trong cùng một lớp học. Bởi vì khi việc tham gia hay không tham gia các chương trình liên kết quyết định mức độ tiếp cận nội dung học tập, kỹ năng, hoặc thậm chí cả sự quan tâm của giáo viên, thì quyền học tập bình đẳng của trẻ em bị xâm phạm nghiêm trọng.

"Trường học, đặc biệt là ở bậc tiểu học, phải là nơi xóa nhòa sự khác biệt về hoàn cảnh, chứ không phải nơi phơi bày và khuếch đại khoảng cách giàu nghèo. Nếu không được kiểm soát, xu hướng này sẽ tạo ra những tổn thương tâm lý lâu dài cho trẻ, làm xói mòn niềm tin xã hội vào hệ thống giáo dục công lập, và về lâu dài có thể dẫn tới sự phân hóa xã hội sâu sắc hơn", đại biểu lo ngại.

Hơn thế, việc thu nhiều khoản "tự nguyện" trong trường công, có thể tác động trực tiếp và tiêu cực đến quyền được học tập công bằng của trẻ em, nhất là những em có hoàn cảnh khó khăn.

Không ít phụ huynh chấp nhận vay mượn, thắt chặt chi tiêu để đóng đủ các khoản thu, vì không muốn con mình bị "thiệt thòi". Nhưng cũng có những gia đình buộc phải từ chối, và chính con em họ là người chịu áp lực tâm lý, cảm giác bị bỏ lại phía sau. Đây là điều hoàn toàn trái với mục tiêu nhân văn của giáo dục phổ thông.

"Theo tôi, cần thiết phải xem xét rõ trách nhiệm của người đứng đầu cơ sở giáo dục và cơ quan quản lý nếu để xảy ra tình trạng lạm thu núp bóng chương trình liên kết. Không thể coi đây chỉ là "sai sót chuyên môn" hay "thiếu kinh nghiệm quản lý".

Việc Tổng Bí thư yêu cầu Hà Nội kiểm tra, xử lý nghiêm là rất kịp thời và cần được thực hiện một cách thực chất, không né tránh, không nể nang. Cùng với đó, cần rà soát, hoàn thiện khung pháp lý về liên kết, xã hội hóa trong giáo dục, bảo đảm minh bạch, dễ giám sát và có chế tài đủ mạnh.

Chúng ta cần xác định rõ rằng giáo dục không chỉ là truyền thụ kiến thức, mà còn là nơi hình thành nhân cách, niềm tin và các giá trị xã hội cho thế hệ tương lai. Khi trường học bị "dịch vụ hóa", niềm tin đó bị tổn thương.

Thông điệp "Không thể biến trường học thành nơi dịch vụ" của Tổng Bí thư cần được xem là một mệnh lệnh chính trị và đạo lý, đòi hỏi sự vào cuộc đồng bộ của ngành giáo dục, chính quyền địa phương và cả hệ thống chính trị. Chỉ khi trả lại đúng bản chất an sinh của giáo dục công lập, chúng ta mới thực sự bảo vệ được quyền học tập công bằng của mọi trẻ em và giữ gìn nền tảng xã hội bền vững cho đất nước", Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga nhấn mạnh.

Ảnh minh họa: Thi Thi.

Ông Nguyễn Bá Thuyền bày tỏ thêm: "Phải xác định rõ và không thể né tránh trách nhiệm của các cơ sở giáo dục cũng như cơ quan quản lý trong việc cho phép, tổ chức và giám sát các hoạt động liên kết. Mọi hình thức liên kết cần được rà soát kỹ lưỡng: có đúng chủ trương hay không, có phù hợp với bản chất và sứ mệnh của trường công lập hay không. Chương trình liên kết nếu được triển khai, phải lấy quyền lợi và sự phát triển toàn diện của học sinh làm trung tâm, tuyệt đối không trở thành "vỏ bọc" cho các hoạt động thương mại hóa trong môi trường giáo dục công lập.

Quan trọng hơn cả, việc thực hiện chính sách giáo dục cần thực hiện đúng chủ trương của Đảng và Nhà nước. Bảo đảm quyền học tập của mọi học sinh, giảm gánh nặng chi phí cho người dân và giữ vững bản chất nhân văn, công bằng của nền giáo dục công lập. Đây không chỉ là yêu cầu về mặt quản lý, mà còn là thước đo niềm tin của xã hội đối với các chính sách giáo dục".

Cùng nhìn nhận về vấn đề này, Đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ - Đoàn Đại biểu Quốc hội Thành phố Hà Nội đồng tình với quan điểm mọi học sinh đều phải được tiếp cận với giáo dục một cách công bằng. Theo đó, giáo dục công lập là hướng tới sự công bằng đó chứ không phải tạo thêm gánh nặng, áp lực tài chính cho phụ huynh thông qua chương trình liên kết với các công ty.

Đại biểu Quốc hội Trương Xuân Cừ - Đoàn Đại biểu Quốc hội thành phố Hà Nội. Ảnh: Thi Thi.

"Thực tế, không phải học sinh nào cũng có điều kiện kinh tế giống nhau. Một số gia đình gặp khó khăn và áp lực lớn khi phải trang trải chi phí học thêm chương trình liên kết. Vì vậy, dù chính sách miễn học phí mang ý nghĩa nhân văn, nhưng nếu phát sinh nhiều khoản thu ngoài học phí, tổng chi phí mà phụ huynh phải gánh tăng lên nhiều hơn cả số tiền được miễn thì sẽ gây ảnh hưởng đến mục tiêu bảo đảm công bằng trong giáo dục", đại biểu bày tỏ.

Bên cạnh đó, nhà trường không thể trở thành đơn vị dịch vụ. Thương mại hóa giáo dục có thể làm mất đi tính nhân văn và gây ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức của học sinh. Bất kỳ dịch vụ nào được ra đời cũng cần có chính sách hỗ trợ cho học sinh nghèo nhằm bảo đảm giáo dục hòa nhập và bình đẳng.

Các cơ quan quản lý cần tăng cường kiểm tra, giám sát, các trường phải bảo đảm việc triển khai các chương trình giáo dục công lập được tổ chức đúng quy định, đảm bảo mục tiêu giáo dục. Tránh tình trạng nhiều chương trình được “vẽ ra”, mang tính chất "tự nguyện", "liên kết" nhưng không mang lại hiệu quả thực chất. Việc thiếu kiểm soát không chỉ gây lãng phí nguồn lực mà còn tạo thêm gánh nặng cho phụ huynh và học sinh, đặc biệt là các gia đình có điều kiện khó khăn.

Tài liệu tham khảo:

[1]. https://tienphong.vn/tong-bi-thu-to-lam-yeu-cau-kiem-tra-tinh-trang-mien-hoc-phi-nhung-truong-bay-ra-nhieu-thu-khac-de-thu-tien-post1804768.tpo

Thi Thi

Nguồn Giáo Dục VN : https://giaoduc.net.vn/khong-the-bien-truong-hoc-la-noi-dich-vu-can-tra-lai-ban-chat-an-sinh-cua-giao-duc-cong-lap-post256764.gd