Không thể xây dựng Chính phủ số bằng những 'mảnh ghép không muốn kết nối'

2 giờ trướcBài gốc

Nhiều dự án số hóa còn mang tính hình thức

Chiều 1/12, tiếp tục Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khóa XV, Quốc hội thảo luận ở hội trường về dự án Luật Chuyển đổi số.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - đoàn Hải Phòng.

Phát biểu tại phiên họp, đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga - đoàn Hải Phòng cơ bản tán thành với nội dung dự thảo Luật Chuyển đổi số và Báo cáo thẩm tra của Ủy ban Khoa học, Công nghệ và Môi trường.

Về sự thống nhất áp dụng pháp luật, đại biểu thống nhất cao với sự cần thiết ban hành Luật Chuyển đổi số để thể chế hóa Nghị quyết 57 của Bộ Chính trị. Tuy nhiên, nhiều nội dung được quy định trong dự thảo Luật có liên quan đến các luật chuyên ngành như: Luật Giao dịch điện tử, Luật Dữ liệu, Luật Viễn thông, Luật An ninh mạng, Luật Công nghiệp Công nghệ số…

Tại phiên thảo luận tổ, nhiều đại biểu đã đề nghị xác định rõ Luật Chuyển đổi số là luật khung quy định về nguyên tắc và chính sách trong hoạt động chuyển đổi số, khoa học công nghệ, còn các vấn đề chi tiết, cụ thể sẽ quy định tại các luật chuyên ngành.

Tuy nhiên, dự thảo hiện chưa quy định về nguyên tắc áp dụng khi có mâu thuẫn với các luật khác, dẫn đến có thể xảy ra tình trạng không thống nhất trong tổ chức thực thi.

Do vậy, đại biểu đề nghị bổ sung quy định: Trong trường hợp có xung đột về nguyên tắc chung, áp dụng Luật Chuyển đổi số, khi có khác biệt về quy định kỹ thuật và chế tài, áp dụng luật chuyên ngành.

Về quyền công dân số và trách nhiệm bảo vệ dữ liệu cá nhân, đại biểu nhận xét, hiện dự thảo chưa quy định rõ về một số nội dung liên quan đến quyền cá nhân, tổ chức khi tham gia vào không gian số như: Quyền kiểm soát dữ liệu cá nhân; quyền được quên; quyền chuyển dữ liệu giữa các nền tảng; trách nhiệm bồi thường khi hệ thống số tự động đưa ra quyết định sai; bảo vệ trẻ em trên môi trường số, bao gồm phân loại nội dung theo độ tuổi.

Với xu hướng quản trị dựa trên dữ liệu, các hệ thống tự động sẽ ngày càng tham gia vào quyết định hành chính. Với các phương pháp quản trị, thu thập, khai thác, sử dụng dự liệu hiện nay đang tiềm ẩn rất nhiều nguy cơ vi phạm quyền riêng tư, sai lệch dữ liệu, lộ lọt dữ liệu...

Vì vậy, dự thảo cần rà soát và tiếp tục bổ sung các quy định chặt chẽ, cụ thể về các quyền được tôn trọng, bảo vệ thông tin của người dân khi tham gia vào không gian số.

Đồng thời, bổ sung quy định về cơ chế khiếu nại, bồi thường; trách nhiệm giải trình của cơ quan nhà nước khi quyền được bảo vệ thông tin cá nhân của công dân bị xâm phạm; quy định cụ thể hơn về nội dung bảo vệ nhóm đối tượng yếu thế, đặc biệt là trẻ em khi trong bối cảnh chuyển đổi số mạnh mẽ như hiện nay.

Về nguồn lực và đầu tư cho chuyển đổi số, đại biểu nêu, Điểm a Khoản 1 Điều 38 quy định Nhà nước bố trí tối thiểu 1% tổng chi ngân sách nhà nước hằng năm cho chuyển đổi số và tăng dần theo yêu cầu phát triển để thực hiện các chủ trương, chính sách của Đảng và Nhà nước trong từng thời kỳ là phù hợp.

Tuy nhiên, hiện nay, nhiều dự án số hóa còn mang tính hình thức, thiếu sự liên thông, không dùng chung, xảy ra tình trạng mỗi nơi làm một phần, đầu tư lớn nhưng hiệu quả thấp, gây lãng phí ngân sách.

Vì vậy, đại biểu đề nghị cần bổ sung quy định về bộ chỉ số đánh giá chuyển đổi số ở cấp quốc gia, bộ, ngành và địa phương; đồng thời, giao trách nhiệm cho Chính phủ báo cáo Quốc hội hàng năm về kết quả chuyển đổi số quốc gia, gắn với các chỉ tiêu định lượng cụ thể.

Không có “vùng cấm kỹ thuật” trong chia sẻ dữ liệu

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - đoàn Lâm Đồng cho rằng, trong quá trình chuyển đổi số những năm gần đây, chúng ta đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, nhưng đồng thời cũng đối mặt với một thực tế kéo dài: Hệ thống thông tin của các bộ, ngành, địa phương vẫn còn phân mảnh, thiếu khả năng liên thông, thiếu chuẩn dùng chung.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - đoàn Lâm Đồng.

Cùng một loại dữ liệu nhưng mỗi cơ quan lại áp dụng một cấu trúc khác nhau; cùng một quy trình nhưng tồn tại nhiều nền tảng xử lý song song. Kết quả là người dân phải khai báo nhiều lần, cơ quan nhà nước khó có được bức tranh đầy đủ và thống nhất để phục vụ điều hành. Những “vùng cát cứ dữ liệu” này không chỉ là vấn đề kỹ thuật, mà là vấn đề thể chế và quản trị công.

Chính trong bối cảnh đó, đại biểu đánh giá rất cao Điều 18 của dự thảo luật quy định nguyên tắc kết nối, liên thông của hệ thống thông tin phục vụ cung cấp dịch vụ công trực tuyến. Đây là điều khoản có ý nghĩa nền tảng, không chỉ mang tính mô tả kỹ thuật, mà là trụ cột thể chế để hình thành một Chính phủ số vận hành thống nhất và minh bạch.

Nhấn mạnh ba nhóm nguyên tắc mà Điều 18 đang đặt ra, đại biểu đoàn Lâm Đồng nêu: Thứ nhất, yêu cầu tuân thủ khung kiến trúc tổng thể quốc gia số. Nếu coi hạ tầng số quốc gia như một không gian hạ tầng đặc biệt, thì khung kiến trúc chính là quy hoạch tổng thể của không gian đó. Bất kỳ hệ thống nào “không xây theo quy hoạch” đều gây phân mảnh, tốn kém và làm chậm tiến trình cung cấp dịch vụ công.

Việc luật hóa yêu cầu tuân thủ khung kiến trúc là bước chuyển quan trọng, biến định hướng thành nghĩa vụ pháp lý. Một số quốc gia đi trước như Hàn Quốc đều có bài học chung: Chỉ khi toàn bộ hệ thống nhà nước tuân thủ cùng một kiến trúc tổng thể, mô hình “một lần khai báo” mới thực sự vận hành. Đây không phải sự trùng hợp về kỹ thuật, mà là sự đồng nhất về kỷ luật thể chế.

Thứ hai, kết nối và liên thông phải dựa trên tiêu chuẩn, quy chuẩn và yêu cầu kỹ thuật thống nhất. Trong quản trị nhà nước, chuẩn không chỉ là công cụ kỹ thuật; chuẩn là kỷ luật bắt buộc để đảm bảo mọi hệ thống “nói cùng một ngôn ngữ”.

Khi không có chuẩn chung, dữ liệu không thể tương thích; khi dữ liệu không tương thích, nhà nước không thể vận hành như một hệ thống thống nhất. Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh đồng tình, các tiêu chuẩn này cần tham chiếu với chuẩn khu vực và quốc tế, vì chuyển đổi số là lĩnh vực xuyên biên giới.

Thứ ba, không thiết lập rào cản kỹ thuật trong kết nối và chia sẻ dữ liệu. Đây là nguyên tắc có tính “mở khóa hệ thống”. Chúng ta đã chứng kiến nhiều nền tảng được thiết kế theo hướng đóng, hạn chế API, hoặc phụ thuộc nhà cung cấp. Khi dữ liệu là tài sản công, việc giữ dữ liệu vì lợi ích cục bộ là hành vi gây tổn hại trực tiếp đến lợi ích chung. "Điều 18 gửi một thông điệp rất rõ: Không có “vùng cấm kỹ thuật” trong chia sẻ dữ liệu phục vụ quản lý nhà nước" - đại biểu nói.

Bên cạnh việc mở rộng kết nối, dự thảo cũng quy định chặt chẽ trách nhiệm bảo đảm an toàn, an ninh mạng, bảo vệ dữ liệu cá nhân và bí mật nhà nước trong quá trình chia sẻ. Đây là điểm cân bằng rất quan trọng.

Theo đại biểu, kết nối không thể đánh đổi bằng rủi ro; liên thông không thể đánh đổi bằng mất an toàn. Khi lượng dữ liệu được chia sẻ ngày càng lớn, nếu không có chuẩn bảo mật thống nhất và cơ chế giám sát hiệu quả, hệ thống sẽ dễ bị tấn công, rò rỉ hoặc lạm dụng. Các yêu cầu này góp phần bảo đảm niềm tin của người dân - yếu tố cốt lõi để dịch vụ công trực tuyến phát triển bền vững.

Tuy nhiên, từ góc độ triển khai, đại biểu cho rằng, thách thức lớn nhất của chúng ta không nằm ở công nghệ. Công nghệ luôn tiến bộ và ngày càng dễ tiếp cận. Thách thức thực sự nằm ở kỷ luật phối hợp và cơ chế giám sát tuân thủ.

Để Điều 18 đi vào thực chất, đại biểu đề nghị: Một là, cần xác định rõ cơ quan đầu mối ban hành tiêu chuẩn, quy chuẩn kết nối và liên thông; đồng thời, công khai lộ trình áp dụng để các bộ, ngành và địa phương thực hiện thống nhất.

Hai là, xây dựng cơ chế đánh giá, xếp hạng mức độ tuân thủ của từng đơn vị; công khai định kỳ để Quốc hội, Chính phủ và nhân dân cùng giám sát.

Ba là, quy định rõ chế tài đối với các hệ thống cố tình thiết kế theo hướng đóng, trì hoãn kết nối, hoặc xây dựng trái với Khung kiến trúc tổng thể. Chúng ta không thể xây dựng Chính phủ số bằng những “mảnh ghép không muốn kết nối”.

Đại biểu Trịnh Thị Tú Anh - đoàn Lâm Đồng nhấn mạnh, nếu thực hiện nghiêm túc các nguyên tắc nêu trong Điều 18, gắn với cơ chế thực thi và giám sát mạnh mẽ, Việt Nam có thể bước sang một giai đoạn mới của dịch vụ công trực tuyến: Nơi dữ liệu liên thông như một dòng chảy thống nhất; nơi người dân chỉ phải cung cấp thông tin một lần; nơi mọi cơ quan nhà nước vận hành như một hệ thống phục vụ chung cho lợi ích của nhân dân. Đó chính là tinh thần của một Chính phủ liêm chính, kiến tạo và hành động - một Chính phủ số thực chất, đồng bộ và lấy người dân làm trung tâm.

Quỳnh Nga

Nguồn Công Thương : https://congthuong.vn/khong-the-xay-dung-chinh-phu-so-bang-nhung-manh-ghep-khong-muon-ket-noi-432839.html