Khu tập thể cũ- ký ức Hà Nội

2 giờ trướcBài gốc

Dấu ấn của một thời kiến thiết

Trong dòng chảy phát triển của kiến trúc và văn hóa đô thị, giai đoạn 1954 – 1970 ghi dấu một giai đoạn đặc biệt của Hà Nội. Đó là thời kỳ hình thành hàng loạt công trình mang phong cách hiện đại, tiến bộ. Những khu tập thể như Nguyễn Công Trứ, Kim Liên, Trung Tự, Thành Công... trở thành biểu tượng của nếp sống cộng đồng, nơi người dân chia sẻ cùng nhau từng mét vuông sinh hoạt, từ căn bếp... cho đến sân phơi, hành lang.

Khu tập thể Kim Liên – một trong những biểu tượng kiến trúc hiện đại đầu tiên của Hà Nội giai đoạn kiến thiết đô thị. Ảnh: Phạm Sỹ.

Dù chật chội và thiếu thốn, nhưng trong ký ức nhiều người Hà Nội, đó là thời kỳ của niềm tin và ước mơ. Các khu tập thể không chỉ là nơi ở, mà còn là không gian của tình làng nghĩa xóm, của những đứa trẻ chơi đùa bên cầu thang, của bữa cơm sẻ chia giữa những hộ gia đình công nhân, cán bộ.

Khu tập thể Kim Liên được xem là một trong những mô hình cải tiến đầu tiên, khi thiết kế căn hộ 2 phòng nhỏ, có bếp và nhà vệ sinh riêng – một bước tiến đáng kể so với mô hình tập thể dùng chung trước đó. Trong khi đó, khu nhà máy dệt 8/3 lại gắn với niềm tự hào của ngành công nghiệp dệt Việt Nam. Mỗi tầng có 10 – 12 căn phòng nhỏ chỉ khoảng 18m², nhưng là “tổ ấm” ấm cúng của bao thế hệ công nhân.

Khu tập thể Khương Thượng dấu ấn một thời. Ảnh: Phạm Sỹ.

Về mặt kiến trúc, khu tập thể thời kỳ này mang phong cách hiện đại giản lược, tiết chế họa tiết trang trí, nhưng vẫn mang dấu ấn truyền thống Việt. Các kiến trúc sư thời đó chịu ảnh hưởng từ phong cách Pháp, song nỗ lực xây dựng một nền kiến trúc độc lập, phù hợp với con người và điều kiện Việt Nam sau chiến tranh.

PGS.TS Đinh Hồng Hải cho biết, trong giai đoạn những năm 60 - 70 của thế kỷ trước, dấu ấn lớn nhất của giai đoạn này ở đô thị Hà Nội chính là những khu tập thể. Khu tập thể là di sản ký ức của Hà Nội và là ước mơ của những cư dân thành thị thời bao cấp. Việc sở hữu một căn hộ tập thể thời kỳ đó chính là niềm mơ ước. Đây là giai đoạn Nhà nước đầu tư rất nhiều vào công cuộc kiến thiết đô thị, và đương nhiên, các khu tập thể chính là điển hình của giai đoạn kiến thiết xã hội chủ nghĩa.

Khu tập thể Thành Công. Ảnh: Phạm Sỹ.

Trăn trở bài toán bảo tồn

Trải qua hơn nửa thế kỷ, nhiều khu tập thể đã xuống cấp nghiêm trọng. Không ít nơi bị tháo dỡ để xây chung cư, văn phòng cao tầng; một số khác bị “biến dạng” bởi những khối chuồng cọp, cơi nới tự phát khiến hình hài ban đầu biến mất. Dù vậy, giá trị tinh thần và ký ức đô thị của khu tập thể vẫn không thể thay thế.

Theo nhiều chuyên gia, dù bị coi là lỗi thời, lạc hậu, thậm chí nhếch nhác, nhưng khu tập thể vẫn là di sản xã hội đặc biệt, lưu giữ tinh thần cộng đồng, tính nhân văn và bản sắc riêng của Hà Nội trong thời kỳ gian khó.

Một góc khu tập thể nhà máy Dệt 8/3. Ảnh: Phạm Sỹ.

Nếu di tích phong kiến hay kiến trúc Pháp thuộc đã được nhìn nhận và bảo tồn, thì kiến trúc thời bao cấp vẫn đang bị lãng quên. Đây là giai đoạn cần thiết để giới chuyên môn và cơ quan quản lý đánh giá lại giá trị di sản hiện đại, xem đó là phần quan trọng trong tiến trình đô thị hóa Hà Nội.

Có những ý kiến cho rằng, nên phân loại và bảo tồn chọn lọc những khu tập thể tiêu biểu như Kim Liên… nơi còn lưu giữ nhiều câu chuyện và giá trị kiến trúc gốc. Việc bảo tàng hóa một số công trình không chỉ góp phần gìn giữ ký ức đô thị, mà còn là cách truyền cảm hứng cho thế hệ sau hiểu hơn về một giai đoạn lịch sử đáng tự hào của Thủ đô.

Cuộc sống sinh hoạt của người dân ở khu tập thể 8/3. Ảnh: Phạm Sỹ.

Kiến trúc sư Trần Huy Ánh (Hội Kiến trúc sư Hà Nội) cho rằng, việc cải tạo những căn tập thể cũ đưa vào khai thác homestay, cà phê… vừa giúp thị trường du lịch có thêm một nguồn cung phong phú về chỗ ở và trải nghiệm, vừa giúp không gian trong các khu tập thể trở nên mới mẻ và giàu sức sống. Các ngôi nhà ở sẽ được sử dụng tốt nếu như chúng ta quan tâm nâng cấp, sửa chữa thích hợp.

Khu tập thể, biểu tượng của thời bao cấp, không chỉ là chứng nhân cho quá khứ, mà còn là tấm gương phản chiếu bản sắc Hà Nội hiện đại. Giữa guồng quay phát triển, việc trân trọng, gìn giữ những giá trị còn sót lại ấy chính là cách lưu giữ ký ức của một thời người Hà Nội từng sống, từng tin và từng mơ ước.

Phạm Sỹ

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/khu-tap-the-cu-ky-uc-ha-noi.html