Kiểm soát gian lận khoa học trên môi trường số

6 giờ trướcBài gốc

Các hành vi gian lận khoa học, dù cố ý hay vô ý, đều có thể gây tổn hại đối với sự phát triển chung của nền khoa học. Trong bối cảnh khoa học - công nghệ ngày càng phát triển mạnh mẽ, công tác xây dựng chính sách liêm chính khoa học trên môi trường số là một yêu cầu cấp thiết.

Gần đây, nhiều quốc gia trên thế giới đã thiết lập các quy định trong nỗ lực đảm bảo liêm chính khoa học trên môi trường số. Tại Mỹ, Văn phòng Liêm chính Nghiên cứu (ORI) thuộc Bộ Y tế và Dịch vụ nhân sinh thực hiện nhiệm vụ giám sát và điều tra các hành vi sai trái trong nghiên cứu khoa học được tài trợ bởi Chính phủ. Năm 2005, ORI ban hành các quy định và hướng dẫn về liêm chính nghiên cứu, bao gồm các vấn đề như đạo văn, giả mạo dữ liệu và công bố sai lệch. Năm 2024, các chính sách được cập nhật và chính thức có hiệu lực từ ngày 1/1/2025.

Bà Sheila Garrity, Giám đốc ORI cho biết, bản cập nhật đã bổ sung một số quy định mới về việc hợp lý hóa trách nhiệm của các tổ chức trong việc tiến hành chung các thủ tục xử lý hành vi sai trái. ORI cũng đang tích cực nghiên cứu và phát triển các công nghệ để phát hiện, ngăn chặn các hành vi sai trái trên môi trường số, như đạo văn và giả mạo dữ liệu.

Tại EU, Ủy ban châu Âu (EC) đưa ra các nguyên tắc và tiêu chuẩn về liêm chính khoa học với phiên bản ban hành mới là Bộ Quy tắc ứng xử châu Âu về liêm chính. Theo đó, mỗi quốc gia thành viên EU có trách nhiệm xây dựng và thực thi các chính sách và quy định về liêm chính khoa học ở cấp quốc gia.

Tại Trung Quốc, ngày 30/5/2018, Văn phòng Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc và Văn phòng Quốc vụ viện đã ban hành cơ chế liêm chính khoa học. Trong đó, tăng cường giáo dục và đào tạo về liêm chính khoa học cho các trường đại học và viện nghiên cứu để khuyến khích đổi mới và duy trì chính sách không khoan nhượng đối với hành vi gian lận nghiêm trọng trong học thuật, bất kỳ ai vi phạm các quy tắc liêm chính đều phải chịu trách nhiệm trước pháp luật. Cuối năm 2024, Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc xây dựng bổ sung các quy định và hướng dẫn về liêm chính khoa học trên không gian mạng, bao gồm các biện pháp phòng ngừa và xử lý các hành vi sai trái trên môi trường số.

Tại Việt Nam, ngày 15/2/2022, Quỹ Phát triển khoa học và công nghệ quốc gia (NAFOSTED) đã ban hành quy định về liêm chính nghiên cứu áp dụng đối với các nhiệm vụ khoa học và công nghệ do Quỹ tài trợ, hỗ trợ. Cụ thể, Quỹ yêu cầu các tổ chức nhận tài trợ phải có các chính sách và quy trình để đảm bảo liêm chính trong nghiên cứu. NAFOSTED có quyền xử lý các trường hợp vi phạm liêm chính, bao gồm việc đình chỉ tài trợ và cấm các nhà khoa học tham gia các dự án do Quỹ tài trợ. Tuy nhiên, các chính sách về liêm chính khoa học trong môi trường số vẫn chưa thật sự rõ ràng.

Trong thời gian tới, nước ta cần xem xét xây dựng bổ sung các quy định liên quan đến liêm chính khoa học trong môi trường số.

Một là, cập nhật và sửa đổi các văn bản hiện hành để phù hợp với đặc thù của môi trường số, như vấn đề bản quyền, dữ liệu lớn, trí tuệ nhân tạo… Bên cạnh cơ chế kiểm tra, giám sát và xử lý các hành vi vi phạm từ hội đồng liêm chính khoa học, các tổ chức nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp cần xây dựng quy chế nội bộ chi tiết về liêm chính khoa học, áp dụng cho cả môi trường truyền thống và không gian số.

Hai là, trong quy chế liêm chính khoa học, cần quy định rõ về các nội dung liên quan đến quy trình giải quyết và trách nhiệm của các bên liên quan, bao gồm các hành vi vi phạm, hình thức xử lý và cơ chế bảo vệ người tố cáo. Đồng thời, khuyến khích việc chia sẻ dữ liệu khoa học trên không gian mạng theo nguyên tắc FAIR, bao gồm: có thể tìm thấy (findable), có thể truy cập (accessible), có thể tương tác (interoperable), có thể tái sử dụng (reusable).

Ba là, xây dựng các tài liệu hướng dẫn, cẩm nang, video clip về liêm chính khoa học. Các tổ chức nghiên cứu, trường đại học và doanh nghiệp nên tăng cường đào tạo về liêm chính khoa học cho sinh viên, học viên, các nhà khoa học và cán bộ quản lý với nội dung tập trung vào những vấn đề liên quan đến đạo đức nghiên cứu, quản lý dữ liệu trên môi trường số, quyền sở hữu trí tuệ (quyền tác giả và quyền liên quan), phương thức phòng, chống đạo văn, trích dẫn nguồn tài liệu điện tử phù hợp…

Nguyễn Hoàng Nam

Nguồn Đầu Tư : https://baodautu.vn/kiem-soat-gian-lan-khoa-hoc-tren-moi-truong-so-d254434.html