Kiểm toán Nhà nước đề xuất sắp xếp quỹ tài chính ngoài ngân sách

6 giờ trướcBài gốc

Các quỹ cơ bản tuân thủ quy định về tài chính

Luật Ngân sách nhà nước năm 2015 quy định: “Quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách là quỹ do cơ quan có thẩm quyền quyết định thành lập, hoạt động độc lập với ngân sách nhà nước, nguồn thu, nhiệm vụ chi của quỹ để thực hiện các nhiệm vụ theo quy định của pháp luật”.

Kiểm toán Nhà nước đã chỉ ra những bất cập về cơ sở pháp lý, cơ chế vận hành các quỹ tài chính ngoài ngân sách. Ảnh: Nguyễn Lộc

Theo Báo cáo của Chính phủ, hiện có 22 quỹ tài chính ngoài ngân sách do các bộ, cơ quan Trung ương quản lý (sau đây gọi là quỹ). Ước tính đến cuối năm 2024, số dư nguồn các quỹ khoảng 1.476,6 nghìn tỷ đồng, tăng 3,97% so với năm 2023. Số dư 3 quỹ do Bảo hiểm Xã hội Việt Nam quản lý (Quỹ Bảo hiểm xã hội, Quỹ Bảo hiểm thất nghiệp, Quỹ Bảo hiểm y tế) chiếm 91,4% tổng số dư các quỹ. Có 4 quỹ có số dư dưới 100 tỷ đồng; 8 quỹ có số dư từ 100 tỷ đến 1.000 tỷ đồng; 8 quỹ có số dư trên 1.000 tỷ đồng. Về cơ bản, các quỹ này đã sử dụng tài chính theo các quy định của Nhà nước và quy chế chi tiêu nội bộ; phù hợp với mục tiêu, nhiệm vụ được giao...

Theo đánh giá của Kiểm toán Nhà nước (KTNN), việc thực hiện nhiệm vụ của các quỹ đã góp phần nâng cao hiệu quả trong nhiều lĩnh vực được giao. Cụ thể, các quỹ đã hỗ trợ hiệu quả trong quản lý các khoản bảo hiểm, tích lũy trả nợ công, cho vay vốn với lãi suất ưu đãi, tài trợ các dự án bảo vệ môi trường, dự án khoa học - công nghệ, hoạt động đổi mới sáng tạo và hỗ trợ doanh nghiệp, hợp tác xã.

Bên cạnh đó, các quỹ còn tham gia tài trợ, hỗ trợ các hoạt động và dự án trong lĩnh vực viễn thông, phòng chống tác hại của thuốc lá, hỗ trợ việc làm ngoài nước, tạo việc làm trong nước; hỗ trợ người có công với cách mạng hoặc thân nhân gặp khó khăn, góp phần bù đắp những mất mát, hy sinh trong công tác phòng, chống tội phạm.

Hoạt động của các quỹ còn là nguồn động viên, khích lệ tinh thần cho các tập thể, cá nhân tiếp tục đấu tranh quyết liệt với các loại tội phạm, nhất là tội phạm ma túy, qua đó nâng cao hiệu quả công tác bảo đảm an ninh, trật tự và góp phần vào sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.

Mô hình tổ chức chưa thống nhất, nhiệm vụ chi trùng lặp, nguồn lực chủ yếu từ ngân sách…

Bên cạnh những mặt tích cực, kết quả kiểm toán việc quản lý, sử dụng các quỹ giai đoạn 2020 - 2023 cho thấy nhiều bất cập, hạn chế.

Hiện nay, các quy định pháp luật liên quan đến tổ chức và hoạt động của các quỹ được thiết kế theo 3 nhóm: quy định tại luật và nghị định, theo Quyết định của Thủ tướng Chính phủ, theo Quyết định của cơ quan Trung ương. Trên thực tế, các quỹ được tổ chức theo 4 phương thức chính: mô hình chuyên biệt, mô hình đơn vị sự nghiệp công lập, mô hình công ty TNHH một thành viên và các mô hình chưa được quy định cụ thể.

Bộ máy quản lý giữa các quỹ cũng thiếu đồng bộ. Một số quỹ do cán bộ kiêm nhiệm của các bộ, ngành quản lý nên không phát sinh chi phí; trong khi không ít quỹ khác xây dựng tổ chức riêng, gồm: hội đồng quản lý, ban kiểm soát và ban quản lý quỹ, dẫn đến tăng biên chế và chi phí... Mặc dù phần lớn các quỹ hoạt động theo mô hình và cơ chế quản lý tương đồng, song lại áp dụng các cơ chế lương thưởng khác nhau, thậm chí chưa tuân thủ đúng quy định hiện hành. Đơn cử, tại Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam, việc chi trả lương theo kết quả công việc chưa phản ánh đúng hiệu quả lao động của từng cá nhân khi tất cả người lao động đều được áp dụng mức đơn giá như nhau, bỏ qua đánh giá mức độ hoàn thành công việc...

Một trong những bất cập lớn của hệ thống quỹ tài chính ngoài ngân sách hiện nay là sự trùng lặp về nhiệm vụ chi với ngân sách nhà nước và Ngân hàng Chính sách Xã hội. Ví dụ, Quỹ Phát triển khoa học công nghệ, Quỹ Đổi mới công nghệ quốc gia, Quỹ quốc gia về việc làm hay Quỹ Đền ơn đáp nghĩa đều có nội dung chi tương đồng với ngân sách. Một số quỹ còn trực tiếp cung cấp dịch vụ tài chính trùng lặp với Ngân hàng Chính sách Xã hội. Một số quỹ còn quy định nội dung chi không xác định cụ thể, điển hình là Quỹ Dịch vụ viễn thông công ích.

Dù được thành lập với mục tiêu huy động nguồn lực từ xã hội, từ tổ chức nước ngoài hay khu vực tư nhân nhưng nguồn lực tài chính của một số quỹ cơ bản được hình thành từ nguồn ngân sách nhà nước. Có quỹ được ngân sách cấp vốn điều lệ ban đầu; có quỹ được hỗ trợ kinh phí thường xuyên; thậm chí một số vẫn tiếp tục được bổ sung vốn trong quá trình hoạt động - điều không còn phù hợp với quy định của Luật Ngân sách nhà nước năm 2015.

Một số quỹ chưa tạo được nguồn thu từ chính hoạt động thực hiện nhiệm vụ và các nguồn khác như Quỹ Hỗ trợ phát triển hợp tác xã Việt Nam. Đáng lưu ý, nhiều quỹ có nguồn thu chủ yếu từ… lãi gửi ngân hàng như Quỹ Bảo vệ môi trường Việt Nam, Quỹ Phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa, Quỹ Hỗ trợ việc làm ngoài nước…

Hoàn thiện cơ chế, chính sách quản lý quỹ

Từ thực tế này, KTNN khuyến nghị nghiên cứu cơ chế quản lý đối với các quỹ theo hướng phân biệt giữa các quỹ công hoạt động theo điều lệ quỹ và các luật chuyên ngành (gồm: Quỹ Bảo hiểm xã hội, Bảo hiểm y tế, Bảo hiểm thất nghiệp và Quỹ Tích lũy trả nợ) với các quỹ còn lại để có cơ chế quản lý phù hợp.

Về mô hình tổ chức, nghiên cứu sắp xếp các quỹ để bảo đảm sử dụng hiệu quả nguồn lực ngân sách. Sắp xếp mô hình quản lý các quỹ theo hướng tinh gọn, hiệu quả, tại một số quỹ có thể không nhất thiết tổ chức bộ máy riêng mà chỉ cần bộ, ngành xác định tiêu chuẩn, tiêu chí được hưởng ưu đãi từ quỹ và ủy thác các ngân hàng thương mại, ngân hàng chính sách cho doanh nghiệp vay và hưởng ưu đãi theo sứ mệnh của quỹ.

Về chế độ tiền lương, nghiên cứu rà soát các quy định về chi lương đối với các quỹ để bảo đảm tính đồng bộ, công bằng so với các cơ quan khác thuộc bộ máy nhà nước và tương xứng với việc thực hiện nhiệm vụ được giao, thực hiện đánh giá hoạt động của các quỹ, tránh trường hợp quỹ chủ yếu dùng nguồn vốn để gửi ngân hàng nhưng vẫn được nhận thu nhập cao theo mức thu nhập đối với công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ.

Đối với thực hiện nhiệm vụ của các quỹ, nghiên cứu, rà soát sứ mệnh và mục tiêu hoạt động của các quỹ; trên cơ sở đó, đề xuất các biện pháp và cơ chế phù hợp nhằm bảo đảm các quỹ hoạt động đúng chức năng, thực hiện đầy đủ sứ mệnh cũng như mục tiêu đã được xác định khi thành lập. Đồng thời, cần rà soát lại các nhiệm vụ của các quỹ để tránh trường hợp trùng lặp với các nhiệm vụ của ngân sách.

KTNN cũng khuyến nghị Bộ Tài chính xem xét phối hợp với các bộ chủ quản để rà soát chi tiết về tình hình sử dụng các nguồn vốn tại tất cả các quỹ, qua đó xác định đây là một trong các tiêu chí đánh giá hiệu quả hoạt động của các quỹ.

Minh Anh

Nguồn Đại Biểu Nhân Dân : https://daibieunhandan.vn/kiem-toan-nha-nuoc-de-xuat-sap-xep-quy-tai-chinh-ngoai-ngan-sach-10373598.html