Theo IEEr, hệ thống kế hoạch sử dụng đất hiện nay từ Trung ương đến địa phương đã đủ để bảo đảm công tác quản lý. Trên thực tế, phần lớn các quy hoạch sử dụng đất trong nhiều năm qua (khoảng 90%) không thể triển khai hoặc phải điều chỉnh cục bộ, gây khó khăn cho đầu tư và phát triển. Việc phủ kín quy hoạch chi tiết 1/500 hay 1/2.000 tại các đô thị cũng chưa giải quyết triệt để vấn đề vi phạm xây dựng, bởi nhu cầu nhà ở luôn vượt xa khả năng đáp ứng của quy hoạch. Nhiều trường hợp phân chia tài sản đất đai bị vướng mắc vì đất nằm trong diện quy hoạch, khiến quy định trở nên bế tắc.
Ngoài ra, việc quy hoạch hạ tầng công cộng như đường, hẻm, công viên cây xanh, bến bãi, trường học, trạm y tế… cũng khó thực hiện do thiếu nguồn lực và tính khả thi thấp. Vì vậy, IEEr cho rằng việc bỏ quy hoạch sử dụng đất cấp tỉnh và cấp xã sẽ là một bước cải cách hành chính mạnh mẽ, không làm suy giảm vai trò quản lý nhà nước, ngược lại còn giúp chính quyền địa phương thuận lợi hơn trong điều hành.
TS. Phạm Viết Thuận - Viện trưởng IEEr nhấn mạnh, các đô thị lớn như TP.HCM đã có quy chế quản lý kiến trúc đô thị được phê duyệt trên cơ sở kế hoạch sử dụng đất, chứ không phụ thuộc vào quy hoạch sử dụng đất. Do đó, việc bỏ cấp quy hoạch này không ảnh hưởng đến định hướng phát triển.
Bên cạnh đó, IEEr đề xuất cải tiến chính sách tài chính đất đai để duy trì nguồn thu ngân sách. Cụ thể, thay vì tăng bảng giá đất như Luật Đất đai 2024 - vốn khiến chi phí thuê đất tăng cao và gây khó cho nhà đầu tư, đồng thời tạo gánh nặng cho người dân khi chuyển mục đích sử dụng đất, cần xây dựng cơ chế thu từ “phí đất ở” và “phí công trình kiến trúc đô thị”. Hai nguồn thu này được đánh giá ổn định và bền vững hơn, góp phần nuôi dưỡng nguồn thu ngân sách lâu dài.
Không chỉ Viện IEEr, nhiều địa phương trước đó cũng đề xuất bỏ quy hoạch sử dụng đất cấp xã. Các tỉnh phía Bắc cho rằng, quy hoạch cấp xã với thời hạn 10 năm thường nhanh chóng lạc hậu, vừa ban hành đã phải điều chỉnh, trong khi kế hoạch 5 năm đã đủ phản ánh yêu cầu thực tiễn. Việc thay quy hoạch bằng kế hoạch sẽ linh hoạt, dễ áp dụng và dễ điều chỉnh hơn. Khi đó, Trung ương và cấp tỉnh chỉ cần quản lý ở mức chỉ tiêu tổng thể.
Bộ Nông nghiệp và Môi trường cũng đồng tình với hướng đi này. Bộ cho rằng chỉ nên giữ kế hoạch sử dụng đất cấp xã dựa trên chỉ tiêu phân bổ từ tỉnh, bỏ quy hoạch cấp xã để tinh giản thủ tục, tránh chồng chéo và tăng tính thống nhất từ trên xuống.
Như vậy, kiến nghị bỏ quy hoạch sử dụng đất cấp tỉnh và cấp xã đang nhận được sự quan tâm và đồng thuận từ nhiều phía. Nếu được chấp thuận, đây sẽ là bước cải cách quan trọng, góp phần tháo gỡ vướng mắc, giảm chi phí tuân thủ cho người dân và doanh nghiệp, đồng thời nâng cao hiệu quả quản lý và khai thác nguồn lực đất đai.
Ngọc Nga