Kiến trúc ngôi đình có nghệ thuật chạm khắc đẹp nhất cả nước

2 giờ trướcBài gốc

Đình Hoành Sơn, thuộc xã Khánh Sơn, huyện Nam Đàn (cũ), tỉnh Nghệ An, nay là xã Thiên Nhẫn. Cuối năm 2017, công trình này được Thủ tướng xếp hạng di tích quốc gia đặc biệt. Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch trao bằng công nhận di tích quốc gia đặc biệt 11/2020. (Ảnh: Hải Chi).

Đình Hoành Sơn xây năm 1763. Người khởi xướng và chủ sự xây dựng là ông Đặng Thạc, quan triều vua Lê Hiển Tông (1740-1786). Năm đó đời sống nhân dân sung túc, các tầng lớp sĩ, nông, công, thương trong làng đều làm ăn phát đạt, ông Thạc chọn đất tốt, huy động tiền của trong dân để mua gỗ quý, mời thợ giỏi trong vùng về xây dựng. (Ảnh: Hải Chi).

Theo thời gian, đình bị xuống cấp, nhiều kết cấu bị hỏng, mục. Tháng 3/2024, Sở Văn hóa Thể thao và Du lịch tỉnh Nghệ An khởi công dự án trùng tu, tôn tạo đình Hoành Sơn, kinh phí khoảng 24 tỷ đồng. Khuôn viên xung quanh đã được xây tường bao cao khoảng 2 m, trồng cây xanh trước cổng và bên hông phải của đình. (Ảnh: Hải Chi).

Tháng 9 vừa qua, việc trùng tu đã hoàn thành sau khoảng 1,5 năm. Đền đã khang trang, giữ được nét cổ kính vốn có. (Ảnh: Hải Chi).

Theo tài liệu, đình rộng hơn 1.660 m2, ngoảnh hướng đông bắc, phía sau có núi, phía trước là sông Lam. Trong đó, đại đình rộng hơn 330 m2, được dựng theo lối nhà 7 gian. Đại đình được tạo bởi 6 bộ vì với 32 cột. Đây là lối kết cấu vì kèo theo kiểu "giá chiêng, chồng rường", phổ biến ở Việt Nam thế kỷ 17-18, đảm bảo sự chắc chắn, đem lại sự thoáng đãng và thuận lợi trong trang trí. (Ảnh: Hải Chi).

Phía trước đình xây tường ở hai bên dày 25 cm, gian giữa trổ cửa ra vào, phía sau cũng xây tường hai bên, ở giữa trừ hậu cung rộng 49 m2. Đình có hai mái lớn trước và sau, hai mái hồi đều lợp bằng ngói âm dương. Nền lát gạch. (Ảnh: Hải Chi).

Nghệ thuật chạm khắc tập trung trên các cấu kiện gỗ ở xà, kẻ, con rường... của đại đình. Nổi bật là hình tượng tứ linh (long, ly, quy, phượng), kế đó là đề tài minh họa điển cố, điển tích, thể hiện ước mơ của nông dân Nghệ An nói chung và làng Hoành Sơn nói riêng như: "Phượng hàm thư" - khát vọng chinh phục trí thức. Cùng thể hiện mơ ước này là hình ảnh vinh quý bái tổ, hoạt cảnh thi ngạch quan võ, sĩ tử xem điểm thi...(Ảnh: Hải Chi).

Đặc biệt, trong khi các đề tài dân dã hầu như không còn ở thế kỷ 18 thì tại đình các hình tượng đó vẫn phổ biến, như: Chèo thuyền, đi cấy, thưởng trà, câu cá... Ngoài việc chạm khắc các đề tài trên cấu kiện gỗ, ở gian giữa của đại đình, các nghệ nhân xưa còn tô điểm thêm bằng những bức y môn đẹp, đậm chất nghệ thuật cùng nhiều bức đại tự cổ bằng chữ Hán. (Ảnh: Hải Chi).

Bức chạm trổ hình rồng tại ngôi đình trước khi được trùng tu. Hình rồng chầu gắn trên cột đình hướng thẳng xuống ở gần cửa ra vào chính là kiến trúc nổi bật.. Trong sách An Tĩnh cổ lục của tác giả Hippolyte Le Breton (người Pháp), nhà giáo nhiều năm dạy ở trường Quốc học Vinh, đã viết về đình Hoành Sơn: "Tất cả các chuyến đi ở đất An Nam, tôi chưa hề thấy một ngồi đình nào đẹp như thế này". (Ảnh: Hải Chi).

Bức chạm khắc tại đình trước thời điểm trùng tu. Hippolyte Le Breton cũng ghi lại nhiều bức ảnh về nghệ thuật chạm khắc tại đình như: Hai con rồng chầu mặt trăng, hai bên có hai con phượng; đám rước quân lễ với voi, trống đồng, quân lính cầm giáo; cuộc đua thuyền trên sông Lam; cuộc đánh cờ người, gồm 16 nam giới và 16 thiếu nữ làm quân cờ...(Ảnh: Hải Chi).

Một bức chạm trổ tại đại đình sau khi trùng tu. Trong cuốn Đình Việt Nam, tác giả Hà Văn Tấn và Nguyễn Văn Kự cũng viết: Trên xà, kèo, cột đều được chạm trổ rất tinh vi và sinh động hình mây lá, rồng với những bầy rồng con, chim phượng vàng. Giới nghiên cứu và chuyên gia về lĩnh vực kiến trúc đánh giá đây là ngôi đình tiêu biểu của miền Trung, có nghệ thuật chạm khắc đẹp nhất cả nước. (Ảnh: Hải Chi).

Nghệ thuật đắp, chế tác tại đỉnh mái đình sau trùng tu giữ nguyên bản nét cổ kính. Nhiều chuyên về lĩnh vực kiến trúc tâm sự, họ từng đến di tích rất nhiều lần để chiêm ngưỡng kiến trúc đặc biệt với những bức chạm phản ánh cuộc sống của các tầng lớp trong xã hội ngày xưa. (Ảnh: Hải Chi).

Tại hậu cung của đình có một gian 4 cột, sau trùng tu trở nên khang trang. Đây là nơi thờ các vị thành hoàng làng và Uy Minh Vương Lý Nhật Quang (con trai thứ 8 của vua Lý Thái Tổ) cùng những bậc tiền nhân.(Ảnh: Hải Chi).