Kiến trúc sư và sứ mệnh sáng tạo vì nhân loại

2 giờ trướcBài gốc

Ngày Kiến trúc thế giới năm 2025 có chủ đề "Thiết kế vì sức mạnh"

Ngày 6/10/2025, khi thế giới kỷ niệm ngày Kiến trúc thế giới với chủ đề "Design for Strength" (Thiết kế vì sức mạnh) do Liên minh Kiến trúc sư Quốc tế (UIA) khởi xướng, chúng ta đang đứng trước một ngã rẽ lịch sử. Đây không chỉ là dịp để tôn vinh những thành tựu vật chất mà là khoảnh khắc để kiến trúc sư phải đối diện với câu hỏi: Chúng ta là ai trong câu chuyện phát triển của loài người?

Thông điệp "Thiết kế vì sức mạnh" do UIA khởi xướng cho ngày Kiến trúc thế giới 2025.

Chúng ta đang sống trong kỷ nguyên nhân chủ (Anthropocene), một thời đại mà con người đã trở thành thế lực định hình toàn bộ hành tinh, từ khí hậu, sinh quyển, đến số phận của các giống loài.

Trong bối cảnh này, những huyền thoại cũ về chủ nghĩa tư bản vô tận, tăng trưởng không giới hạn và quyền lực quốc gia đang lung lay trước các cuộc khủng hoảng chồng chéo: Biến đổi khí hậu không thể đảo ngược, sự phân hóa xã hội sâu sắc, sự hình thành các cực mới trên toàn cầu và những mối đe dọa sinh học toàn cầu.

Nhiều kiến trúc sư băn khoăn về vai trò của mình: Liệu họ chỉ là những người "được đặt hàng", thợ thủ công phục vụ lợi nhuận, hay là những nhà kiến tạo thực sự, là dấu hiệu của sự tỉnh thức cần thiết?

Dẫu có lúc nghi ngờ năng lực của mình, chúng ta phải thừa nhận: Kiến trúc sư là một trong số ít những nghề nghiệp được trao thiên tính gần nhất với sáng tạo sơ khai: Kiến tạo cuộc sống.

Vấn đề không nằm ở việc tạo ra những công trình vĩ đại về quy mô kích thước, mà ở cách chúng ta nâng cao chất lượng sống, gửi gắm ý nghĩa vào trong không gian kiến trúc và định hình cách nhân loại sinh tồn.

Cội nguồn của bản chất: Kiến trúc nhằm làm thế giới tốt đẹp hơn

Thông điệp "Design for Strength" không phải là lời kêu gọi kỹ thuật đơn thuần. Nó là một lời mời gọi sâu sắc về triết lý thiết kế. Sức mạnh ở đây không phải là về sự vững vàng của công trình hay sự chắc chắn của kiến trúc, mà là khả năng của môi trường xây dựng trong việc kiến tạo sự bền vững về mặt xã hội và sinh thái.

"Quy tắc Ứng xử nghề nghiệp" do Hội Kiến trúc sư Việt Nam xây dựng và ban hành.

Trong đó, equity (công bằng), đảm bảo kiến trúc không chỉ phục vụ 1% dân số giàu có, mà tạo ra những không gian công cộng, đại chúng, dễ tiếp cận và nâng cao chất lượng sống cho mọi tầng lớp, đặc biệt là người yếu thế.

Continuity (tính liên tục), kết nối quá khứ với hiện tại và tương lai, tôn trọng di sản văn hóa, vật liệu địa phương, thay vì xóa sổ để xây dựng những biểu tượng dưới tác động của chủ nghĩa toàn cầu.

Resilience (khả năng phục hồi), thiết kế cho sự thích ứng. Quy hoạch, kiến trúc phải giúp cộng đồng nhanh chóng đứng vững và tái tạo sau những cú sốc từ thiên tai, kinh tế hay bất cứ cuộc khủng hoảng nào cho nhân loại.

Trong quá khứ, kiến trúc là công cụ để tôn vinh quyền lực (như kim tự tháp, Thiên An môn, nhà thờ, đền đài...). Trong kỷ nguyên nhân chủ, kiến trúc phải là công cụ để củng cố sự sống còn của cộng đồng. Sự khác biệt nằm ở thái độ và cách tiếp cận.

Kiến trúc sư phải biến mỗi dự án thành một yếu tố đóng góp tới sự cân bằng của hành tinh, lồng ghép những giá trị bền vững vào từng viên gạch, vượt qua sự cám dỗ của lợi nhuận ngắn hạn.

Dự án tái thiết làng Nủ do kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào và Công ty 1+1>2 thiết kế.

"Nhân quả" trong kiến trúc

Chúng ta thường tuân thủ luật pháp, những quy tắc kỹ thuật và quy hoạch. Nhưng kiến trúc sư còn phải đối mặt với một thứ luật lệ cổ xưa và vô hình hơn: Luật nhân quả, hay "luật trời."

Mỗi nét vẽ của kiến trúc sư là một hành động đạo đức. Nó sẽ sinh ra "nhân quả" vật chất và xã hội. Việc chọn bê tông giá rẻ hay vật liệu tái chế, việc giữ lại một mảng xanh hay xóa sổ nó để tối đa hóa diện tích xây dựng, tất cả đều là những lựa chọn có hệ quả sâu rộng.

Một công trình thiếu bền vững có thể tiết kiệm chi phí hôm nay, nhưng nó góp phần vào một thành phố ngột ngạt, chất lượng sống kém trong tương lai dưới sức ép của biến đổi khí hậu, nơi sức khỏe tinh thần và thể chất của cư dân bị bào mòn.

Đây chính là cốt lõi của "Quy tắc Ứng xử nghề nghiệp". Nó không phải là những quy tắc hành chính khô khan, mà là kim chỉ nam để kiến trúc sư phụng sự không chỉ khách hàng mà còn lịch sử và hệ sinh thái.

Trách nhiệm đạo đức của chúng ta là nhân tính hóa không gian kiến trúc, biến chúng thành nơi nuôi dưỡng sự công bằng và khả năng phục hồi. Hãy nhớ rằng, một hành động nhỏ của mỗi chúng ta sẽ tạo nên hiệu ứng "butterfly effect" khiến cả một "cơn sóng thần" tác quái ở bên kia bờ đại dương.

Trường Mầm non Bó Mon (Sơn La) được thiết kế bởi nhóm kiến trúc sư KIENTRUC O.

Kiến trúc sư Việt Nam hướng đến kiến trúc cho sự sống còn và công bằng

Tại Việt Nam, một quốc gia đang chịu áp lực từ đô thị hóa chóng mặt, biến đổi khí hậu... nhiều kiến trúc sư đã chủ động bước ra khỏi vùng an toàn của các dự án thương mại để can thiệp trực tiếp vào đời sống, biến kiến trúc thành một hành động xã hội cụ thể và đầy sức mạnh. Đó là kiến trúc chống chịu và cộng đồng; kiến trúc lấp đầy khoảng trống của công bằng xã hội.

Kiến trúc sư Hoàng Thúc Hào (Công ty 1+1>2) với triết lý "Kiến trúc Hạnh phúc" thiết kế các dự án như: Nhà cộng đồng Suối Rè, Trường Lũng Luông, hay dự án tái thiết Làng Nủ không chỉ là nơi trú ẩn, chúng còn là những câu chuyện về sự kiên cường, sử dụng vật liệu địa phương (đất, tre, đá) để tạo ra các trung tâm văn hóa, giúp cộng đồng phục hồi sau thiên tai và khủng hoảng.

Hay điểm trường Bó Mon do KIENTRUC O thực hiện trên Sơn La. Những công trình này chứng minh rằng, kiến trúc chi phí thấp cũng có thể mã hóa những giá trị cao cả về sự gắn kết và bền vững.

Kiến trúc sư Trần Đình Quý với dự án xây 105 điểm trường trong 5 nămn.

Kiến trúc sư Đoàn Thanh Hà (H&P Architects) với những thử nghiệm về nhà nổi cho vùng lũ hay các dự án cải thiện nhà vệ sinh cho trường học vùng cao. Anh đã sử dụng kiến trúc để giải quyết những nhu cầu cơ bản nhất, khẳng định rằng kiến trúc có thể là công cụ trao quyền cho những người yếu thế.

Kiến trúc sư Trần Đình Quý với dự án xây 105 điểm trường trong 5 năm là minh chứng cho việc kiến trúc sư dấn thân, huy động nguồn lực để mang đến không gian học tập an toàn, kiên cố cho trẻ em vùng sâu vùng xa, lấp đầy khoảng trống công bằng xã hội mà thị trường thường bỏ qua.

Nhóm kiến trúc sư của Think Playgrounds đã tái chế vật liệu, biến những khu đất trống đô thị thành sân chơi sáng tạo...

Nhóm kiến trúc sư của Think Playgrounds đã tái chế vật liệu, biến những khu đất trống đô thị thành sân chơi sáng tạo, nhắc nhở chúng ta rằng không gian công cộng không phải là đặc quyền mà là quyền sống cơ bản của trẻ em đô thị, thúc đẩy sự công bằng ngay trong lòng thành phố.

ODDO Architects với đề xuất "Lá phổi xanh" cho bãi giữa sông Hồng, như một tầm nhìn chiến lược về việc phục hồi sinh thái và nâng cao khả năng phục hồi của thành phố trước biến đổi khí hậu và mật độ dân số.

ODDO Architects với đề xuất "Lá phổi xanh" cho bãi giữa sông Hồng.

Chương trình LIXIL ALP tổ chức nghiên cứu chu kỳ với sự tham gia của nhiều Văn phòng kiến trúc sư uy tín, đưa ra các đề xuất thiết kế kiến trúc đô thị cho Việt Nam. Đây là minh chứng cho vai trò chủ động của kiến trúc sư trong việc định hình chính sách và tầm nhìn phát triển đô thị lâu dài.

Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội là nơi các kiến trúc sư trẻ được thử nghiệm các mô hình pavilion và lan tỏa, tạo nên sự liên tục và đổi mới trong không gian công cộng Thủ đô.

Ngoài những ví dụ kể trên, không kể hết những kiến trúc sư khác thầm lặng đóng góp vào các dự án cộng đồng, những hành động này cho thấy sức mạnh của kiến trúc sư Việt Nam không nằm ở quy mô dự án, mà ở khả năng "chủ động dấn thân vào thực tiễn", thay đổi cuộc sống của hàng triệu người và bảo vệ những giá trị văn hóa và cộng đồng.

Chương trình LIXIL ALP với sự tham gia của hàng chục văn phòng kiến trúc đề xuất các ý tưởng định hình lại tương lai đô thị Việt Nam.

Hành động với trái tim

Kiến trúc, ở cấp độ sâu sắc nhất, là một công nghệ xã hội, là công cụ có khả năng định hình cách chúng ta sống, tương tác và tồn tại hoặc rõ hơn là một hệ thống điều phối hành vi cộng đồng, sắp xếp, điều chỉnh, hoặc cải thiện các mối quan hệ và hành vi của con người nhằm đạt được sự sống còn, hiệu quả, hoặc mục tiêu đạo đức trong một cộng đồng.

Thông điệp "Design for Strength" của UIA không chỉ là lời kêu gọi kỹ thuật. Nó là lời nhắc nhở rằng, kiến trúc sư có thể đóng góp cho nhân loại thông qua sáng tạo trong kiến trúc.

Một dự án pavilion trong Lễ hội Thiết kế sáng tạo Hà Nội.

Sức mạnh này không phụ thuộc vào sự cho phép của chủ đầu tư hay chính quyền mà nằm ở khả năng kiến trúc sư được trao. Dẫu cho đôi khi chúng ta vẫn hồ nghi về vai trò, năng lực và mơ hồ về trách nhiệm của mình, hãy luôn nhớ và hành động với trái tim và tình yêu quê hương nơi chốn của mình một cách ban sơ nhất.

Chỉ như vậy, kiến trúc mới hoàn thành được nhiệm vụ được "tạo hóa ban", giúp loài người vượt qua những bất ổn của Kỷ nguyên Nhân chủ và tạo nên những cấu trúc cho một tương lai công bằng, bền vững và hướng tới con người.

Kiến trúc sư Vương Đạo Hoàng

Nguồn Xây Dựng : https://baoxaydung.vn/kien-truc-su-va-su-menh-sang-tao-vi-nhan-loai-19225100612354042.htm