Kinh đô Hoa Lư: Dấu son lịch sử và điểm tựa phát triển đương đại

5 giờ trướcBài gốc

Chương trình nghệ thuật chào mừng kỷ niệm 1.100 năm Ngày sinh Đinh Tiên Hoàng Đế (924-2024) và Khai mạc Lễ hội Hoa Lư năm 2024. Ảnh: Minh Quang

Ngày nay, những giá trị lịch sử, văn hóa, phẩm chất nổi bật của con người vùng đất thiêng này vẫn luôn được gìn giữ, lan tỏa, rộng mở và tiếp biến không ngừng, trở thành giá trị bản sắc đặc trưng, là động lực, lợi thế căn bản để tỉnh Ninh Bình vươn lên mạnh mẽ, hướng tới một Đô thị di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo, trung tâm du lịch lớn của Việt Nam và thế giới.

Giá trị văn hóa - lịch sử trường tồn

Với hình sông, thế núi hiểm yếu, có vị trí địa chính trị, quân sự đặc biệt, vào thế kỷ thứ X, sau khi đánh dẹp và thu phục 12 sứ quân, thống nhất giang sơn, năm 968, Đinh Bộ Lĩnh lên ngôi Hoàng đế, chọn Hoa Lư là Kinh đô của Nhà nước Đại Cồ Việt - Nhà nước phong kiến Trung ương tập quyền đầu tiên của Việt Nam. Đây là sự kiện có ý nghĩa bản lề khép lại một nghìn năm Bắc thuộc, mở ra thời kỳ phát triển kinh tế-xã hội, văn hóa vượt bậc cho đất nước.

Nhà nước Đại Cồ Việt ra đời là một dấu mốc quan trọng trong tiến trình lịch sử dân tộc. Với việc đặt Quốc hiệu, định niên hiệu, xây dựng bộ máy hành chính thống nhất, thông suốt, xác định lãnh thổ, tổ chức quân đội riêng, phát hành tiền tệ,... khẳng định sự tồn tại, vị thế của một quốc gia độc lập, sánh ngang với các quốc gia khác.

Đền thờ Vua Đinh Tiên Hoàng. Ảnh: Trường Huy

PGS.TS.Tống Trung Tín, Chủ tịch Hội Khảo cổ học Việt Nam chia sẻ: Trong bối cảnh thế kỷ X, thời kỳ vẫn còn đang có nội loạn và ngoại xâm lăm le, Di sản Hoa Lư đã thể hiện tinh thần quật khởi của người Đại Việt trong sự nghiệp khẳng định và kiên quyết bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc. Lần đầu tiên xưng Đế sau thời Lý Nam Đế, lần đầu tiên xây dựng Kinh đô to lớn sau Kinh đô Cổ Loa, phát triển kiến trúc cung điện, đặt nền móng cho sự phát triển của toàn bộ nền nghệ thuật dân tộc với ý nghĩa mở đầu và tạo tiền đề, phục hưng mạnh mẽ nền văn hóa Đông Sơn, duy nhất ghi tên quốc hiệu Đại Việt lên gạch, sáng tạo tên nước Đại Cồ Việt được ghi chép trong chính sử…Đó là các giá trị vô tiền khoáng hậu xuyên thế kỷ mà nay ta chỉ thấy được ở Di sản Kinh đô Hoa Lư. Có thể nói, nền văn hóa Đại Việt với Di sản Hoa Lư đã tạo tiền đề và mở đường cho sự phát triển đến đỉnh cao của văn hóa, văn minh Việt Nam trong các thời kỳ tiếp theo.

Ở một khía cạnh khác, có nhiều người chỉ nhìn thấy Hoa Lư là tòa thành quân sự thủ hiểm, nhưng thực tế đây lại là vùng đất mở, thuận lợi cho giao lưu văn hóa, kinh tế chứ không hề khép kín. Nơi đây hội tụ cả 3 không gian: núi cao, châu thổ và biển; là nơi giao thoa giữa các dòng sông lớn; giao lưu với vùng rừng núi phía Tây Bắc thông qua sông Hoàng Long, ngược sông Bôi, sông Lạng, giao lưu với những miền quê trù phú xứ Đoài, cạnh phía Tây Nam tam giác châu thổ Bắc Bộ thông qua sông Đáy.

GS.TS.NGND Nguyễn Quang Ngọc, Phó Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử Việt Nam cho biết: Qua các nghiên cứu cho thấy Hoa Lư được chọn là Kinh đô thời bấy giờ không chỉ bởi địa thế “thủ hiểm” mà còn là lợi thế của “vùng đất giao thủy, giao thương, giao rừng, giao biển”. Từ đầu những năm 80 của thế kỷ trước, GS Trần Quốc Vượng đã chỉ rõ đây là vùng đất “quá độ”, “bản lề” và “liền khoảnh”, mà Đinh Tiên Hoàng sớm nhận ra và khai thác triệt để những lợi thế trời cho này để xây dựng Kinh đô đúng tầm của một nhà nước quân chủ tập trung đang trên bước đường khẳng định vị thế của mình. Đô thị Hoa Lư vì thế đã dần dần trở thành đô thị trung đại sớm nhất và tiêu biểu nhất của quốc gia Đại Việt khi đó.

Thực tế, những khám phá khảo cổ học dưới lòng đất trong nhiều năm qua đã góp phần làm sáng rõ diện mạo của Kinh đô Hoa Lư: Kinh thành Hoa Lư không chỉ gói gọn trong những tuyến tường thành (bao bọc bởi núi đá tự nhiên và tường thành nhân tạo) mà còn được quy hoạch những vòng đai phòng thủ, những làng ven đô phát triển nông nghiệp, tiểu thủ công nghiệp và thương nghiệp. Con người nơi đây đã sớm biết lợi thế của điểm giao thủy để tụ cư khai thác nguồn thủy sản phong phú có cả hải sản nước mặn lẫn thủy sản nước ngọt. Hoa Lư trở nên một vùng căn cứ liền khoảnh đủ giàu về nhân tài, vật lực để gánh vác sứ mệnh nền tảng thống nhất nước nhà.

Không chỉ được Vua Đinh Tiên Hoàng chọn xây dựng Kinh đô ở thế kỷ X, ở thế kỷ XIII, Hoa Lư tiếp tục khẳng định vai trò chiến lược trong sự nghiệp bảo vệ và phát triển quốc gia Đại Việt. Trong cuộc kháng chiến chống quân Nguyên Mông lần thứ hai (1285), các Vua nhà Trần đã chọn vùng núi non hiểm trở nơi đây để xây dựng căn cứ kháng chiến, củng cố lực lượng, rèn luyện binh khí, tích trữ lương thảo, chuẩn bị cho các cuộc phản công chống quân Nguyên Mông. Chính từ đây, những mưu lược quân sự của nhà Trần đã giúp quân dân Đại Việt làm nên những chiến thắng vang dội, bảo vệ vững chắc nền độc lập dân tộc.

Lễ rước nước trên sông Hoàng Long. Ảnh: Trường Huy

Sau này, Ninh Bình cũng nổi tiếng với “nước cờ Tam Điệp” của Ngô Thì Nhậm, xây dựng phòng tuyến Tam Điệp-Biện Sơn, tạo thế đánh đuổi 29 vạn quân Thanh. Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, Ninh Bình là địa bàn có phong trào cộng sản sớm phát triển; là đại bản doanh của Binh đoàn Quyết Thắng, góp phần đánh thắng đế quốc Mỹ, thu non sông về một mối. Và đến nay, tiếp tục là đại bản doanh của Quân đoàn 12 trong thế trận phòng thủ bảo vệ đất nước.

Nguồn lực quan trọng cho sự phát triển

Đại hội XIII của Đảng (năm 2021) khẳng định “văn hóa thực sự là nền tảng tinh thần, nguồn lực nội sinh và động lực đột phá cho phát triển kinh tế-xã hội và hội nhập quốc tế”. Thực tế, Ninh Bình với Kinh đô Hoa Lư - Đế đô đầu tiên của quốc gia Đại Việt - Đô thị, cảng thị Trung đại tựa núi, nhìn sông, mở ra Biển Đông ở khu vực phía Bắc, có sức hội tụ và lan tỏa vượt không gian và thời gian, sẽ là bệ đỡ vững vàng, bồi đắp niềm tin và ý chí, tạo nguồn lực đủ mạnh cho Ninh Bình vươn lên tầm cao mới.

Phân tích những giá trị bản sắc, đặc thù nổi trội để Ninh Bình làm động lực phát triển kinh tế-xã hội, TS. Phan Chí Hiếu, Chủ tịch Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam nhấn mạnh: Đầu tiên, Ninh Bình là vùng đất có truyền thống lịch sử, văn hóa lâu đời: Là kinh đô của Việt Nam vào thế kỷ thứ X, là vùng đất gắn với sự nghiệp của 6 vị vua thuộc ba triều đại nhà Đinh - nhà Tiền Lê và nhà Lý với nhiều dấu ấn lịch sử. Thứ đến, tỉnh có nhiều lợi thế đặc thù về giá trị tự nhiên, tài nguyên thiên nhiên và hệ sinh thái, trong đó có Quần thể Danh thắng Tràng An được UNESCO ghi danh là Di sản Văn hóa và Thiên nhiên thế giới, là điều kiện để Ninh Bình phát triển các ngành du lịch, dịch vụ toàn diện.

Ninh Bình có vị trí địa chính trị rất quan trọng, Hoa Lư xưa, Ninh Bình ngày nay có sự hợp tụ của cả 3 không gian: Không gian kinh tế văn hóa núi cao, không gian kinh tế văn hóa châu thổ và không gian kinh tế văn hóa biển. Ngoài ra,Ninh Bình vừa là vùng địa đầu phía Nam của Bắc Bộ vừa là vùng đất gắn với miền Thanh - Nghệ, đồng thời có những đặc tính tự nhiên, nhân văn gần với vùng Tây Bắc.

Ninh Bình có lợi thế về liên kết vùng theo trục Bắc - Nam, đồng thời có thế mạnh của liên kết Đông - Tây. Vị trí địa - chính trị, địa - kinh tế đặc thù đó tạo cho vùng đất này những không gian mở. Ninh Bình có điều kiện tăng cường giao lưu kinh tế - xã hội, văn hóa với không chỉ các tỉnh, thành phố nằm trong vùng đồng bằng Sông Hồng, khu vực Duyên hải Bắc Bộ, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ mà còn với các tỉnh và thành phố trong vùng Thủ đô Hà Nội, khu vực miền núi Tây Bắc; khu vực Bắc Trung Bộ.

Hoa Lư vào hội. Ảnh: Trường Huy

Khẳng định, hệ sinh thái di sản thiên niên kỷ, các di tích khảo cổ, định cư cổ truyền, bản sắc văn hóa và tôn giáo, tín ngưỡng mà Ninh Bình đang sở hữu rất có giá trị, PGS. TS.KTS.Nguyễn Hồng Thục, Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật, Đại học Quốc gia Hà Nội khẳng định: Di sản chính là tài sản vô giá, hấp dẫn để đưa Ninh Bình trở thành điểm đến toàn cầu. Di sản là động lực chính cho sự phát triển của du lịch, công nghiệp văn hóa, định cư và sinh kế cộng đồng. Không những thế nó còn mang lại ý nghĩa sâu sắc đối với quốc gia, giúp gắn kết xã hội, góp phần duy trì nền tảng văn hóa, thông qua hoạt động du lịch nó truyền đạt và củng cố bản sắc dân tộc. Đặc biệt, nó là cơ sở để Ninh Bình xây dựng chiến lược phát triển Thành phố di sản thiên niên kỷ và thành phố sáng tạo -“Nồi cơm” của kinh tế tri thức và công nghiệp văn hóa.

Nghi thức tế cửu khúc nữ quan tại Lễ hội Hoa Lư. Ảnh: Trường Huy

Thời gian qua, trên cơ sở những tiềm năng và lợi thế đặc biệt, riêng có, nổi trội, bằng tinh thần đoàn kết, năng động, sáng tạo, ý chí, khát vọng của con người vùng đất Cố đô, Ninh Bình đã thực hiện chiến lược phát triển với bản sắc riêng, lợi thế khác biệt là dựa vào bảo tồn các giá trị lịch sử, văn hóa, di sản thiên nhiên vùng đất Cố đô Hoa Lư. Ninh Bình đang khẳng định vị thế là một trung tâm du lịch lớn của vùng, có giá trị thương hiệu cao của quốc gia và quốc tế khi nhiều năm liền được đánh giá là điểm đến hàng đầu của du khách trong nước và nước ngoài.

Kinh đô Hoa Lư - Dấu son lịch sử, điểm tựa đương đại. Ảnh: Trường Huy

Phát huy hào khí linh thiêng của vùng đất Cố đô Hoa Lư, với định hướng chiến lược, tầm nhìn dài hạn và tâm thế vững bước vào kỷ nguyên mới của đất nước, Ninh Bình hướng tới mục tiêu trở thành thành phố trực thuộc Trung ương với đặc trưng Đô thị di sản thiên niên kỷ, thành phố sáng tạo, cực tăng trưởng khu vực phía Nam Đồng bằng Sông Hồng, hình mẫu kết hợp hài hòa giữa phục dựng, bảo tồn di sản và tăng trưởng xanh, hướng vào chất lượng phát triển, giữ vững địa bàn mạnh về quốc phòng, an ninh. Đồng thời tỉnh phấn đấu trở thành một trung tâm đổi mới sáng tạo ngoài trời tiêu biểu của đất nước dựa trên nền tảng sáng tạo văn hóa nghệ thuật, làm mới truyền thống, phát huy giá trị cảnh sắc thiên nhiên và tài nguyên di sản độc đáo.

Song Nguyễn

Nguồn Ninh Bình : https://baoninhbinh.org.vn/kinh-do-hoa-lu-dau-son-lich-su-va-diem-tua-phat-trien-duong-048985.htm