Kinh lá buông: 'Báu vật' của đồng bào Khmer ở An Giang

19 giờ trướcBài gốc

Nghệ thuật lưu giữ tài liệu trên lá

Đến nay, không ai biết kinh Phật ghi chép trên lá buông có xuất xứ từ thời điểm nào. Nhưng theo người xưa truyền kể, khi chưa có tập vở, các sư sãi trong chùa tìm tòi và nghĩ ra cách chép lại kinh Phật trên lá buông.

Cây buông có hình dáng giống cây cọ, thốt nốt. Lá buông có độ bền cao, để lâu không mục, không bị mối mọt ăn nên dù trải qua nhiều thế kỷ mà những kinh Phật, hay tài liệu cổ được ghi trên lá buông vẫn được lưu giữ và còn nguyên giá trị.

Hòa thượng Chau Sơn Hy giới thiệu về kinh lá buông. ảnh: T.T

Ðể có được những tấm lá viết kinh, các nhà sư phải chuẩn bị hết sức công phu. Ðầu tiên phải chọn lựa những cây buông có lá to, dài. Khi đọt lá non vừa nhú ra, phải quấn kín bằng vải giữ tấm lá được trắng, sạch, không bị côn trùng cắn rách, chờ khi tấm lá dài hơn 2m mới thu hoạch mang về chùa. Lá cây này sau khi cắt về sẽ tiếp tục được phơi nắng, phơi sương, nhúng nước sôi giúp lá thêm dẻo dai, có thể chống chịu được thời gian và tác động của môi trường.

Chữ trên kinh là chữ Pali (phương ngữ Ấn Độ dùng soạn kinh) kết hợp chữ Khmer cổ. Quá trình khắc chữ trên lá buông là nghệ thuật tinh xảo, đòi hỏi sự khéo léo, tỉ mỉ, kiên nhẫn và tay nghề cao. Người viết chữ phải dùng một loại bút đặc biệt được làm bằng gỗ, một đầu có mũi nhọn bằng kim loại để “khắc” chữ lên lá. Mỗi lá kinh sẽ viết được từ 4 - 5 dòng, mỗi dòng từ 15 - 20 chữ. Nét bút tạo thành những rãnh sâu trên lá. Việc khắc trên lá phải đều tay, không được nhẹ quá vì như vậy nét chữ không rõ, mạnh quá thì làm cho lá bị rách. Sau đó, người viết sẽ tẩm lên lá buông một hỗn hợp gồm nước, dầu lửa và than. Khi mang phơi khô, những dòng chữ sẽ hiện ra rõ nét và đẹp mắt.

“Kinh được chép trên lá buông chủ yếu là giáo lý của đức Phật, răn dạy con người làm điều lành, hướng thiện. Những quyển kinh này chỉ được mở ra thuyết pháp vào những dịp quan trọng như lễ Phật đản, lễ Kathina (lễ dâng bông, dâng y cà sa), lễ Dolta (cúng ông bà)… Ngoài kinh Phật, các văn bản viết trên lá buông còn ghi chép những nội dung về văn học, lịch pháp, y học, câu chuyện kể về các hiện tượng của đời sống xã hội...” - Hòa thượng Chau Sơn Hy, Trụ trì chùa Chùa Sà Lôn (xã Lương Phi, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang) cho biết.

Bảo tồn và phát huy giá trị di sản

Kinh lá buông là tài sản vô giá chứa đựng giá trị về văn hóa, kỹ thuật, mỹ thuật, nghệ thuật và có ý nghĩa quan trọng trong đời sống tâm linh tín ngưỡng tôn giáo của đồng bào Khmer và được trao truyền từ đời này sang đời khác. Hiện nay kinh lá buông còn được lưu giữ tại một số chùa Khmer của huyện Tri Tôn và Tịnh Biên (An Giang) với khoảng hơn 179 bộ kinh lá buông, trên 924 quyển.

Cận cảnh kinh lá buông. Ảnh: T.T

Năm 2017, di sản Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá buông của người Khmer tỉnh An Giang được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào Danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia.

Hầu hết kinh lá buông được gìn giữ, bảo quản tại các chùa với phương thức đơn giản như dùng vải quấn hoặc bỏ tủ kính. Trải qua thời gian, những bộ kinh lá buông đang phải đối mặt với nguy cơ hư hỏng do tác động của môi trường. Đặc biệt, kỹ thuật viết chữ trên lá buông đang dần bị mai một. Trước nguy cơ thất truyền, năm 2021, UBND tỉnh An Giang đã phê duyệt đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá buông của người Khmer tỉnh An Giang đến năm 2030".

Theo đó, đề án được chia làm 2 giai đoạn. Giai đoạn I (2022 - 2026), sẽ thực hiện công tác kiểm kê, phân loại các bộ kinh lá buông trên địa bàn tỉnh theo hệ thống. Triển khai bảo quản trị liệu, phục hồi đối với những di sản kinh lá buông đã bị hư hỏng và hướng dẫn bảo quản cho các chùa đang lưu giữ kinh lá buông. Sau đó, sẽ thực hiện tư liệu hóa và số hóa di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá buông của người Khmer tỉnh An Giang” bằng hình thức ứng dụng công nghệ thông tin.

Giai đoạn II (2028 - 2033) của Đề án bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa phi vật thể quốc gia “Tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá buông của người Khmer tỉnh An Giang” đến năm 2030 sẽ thực hiện xây dựng hồ sơ đăng ký công nhận di sản tư liệu tri thức và kỹ thuật viết chữ trên lá buông của người Khmer ở tỉnh An Giang thuộc chương trình ký ức thế giới khu vực Châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO.

Thanh Tiến

Nguồn Đại Đoàn Kết : https://daidoanket.vn/kinh-la-buong-bau-vat-cua-dong-bao-khmer-o-an-giang-10305542.html