Kinh nghiệm quốc tế về quản lý điện mặt trời tự sản, tự tiêu

3 giờ trướcBài gốc

Kinh nghiệm quốc tế

Mô hình điện mặt trời tự sản, tự tiêu đang ngày càng đóng vai trò quan trọng trong quá trình chuyển dịch năng lượng trên toàn cầu. Thay vì chỉ bán toàn bộ lượng điện sản xuất được lên lưới, ngày càng nhiều hộ gia đình và doanh nghiệp chọn phương thức vừa sản xuất vừa sử dụng tại chỗ. Cách làm này giúp giảm chi phí năng lượng, đồng thời góp phần cắt giảm khí thải gây hiệu ứng nhà kính.

Theo báo cáo A methodology for the Analysis of PV Self-Consumption Policies của Chương trình Hợp tác Công nghệ Quang điện Quốc tế (IEA-PVPS), các chính sách quản lý mô hình này thường xoay quanh ba hướng chính.

Thứ nhất, cơ chế bù trừ điện năng theo đơn vị kilowatt-giờ, nghĩa là điện sản xuất được có thể được trừ trực tiếp vào lượng điện mua từ lưới.

Thứ hai, cơ chế thanh toán phần điện dư theo mức giá cố định, tức là điện không dùng hết được bán lại cho công ty điện lực với giá định sẵn.

Mô hình điện mặt trời tại Cộng đồng dân cư Babcock Ranch tại Florida, Hoa Kỳ. Ảnh: CNBC

Thứ ba, mô hình tự tiêu trực tiếp, kết hợp cùng hệ thống pin lưu trữ để dùng vào những thời điểm không có nắng.

IEA-PVPS nhấn mạnh, không có cơ chế nào áp dụng chung cho mọi quốc gia, mà việc lựa chọn phải phù hợp với cấu trúc thị trường và hạ tầng điện lực của từng nước.

Tại Tây Ban Nha, từ năm 2019, Chính phủ ban hành cơ chế cho phép hộ gia đình và doanh nghiệp bán phần điện dư thừa lên lưới. Nghiên cứu trên ScienceDirect cho thấy, chính sách này vừa cải thiện hiệu quả kinh tế của các dự án, vừa thúc đẩy mạnh mẽ thị trường lắp đặt điện mặt trời trên mái nhà, nhất là khi kết hợp với hệ thống lưu trữ tại chỗ.

Ở Đức, điện mặt trời hộ gia đình từng phát triển mạnh nhờ cơ chế mua điện với giá ưu đãi cao trong giai đoạn đầu. Nhưng khi chi phí công nghệ giảm và tỷ trọng năng lượng tái tạo tăng, chính phủ dần chuyển sang khuyến khích người dân tự sử dụng. Các hộ gia đình được hỗ trợ lắp pin lưu trữ để tận dụng tối đa lượng điện sản xuất tại chỗ, đồng thời giảm áp lực cho lưới điện vào giờ cao điểm.

Australia hiện là quốc gia có tỷ lệ hộ gia đình lắp đặt điện mặt trời cao nhất thế giới, chiếm hơn 30% tổng số hộ. Theo báo cáo Snapshot of Global PV Markets 2025 của IEA-PVPS, thành công này đến từ việc ban đầu áp dụng cơ chế ưu đãi mua điện với giá cao, sau đó chuyển sang cơ chế thanh toán phần điện dư với giá thấp hơn nhiều so với giá bán lẻ. Chính sách này đã thúc đẩy hộ gia đình ưu tiên dùng điện tại chỗ thay vì chỉ dựa vào việc bán lại cho lưới.

Tại Hoa Kỳ, chính sách thay đổi theo từng bang. Giai đoạn đầu, nhiều bang áp dụng cơ chế bù trừ toàn bộ điện năng, cho phép phần điện mặt trời sản xuất được khấu trừ trực tiếp vào hóa đơn điện. Nhưng lo ngại về sự mất cân đối tài chính đã khiến các bang như California chuyển sang cơ chế thanh toán điện dư theo giá cố định. Báo cáo From Sun to Roof to Grid của Ngân hàng Thế giới nhận định, sự điều chỉnh này giúp cân bằng lợi ích giữa người tiêu dùng và công ty điện lực, đồng thời khuyến khích đầu tư vào pin lưu trữ để giảm phụ thuộc vào lưới.

Các nước Bắc Âu lại phát triển mạnh mô hình năng lượng cộng đồng. Theo nghiên cứu của IEA-PVPS về net metering and PV self-consumption in emerging countries, việc nhiều hộ chia sẻ chung một hệ thống điện mặt trời, ví dụ trong một chung cư hoặc khu dân cư – giúp tối ưu chi phí đầu tư, giảm gánh nặng riêng lẻ và tăng khả năng tiếp cận cho nhóm thu nhập trung bình.

Những kinh nghiệm này cho thấy sự phát triển của điện mặt trời tự sản, tự tiêu luôn gắn liền với chính sách linh hoạt: vừa khuyến khích đầu tư, vừa đảm bảo công bằng xã hội và ổn định tài chính của hệ thống điện.

Yếu tố để phát triển mô hình điện mặt trời

Từ thực tiễn quốc tế, có thể rút ra một số bài học chung trong việc phát triển mô hình điện mặt trời tự sản tự tiêu.

Cụ thể, chính sách cần có lộ trình chuyển đổi hợp lý. Giai đoạn đầu, nhiều quốc gia như Đức và Úc áp dụng cơ chế mua điện với giá ưu đãi cao để khuyến khích đầu tư.

Nhưng khi chi phí công nghệ giảm và tỷ trọng điện mặt trời ngày càng cao, họ dần chuyển sang hình thức thanh toán điện dư hoặc khuyến khích tự tiêu trực tiếp. IEA-PVPS khẳng định, điều chỉnh chính sách theo giai đoạn là "chìa khóa" để tránh tình trạng đầu tư ồ ạt, tạo “bong bóng”, đồng thời giảm gánh nặng cho công ty điện lực.

Đồng thời, cần kết hợp lưu trữ là xu hướng tất yếu. Khi giá mua điện dư giảm, người dân có động lực đầu tư hệ thống pin để sử dụng điện vào buổi tối. Kinh nghiệm từ Úc và Mỹ cho thấy, khuyến khích lưu trữ không chỉ nâng cao hiệu quả kinh tế cho hộ gia đình mà còn giúp cân bằng phụ tải cho lưới. Báo cáo Snapshot of Global PV Markets 2025 của IEA-PVPS ghi nhận sự gia tăng nhanh chóng của các hệ thống mái nhà đi kèm lưu trữ, nhất là tại Úc và bang California.

Cơ chế định giá cũng phải minh bạch và công bằng. Một lo ngại lớn ở Hoa Kỳ và châu Âu là sự chênh lệch lợi ích giữa nhóm có điện mặt trời và nhóm không có. Báo cáo From Sun to Roof to Grid của Ngân hàng Thế giới nhấn mạnh rằng, minh bạch trong phí lưới điện và giá mua điện dư là điều kiện để duy trì đồng thuận xã hội và bảo đảm tài chính bền vững.

Cần khuyến khích mô hình cộng đồng. Ở Bắc Âu, mô hình năng lượng cộng đồng cho phép nhiều hộ cùng hưởng lợi từ một hệ thống chung. Đây là giải pháp phù hợp cho khu vực đô thị đông dân hoặc những hộ không có điều kiện lắp mái riêng. Báo cáo Net metering and PV self-consumption in emerging countries của IEA-PVPS đánh giá, mô hình này vừa mở rộng tiếp cận, vừa tăng tính công bằng trong hưởng lợi từ năng lượng tái tạo.

Bên cạnh đó, sự ổn định và minh bạch trong chính sách là yếu tố then chốt để tạo niềm tin thị trường. Trường hợp Tây Ban Nha cho thấy, việc thay đổi chính sách đột ngột có thể làm thị trường chững lại. Ngược lại, các nước duy trì lộ trình rõ ràng, công khai như Đức và Australia thường đạt tăng trưởng ổn định. Nghiên cứu trên ScienceDirect về Tây Ban Nha minh chứng rằng, chính sách rõ ràng và dài hạn đã khôi phục niềm tin, thúc đẩy lắp đặt hệ thống tự tiêu quy mô lớn.

Phát triển điện mặt trời tự sản, tự tiêu cần gắn với mục tiêu tổng thể của hệ thống điện quốc gia. Các báo cáo của World Bank và IEA đều nhấn mạnh rằng, mô hình điện mặt trời phân tán chỉ phát huy hiệu quả khi được tích hợp vào quy hoạch tổng thể, đi kèm hạ tầng số hóa và lưới điện thông minh. Nếu thiếu những yếu tố này, nguy cơ mất cân bằng phụ tải và chi phí điều độ tăng cao là hiện hữu.

Từ những kinh nghiệm đó, có thể thấy, điện mặt trời tự sản, tự tiêu không chỉ là câu chuyện kỹ thuật hay lợi ích kinh tế của từng hộ, mà còn là một phần trong chiến lược phát triển năng lượng bền vững. Thành công chỉ đến khi chính sách bảo đảm đồng thời ba yếu tố: Khuyến khích đầu tư, công bằng xã hội và ổn định hệ thống điện.

Trần Đình

Nguồn Công Thương : https://congthuong.vn/kinh-nghiem-quoc-te-ve-quan-ly-dien-mat-troi-tu-san-tu-tieu-420459.html