Kinh tế thế giới vượt dốc, thương mại xoay trục

3 giờ trướcBài gốc

Quang cảnh cảng hàng hóa tại Los Angeles, California, Mỹ. Ảnh: THX/TTXVN

Hơn 8 tháng kể từ sau khi chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump áp mức thuế quan cao nhất của nước này đối với hàng nhập khẩu kể từ thập niên 1930, xu hướng tái cấu trúc các chuỗi cung ứng, các hiệp định thương mại mới và cách thức ứng phó của các quốc gia đang góp phần định hình lại thương mại toàn cầu.

Vượt “cú sốc” thuế quan

Tổng thống Mỹ Donald Trump ngày 2/4 công bố sự kiện mang tên “Ngày Giải phóng”, theo đó áp mức thuế từ 10-49% lên hàng nhập khẩu của hầu hết các nước. Động thái này làm đảo lộn trật tự thương mại toàn cầu, gây gián đoạn chuỗi cung ứng, đẩy giá vàng liên tục phá mức cao kỷ lục và thị trường chứng khoán thế giới trải qua nhiều thăng trầm. Đáng chú ý, biện pháp thuế quan này đã khiến căng thẳng thương mại Mỹ–Trung leo thang chưa từng có kể từ năm 2018.

Trong lịch sử, đạo luật thuế quan Smoot-Hawley mà Mỹ đưa ra năm 1930 đã châm ngòi cho một cuộc chiến thương mại toàn cầu và góp phần dẫn đến một cuộc đại suy thoái kinh tế. Tuy nhiên, điều tương tự đã không xảy ra sau khi Tổng thống Trump công bố gói thuế quan đối ứng hồi tháng 4/2025. Không có sự trả đũa trực tiếp lớn nào của các đối tác thương mại Mỹ, thay vào đó các nền kinh tế điều chính sách, thúc đẩy đàm phán tìm kiếm các thỏa thuận thương mại và liên kết mới. Các đối tác thương mại giờ đây có lẽ có nhiều thứ để mất hơn Mỹ nếu chiến tranh thương mại nổ ra. Tổng kim ngạch xuất nhập khẩu trung bình của 10 đối tác thương mại lớn nhất đã cao hơn 55,5% so với GDP của Mỹ.

Đầu tháng 4, các nhà đầu tư và nhiều nhà kinh tế đã chuẩn bị tinh thần cho một cuộc suy thoái toàn cầu nghiêm trọng. Tuy nhiên, trái với những lo ngại ban đầu, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) toàn cầu ước tính tăng khoảng 3% trong năm nay, tương đương với năm trước. Tỷ lệ thất nghiệp vẫn ở mức thấp tại hầu hết các quốc gia. Thị trường chứng khoán tiếp tục ghi nhận một năm tăng trưởng đáng kể.

Sau lần dự báo tăng trưởng hôm 22/4, Quỹ Tiền Tệ Quốc tế (IMF) đã hai lần nâng dự báo tăng trưởng kinh tế năm 2025, lên mức 3,2%, trong bối cảnh Mỹ và các nước đạt được các thỏa thuận ban đầu về thương mại và thuế quan. Chỉ có lạm phát thực sự là mối lo ngại, khi lạm phát tại các nước thuộc Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) vẫn cao hơn mục tiêu 2% của các ngân hàng trung ương.

Thương mại toàn cầu xoay trục

Theo nhận định của Cơ quan Thương mại và Phát triển Liên hợp quốc (UNCTAD) hồi đầu tháng 12, giá trị thương mại toàn cầu năm 2025 ước vượt 35.000 tỷ USD, tăng khoảng 7% so với năm 2024, mặc dù tốc độ tăng có phần chậm lại trong quý III/2026.

Đáng lưu ý sự đảo chiều về hoạt động xuất khẩu nhập khẩu trong một số mặt hàng chủ lực là những tín hiệu đầu tiên cho thấy thế giới đã tái định hình hoạt động thương mại sau khi Mỹ lựa chọn con đường bảo hộ.

Thủ tướng Canada, Mark Carney, từng phát biểu rằng Canada cần chuyển hướng quan hệ thương mại sang các nước khác như Trung Quốc, Ấn Độ, Indonesia và Các Tiểu vương quốc Arập Thống nhất (UAE). Trong năm qua Canada đã đạt được một thỏa thuận mở rộng thương mại mới với Liên minh châu Âu (EU).

Trung Quốc “quay lưng” với nông dân trồng đậu tương Mỹ ngay trong mùa thu hoạch, thay vào đó đẩy mạnh nhập từ Nam Mỹ. Ấn Độ và Trung Quốc nối lại đường bay trực tiếp và thúc đẩy hợp tác kinh tế sau nhiều năm "đóng băng" quan hệ. Trung Quốc cũng đã mở đường bay dài nhất thế giới tới Buenos Aires.

Trên thực tế, chiều hướng đa dạng hóa thương mại đã được khởi động trong nhiệm kỳ đầu của Tổng thống Trump, sau khi quyết định tăng thuế của Mỹ đã khiến Trung Quốc rục rịch chuyển hướng xuất khẩu sang các quốc gia khác. Đối phó với chính sách thuế nhiệm kỳ hai, xuất khẩu của Trung Quốc sang Mỹ đã giảm 69% từ tháng 2-9/2025, trong khi xuất khẩu của Trung Quốc sang các khu vực khác lại tăng. Ví dụ, sang các quốc gia thuộc Hiệp hội các Quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) tăng 61%, sang Nhật Bản và Hàn Quốc tăng 41%, sang châu Phi tăng 35%, sang EU tăng 28%, và sang Ấn Độ và Mỹ Latinh tăng hơn 10%.

Các nước châu Á cũng tìm kiếm mở rộng thị trường xuất khẩu sang EU, khu vực Trung Đông và châu Phi, tập trung vào các mặt hàng có lợi thế như dệt may, da giày, nông sản, thực phẩm Halal, trong khi một số nước Nam Mỹ lại tìm đường xuất khẩu nông sản sang châu Á.

Tại châu Á, quan hệ thương mại ấm dần giữa Ấn Độ và Trung Quốc cũng thúc đẩy hoạt động thương mại giữa hai nền kinh tế lớn của khu vực. Theo tờ The Economic Times (Ấn Độ), hoạt động xuất khẩu sang Trung Quốc tăng lên "giúp Ấn Độ phần nào giảm thiểu tác động của các mức thuế quan cao từ Mỹ".

Nhìn chung, năm 2025 chứng kiến xu hướng đa dạng hóa và đa phương hóa trong thương mại toàn cầu ngày càng rõ nét. Sự cải thiện đáng kể trong phương thức giao thông, vận tải đã giúp các nhà xuất khẩu và nhập khẩu dễ dàng tìm kiếm các thị trường thay thế cho sản phẩm của mình và tìm nguồn cung cấp mới cho các đầu vào cần thiết trong quá trình sản xuất của họ. Sự phát triển của các hãng vận tải nhỏ như FedEx, UPS và DHL, cùng với sự giảm đáng kể chi phí vận chuyển, đã làm cho việc chuyển hướng và đa dạng hóa thương mại trở nên dễ dàng và có lợi hơn.

Cấu trúc thương mại mới

Những cấu trúc mới của thương mại toàn cầu bắt đầu hình thành khi các chính phủ tái định hình lại các liên minh thương mại, còn các công ty tìm kiếm các thị trường khác để tránh các mức thuế cao nhất của Mỹ. Các nền kinh tế nỗ lực thúc đẩy quan hệ thương mại hiện có cũng như hình thành liên minh mới. Giới chuyên gia cho rằng đây là phản ứng hoàn toàn tự nhiên, khi trụ cột lớn của hệ thống thương mại đa phương là Mỹ chọn cách áp rào cản thuế quan đơn phương.

Trong bối cảnh này, nhiều Hiệp định thương mại tự do (FTA) quan trọng, mang tầm chiến lược đã được ký kết và nhiều cuộc đàm thương mại được nối lại trong năm 2025. Trong số đó phải kế tới FTA Ấn Độ- Anh được kỳ vọng sẽ thúc đẩy thương mại song phương tăng 34 tỷ USD/năm từ năm 2040, hay FTA giữa EU và Khối Thị trường chung Nam Mỹ (Mercosur) ký ngày 16/9 sẽ hình thành khu vực thương mại tự do nhiều hứa hẹn với 300 triệu dân và GDP hơn 4.300 tỷ USD. Trong khi đó, Nghị định thư nâng cấp ASEAN-Trung Quốc, ký ngày 28/10, tạo nền tảng thúc đẩy liên kết kinh tế, thương mại, đầu tư chất lượng cao. Một số chuyên gia kinh tế cho rằng ở góc độ khác, thuế quan đối ứng của ông Trump đã tạo cú hích thực sự giúp hoàn tất nhiều cuộc đàm phán tưởng chừng bế tắc.

Tuy nhiên, xu hướng xoay sang các thỏa thuận song phương hay khu vực cũng mang đến không rủi ro nhỏ, đặc biệt là đối với các nền kinh tế quy mô nhỏ hơn. Thêm vào đó, việc chuyển từ hệ thống đa phương dựa trên luật lệ sang mô hình "mạnh được yếu thua” sẽ gây tổn thương cho các nước ở thế đàm phán yếu hơn.

Dự báo năm 2026 và những năm tiếp theo, căng thẳng địa chính trị và chính sách bảo hộ tại các nền kinh tế phát triển sẽ là rủi ro và rào cản lớn nhất đối với nền thương mại toàn cầu. Những thay đổi lớn trong chính sách thương mại của Mỹ đang tạo ra những tác động sâu rộng tới các mô hình và dòng chảy thương mại của thế giới. Nhiều doanh nghiệp đã buộc phải dịch chuyển địa điểm sản xuất, đầu tư hoặc thay đổi nhà cung cấp trong những năm gần đây, và chiều hướng này nhiều khả năng sẽ tiếp diễn trong vài năm tới.

Như Mai/vnanet.vn

Nguồn Bnews : https://bnews.vn/kinh-te-the-gioi-vuot-doc-thuong-mai-xoay-truc/402013.html