KỲ 2: Khi thủ phủ cam lao đao

8 giờ trướcBài gốc

“Giữa lửa” cho cam Cao Phong

Cam rụng, lòng người trĩu nặng

Năm 2019, rồi 2020, không khí ảm đạm bao trùm khắp các xã trọng điểm trồng cam Cao Phong. Từ Dũng Phong, Tân Phong đến Bắc Phong (cũ), không hiếm gặp cảnh tượng xót xa: những vườn cam chết khô hàng loạt, lá úa vàng rồi rụng, trơ lại những cành khẳng khiu. Nhiều gia đình đã phải ngậm ngùi đốn bỏ cả vườn cam, vốn là tâm huyết, là tài sản lớn nhất của họ. Những tiếng máy cưa não nề vang lên giữa các quả đồi như những tiếng khóc cho một thời hoàng kim đã qua.

Nhiều khu vườn từng sai trĩu quả đã xác xơ, quả rụng đầy gốc, quả giữ lại được thì còi cọc, méo mó, sâu bệnh. Giá cam lại tụt dốc, có lúc chỉ còn 10.000 đồng/kg bán tại vườn mà còn khó bán. Người trồng cam lâm vào cảnh khó khăn, tiền đầu tư vào cam bỗng chốc thành nợ nần.

Cơn suy thoái ập đến quá nhanh và mạnh khiến người dân trở tay không kịp. Sự hoang mang, lo lắng hiện rõ trên từng khuôn mặt khắc khổ. Không ít gia đình sau nhiều năm thua lỗ đành phải bỏ hoang đất đai, bán vườn hoặc chuyển đổi sang trồng chuối, mía hay các loại cây ngắn ngày khác với hy vọng mong manh gỡ gạc lại chút vốn. Chẳng còn không khí của thủ phủ cam từng một thời rực rỡ sắc vàng, tấp nập kẻ bán người mua. Con đường bê tông dẫn vào các xóm nhỏ vốn được xây nên từ tiền bán cam, nay cũng trở nên vắng vẻ, đìu hiu.

Khi “cơn sốt vàng” để lại hậu quả

Nhìn lại cuộc khủng hoảng, các nhà khoa học và cơ quan quản lý đã chỉ ra những nguyên nhân cốt lõi. Theo báo cáo của Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn tỉnh Hòa Bình (cũ), giai đoạn 2018–2021, diện tích cây có múi trên toàn tỉnh, đặc biệt là ở Cao Phong đã suy giảm nghiêm trọng. Nguyên nhân chính không nằm ngoài những gì đã được dự báo từ trước.

Thứ nhất, đó là việc canh tác độc canh cây cam liên tục trong nhiều năm trên cùng một mảnh đất mà không có quá trình luân canh, cải tạo. Đất đai bị khai thác đến kiệt quệ, mất cân bằng dinh dưỡng và trở thành môi trường lý tưởng cho các loại mầm bệnh trong đất như nấm Fusarium, Phytophthora và đặc biệt là tuyến trùng phát triển.

Thứ hai, việc lạm dụng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật một cách thiếu kiểm soát đã phá vỡ hệ sinh thái đất, tiêu diệt các vi sinh vật có lợi, làm cho đất bị chai cứng, chua hóa.

Thứ ba, trong giai đoạn phát triển nóng, nhu cầu về cây giống tăng đột biến đã dẫn đến tình trạng nhiều vườn ươm không đảm bảo chất lượng, cung cấp ra thị trường những cây giống mang sẵn mầm bệnh, đặc biệt là bệnh Greening.

“Chúng ta đã phát triển quá nóng, vượt xa mọi quy hoạch và khuyến cáo khoa học. Khi lợi nhuận quá lớn, ai cũng nghĩ trồng cam là chắc chắn giàu, nhưng ít ai nghĩ đến chu kỳ sinh trưởng và thoái hóa tất yếu của cây trồng, cũng như sức chịu đựng hữu hạn của đất đai” – một chuyên gia thẳng thắn chia sẻ.

Thương hiệu cam Cao Phong còn bị thách thức khác là bị “đánh tráo”. Lợi dụng lúc thị trường hỗn loạn, cam từ các vùng khác, chất lượng thấp hơn được thương lái thu gom, dán mác “Cam Cao Phong” và bán với giá rẻ, gây nhầm lẫn và làm mất niềm tin của người tiêu dùng. Có những thời điểm, ngay cả người tiêu dùng tại Hà Nội cũng e ngại khi mua cam Cao Phong vì sợ mua phải hàng giả. Cam thật bị vạ lây, giá rớt.

Ông Hà Ngọc Tuyền, người đứng đầu một doanh nghiệp lớn, cảm nhận rõ nhất sự tổn thương này. Ông kể lại với giọng đầy tiếc nuối: “Giá cam có lúc từ 50–60 nghìn đồng/kg tại vườn, sau đó tụt xuống chỉ còn 10.000 đồng, thậm chí có lúc thấp hơn. Đau xót nhất là cam thật lại bị mang tiếng oan vì hàng giả, hàng nhái trà trộn”.

Từ một đặc sản tự hào được “bay cùng Vietnam Airlines”, cam Cao Phong đứng trước nguy cơ bị người tiêu dùng quay lưng, đánh mất uy tín đã được xây dựng trong nhiều năm. Hệ quả là hàng loạt hợp tác xã lâm vào cảnh khó khăn, một số phải tan rã. Hàng trăm hecta cam bị bỏ hoang. Người nông dân, từ chỗ tự hào về “cây tỷ phú”, nay rơi vào trạng thái hoang mang. Ngọn lửa đam mê và hy vọng trong họ dường như lụi tàn.

Giữa khủng hoảng có người quyết “giữ lửa”

Hộ dân trao đổi kinh nghiệm trồng, chăm sóc cam

Thế nhưng, ngay trong những lúc khó khăn nhất vẫn có những người không chịu đầu hàng. Họ vẫn âm thầm bám trụ, tìm cách giữ lại cây cam. Anh Phạm Văn Cường là một trong số đó. Thay vì đốn bỏ, anh kiên trì chăm sóc những gốc cam còn sót lại, mày mò đọc sách, tìm tài liệu để phục hồi mảnh đất của mình. Anh tiếp tục hoàn thiện công thức chế phẩm sinh học tự chế, giúp thuốc bảo vệ thực vật thấm sâu và bám dính tốt hơn, vừa giảm ô nhiễm môi trường, vừa tiết kiệm chi phí.

“Tôi nghĩ đơn giản lắm, nếu tất cả mọi người đều bỏ cây cam thì thương hiệu cam Cao Phong sẽ thực sự biến mất. Mình là người được hưởng lợi từ cam, thì lúc nó ‘ốm’ mình phải có trách nhiệm chăm sóc. Phải làm lại từ đầu, dù có thể sẽ chậm và vất vả hơn nhiều” – anh Cường tâm sự. Nhiều hộ dân khác cũng kiên trì khôi phục và tin tưởng vào tương lai của cây cam.

Đề án tái canh – Cứu cánh cho cây cam

Đề án tái canh cây có múi được triển khai tại khu vực đội Bắc Phong

Trước thực trạng đáng báo động đó, năm 2021, chính quyền tỉnh Hòa Bình (cũ) đã phê duyệt Quyết định số 2078/QĐ-UBND, thông qua Đề án Tái canh cây ăn quả có múi trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2021–2025, định hướng đến năm 2030 (đề án tái canh).

Đề án được xem như chiếc “phao cứu sinh”, một lời giải đáp toàn diện cho bài toán khủng hoảng của cây cam. Mục tiêu cụ thể đặt ra cho huyện Cao Phong (cũ) là tái canh thành công 1.500ha. Nhưng quan trọng hơn, đó không phải là việc trồng lại một cách đơn thuần. Đề án yêu cầu một cuộc cách mạng trong tư duy sản xuất: phải sử dụng giống sạch bệnh có nguồn gốc rõ ràng, thực hiện quy trình cải tạo đất bài bản (phơi ải, xử lý tuyến trùng, bón phân hữu cơ), áp dụng nghiêm ngặt tiêu chuẩn VietGAP, GlobalGAP, gắn liền sản xuất với việc cấp mã số vùng trồng và định hướng chế biến sâu.

Mục tiêu của đề án không chỉ là tái sinh cây cam, mà là tái sinh cả niềm tin của người nông dân và người tiêu dùng. Tiếp đó là cơ chế chính sách được phê duyệt làm cơ sở thực hiện.

Cây cam được chăm sóc cẩn thận theo quy trình an toàn

Những cánh đồng mẫu đầu tiên bắt đầu được hình thành. Đất được cày xới, phơi ải kỹ lưỡng. Những cây giống sạch bệnh, khỏe mạnh được đưa về tận vườn. Các lớp tập huấn kỹ thuật được tổ chức liên tục. Người dân được hỗ trợ một phần giống, vốn. Một luồng sinh khí mới, niềm hy vọng mới dù còn mong manh nhưng đang dần được nhen nhóm trở lại trên “thủ phủ" cam.

Những mầm xanh non tơ đã bắt đầu trỗi dậy. Trên những triền đồi từng một thời trơ trọi, hoang hóa, những hàng cam non thẳng tắp đã bắt đầu bén rễ, vươn mình trong nắng. Người nông dân Cao Phong không còn nói về những “vụ lỗ”, mà đã bắt đầu hy vọng về vụ mới.

“Cam Cao Phong nhất định sẽ trở lại, chỉ là lần này, người trồng cam phải có tư duy, phương thức sản xuất mới, một cách cẩn trọng và khoa học hơn - Hành trình phục hưng chỉ mới bắt đầu" - anh Cường cười nói.

(Còn nữa)

Lê Chung

Nguồn Phú Thọ : https://baophutho.vn/ky-2-khi-thu-phu-cam-lao-dao-240837.htm